Veteriner Hekimliği Uygulamalarında “Kan Akıtma / Alma” Üzerine Bir Araştırma

Yıl 2015, Cilt: 5 Sayı: 3, 90 - 98, 01.12.2015

Ali Yiğit , Çağrı Çağlar Sinmez Aşkın Yaşar

Öz

İslam Uygarlığı dönemi veteriner hekimliğinde, hastalıkların tedavisinde kan akıtma uygulamasının da yapıldığı ve kan akıtmak için genelde boyun, mahmuz, koltuk, safen damarlarının seçildiği bildirilmektedir. Hipokratik hekimliğe dayandırılan bu tedavi yönteminin İslam Uygarlığı çağındaki baytarnameler ile günümüz folklorik veteriner hekimliği uygulamaları içerisinde yer aldığı belirtilmektedir. Çalışmada, hayvanlarda kan akıtma yönteminin kullanım alanlarının retrospektif olarak değerlendirilmesi amaçlandı. Çalışmanın materyalini iki tez çalışması (biri el yazması bir baytarname ile diğeri Anadolu’da folklorik veteriner hekimliği üzerine yapılan bir araştırma) oluşturdu. Bu tedavi yönteminin kullanıldığı hastalık/vakalar belirlenerek geçmiş ve günümüz uygulamalarının benzer ve farklılıkları değerlendirildi. Ayrıca veteriner hekimliği alanında yapılan ve konu ile ilgili diğer çalışmaların tarih metodolojisi çerçevesinde analizi yapıldı.Veteriner hekimliği tarihi ve folklorik veteriner hekimliği alanında yapılan pek çok çalışmada kan akıtma yönteminin topallık, diş hastalıkları, arpalama, zehirlenme, gurm, sarılık, enterotoxaemia (clostridiosis), intişar, koyun ve keçi-ciğer ağrısı, delibaş vb birçok hastalıklarda tedavi yöntemi olarak uygulandığı bildirilmektedir. Çalışmada, literatür çalışmalarla benzerlikler olduğu gibi, yöntemin uygulanması ile yapılan ek uygulamaların varlığı tespit edilmiş olup, uygulamaların rasyonel tedavi yöntemlerine paralellik gösterdiği söylenebilir.Sonuç olarak, kan akıtma uygulamasının geçmişten günümüze kadar ulaşan ve pek çok hastalığın tedavisinde uygulanan bir yöntem olup, uygulandığı bazı hasalık/vakalar yönünden rasyonel kabul edilebileceği söylenebilir

Anahtar Kelimeler

Baytarname, Folklorik veteriner hekimliği, Kan akıtma/alma, Tedavi

A Study on ‘‘Bloodletting” Practices in Veterinary Medicine

Öz

It has been reported that veterinary medicine in the era of Islamic Civilization, bloodletting was a component of veterinary medicine, and neck, spur, axillary, and saphenous veins were used for drawing blood. It was stated that this treatment method, based on Hippocratic medicine, was present in the “baytarname” (veterinary chronicles), the manuscripts from Islamic Civilization Era, and today’s folkloric veterinary medicine practices as well. The aim of this study is to retrospectively evaluate the areas of use of the bloodletting method. The study materials consisted of a handwritten baytarname and other materials in Anatolia on folkloric veterinary medicine. The diseases/cases in which this treatment method was used were identified and the similarities and differences of past and present practices were assessed. Furthermore, an assessment was made within the framework of other relevant studies in the area of veterinary medicine. In many studies on the history of veterinary medicine and folkloric veterinary medicine, the bloodletting method was reported to cure many conditions such as lameness, dental diseases, laminitis, poisoning, Streptococcus equi, icterus, enterotoxemia (clostridiosis), tendinitis, contagious ovine and caprine pleuropneumonia, and Coenurus. In the study, in addition to similarities with other literature studies, additional practices were discovered with the application of the method and the practices were parallel with rational treatment methods. As a result, it can be suggested that the bloodletting method has been practiced from past to present and used for the treatment of many diseases, and that it can be considered rational for some diseases/cases

Anahtar Kelimeler

Baitarname, Folcloric veterinary medicine, Bloodletting, Treatment

Kaynakça

• Erk N. Veteriner tarihi. AÜ Veteriner Fakültesi Yayınları:352, A.Ü. Basımevi, Ankara, 1978.
• Smithcors JF. Evolution of the veterinary art. Bailiere Tindall and Cox, London, 1958.
• Altan Y. Veteriner genel tedavi, A.Ü. Veteriner Fakültesi Yayınları: 194, Ankara, 1973.
• Bekman, M. Veteriner tarihi, Ankara Basım ve Cildevi, Ankara, 1940.
• Erk N. Tarihte hastalık sebepleri konusunda düşünceler, Ankara Üniv. Vet Fak Derg. 1962;IX (1): 162-172.
• Karasszon D. A concise history of veterinary medicine. Akademiai Kiado, Budapest, 1988.
• Sarton G. A History of science, ancient science through the golden age of Greece. Harvard University Press, 1959.
• Sigerist H. A history of medicine, Vol II: early Greek, Hindu and Persian medicine. Oxford University Press, New York, Smith F. The early history of veterinary literature and its British development. Bailiere Tindall and Cox, London, 1919.
• Erk N, Dinçer F. 15. ya da 16.Yüzyıla ait olduğu sanılan bir baytarname incelemesi. Ankara Üniv. Vet Fak Derg. 14(2): 137,1967.
• Dinçer F. Türk folklorunda veteriner hekimliğin yazılı kaynakları. II. Milletlerarası Türk Folklor Kongresi Bildirileri, Cilt IV’den (Ayrı Basım): 1982:123-130.
• Lechlainche E. Histoire de la medecine veterinaire. Office du Livre, Toulouse, 1936.
• Yüksel E. Aşağı Fırat havzasında veteriner hekimliği folkloru üzerine araştırmalar. Doktora Tezi, Fırat Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Elazığ, 2012.
• Yaşar A, Sinmez ÇÇ, Aslım G. İç Anadolu Bölgesi Konya Bölümünde (Aksaray, Karaman ve Konya) folklorik veteriner hekimliği ve hayvancılık üzerine araştırma. TÜBITAK Projesi, Tovag – 112O428, s.XI+147, 2013.
• Yiğit A. İlm-i Fürusiyet isimli baytarnamenin veteriner hekimliği tarihi, at yetiştiriciliği, hastalıkları ve tedavileri açısından incelenmesi. Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Konya, 2011.
• Sinmez ÇÇ. Bozlak kültüründe folklorik veteriner hekimliği ve hayvancılık üzerine araştırma. Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Konya, 2011.
• Özen A. Milli Kütüphanelerdeki yazma baytarnameler üzerinde tarihsel incelemeler. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara, 1999.
• Parlatır İ. Osmanlı Türkçesi Sözlüğü. Anatomi, Astronomi, Botanik, Coğrafya, Dil ve Edebiyat, Hukuk, Müzik, Hat Sanatı, Tarih, Tasavvuf, Tıp, Zooloji Terimleri ile Zenginleştirilmiş, 2. Baskı, Ankara, Yargı Yayınevi, 2009;2164s.
• Baytop T. Türkiye’de bitkiler ile tedavi (geçmişte ve bugün). İlaveli ikinci baskı, İstanbul, Nobel Tıp Kitabevleri, 1999, s.
• Sertkaya OF. Uygur tıp metinlerine toplu bir bakış. Uluslararası Osmanlı Öncesi Türk Kültürü Kongresi Bildirileri (4-7
• Eylül 1989), Hazırlayan. Azize Aktaş Yasa, Sevay Okay Atıgan. Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara 1997, s.349-359.
• Şafak ON. İlk dönem (14. ve 15. yüzyıl) Türkçe tıp yazmalarında çocuk sağlığı hastalıkları ve tedavileri. Yeni Tıp Tarihi Araştırmaları 12-15, Nobel Matbaacılık, 2010, s.227-311.
• Sinmez ÇÇ. Sivas yöresinde folklorik veteriner hekimliği ve hayvancılık üzerine araştırma. Cumhuriyet Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projesi (No:V-006), 2013, Sivas, s.196.
• Mccabe A. A Byzantine encyclopaedia of horse medicine “the sources, compilation, and transmission of the hippiatrica” Oxford University Press, 2007.
• Öger A, Gönül T. Uygur Türkleri arasında şamanlar ve tedavi yöntemleri. Turkish Studies. 2011; 6(4): 233-248.
• Yerlikaya H. Elazığ ve çevresinde hayvan hastalıklarında halk hekimliği üzerine araştırmalar, Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi, 2002, 8(2):133-136.
• Erk N. Dokuzuncu yüzyıla ait “Kital-al-Hayl val-Baytara” üzerine bir inceleme. Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi, 1961, 8(4):367-386.
• Erk N. XVI. Asır veteriner hekimliği ve bu asra ait eserler. Ankara, A.Ü. Veteriner Fakültesi Yayınları: 69, Çalışmalar: 38, Yeni Desen Matbaası, 1955; s.21.
• Erk N. İslam medeniyeti çağında veteriner tababette gelişmeler ve “Naseri”. Ankara Ü Veteriner Fakültesi Yayınları: 109, , 93s. Zeki S. Ehli hayvanların cerrahi hastalıkları. İkinci Cilt, Necmi İstikbal matbaası, İstanbul, 1932.s.745.
• Karça R, Koşay HZ. Karaçay-Malkar Türklerinde hayvancılık ve bununla ilgili gelenekler. Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1954, s.77-83.
• Hayri SO. Sıhhat hazinesi (bitki, maden ve canlı hayvanların özellikleri ve bunlardan yapılan tedavi usulleri). İstanbul, Bahar Yayınevi, 1971; s.25.
• Samsar E, Akın F. Özel cerrahi. Medipres Yayınları, Ankara, 2002; s.206-432.
• Erk N. Bir baytarname incelemesi. Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi, 1960, VI, 1-2, 126-135.