Türk Halk Hekimliğindeki Ocak Çeşitleri

Yıl 2017, Cilt: 7 Sayı: 2, 54 - 72, 01.08.2017

H. Volkan Acar

Öz

Türk halk hekimliği, binlerce yıllık bir kültür mirasının önemli
uygulamalardan oluşan Türk halk hekimliğinin temel kurumu
ocaklardır. Ocaklar uygulamalarında uzmanlaşmışlardır,
bazıları sadece tek bir hastalık/rahatsızlığın tedavisiyle
uğraşırken, bazıları farklı hastalıklara sahip hastaları kabul
ederler.
Bu derleme halk hekimliği ve folklor alanındaki doktora
kitaplar incelenerek oluşturulmuş ve halk hekimliğinde
mevcut ocakların isimleri, bulundukları yöreler ve başlıca
Makalenin ilk bölümü ocaklar hakkında genel bilgiye, ikinci
bölümü halk hekimliği tedavilerine, son bölümü de ocak
halk hekimliği uygulamalarını sürdüren 150 civarında ocak
çeşidinin bulunduğu ve bunların bazı ortak özelliklere sahip
olduğu görülmüştür

Anahtar Kelimeler

Halk hekimliği, Ocak/ocaklı, Hastalık

Ocaks (Folk Healers) İn Turkish Folk Medicine

Öz

Abstract Turkish folk medicine is an outstanding part of a thousand years cultural heritage. The main structure of Turkish folk medicine which was consisted from practices that the majority brought from Central Asia was ocak. Ocaks are specialised in their practices and some treat only one kind of disease/discomfort while others accept patients with different diseases. There are nearly 150 kinds of ocaks performing folk medicine practices. This review is formed by reviewing doctoral dissertations, master’s theses, scientific meeting presentations and books of folk medicine and folklore, and it is aimed to give knowledge about ocak names, the places where they stand and primary therapeutic applications they use. The first part of article is about general information about ocaks, while the second and third parts are about treatmens of folk medicine and ocak names and applications, respectively. As a result, it has been seen that approximately 150 kinds of ocaks dealing with folk medicine applications exist, while some of them has common features

Anahtar Kelimeler

Halk hekimliği, Ocak(ocaklı), Hastalık/Folk medicine, Ocak(ocaklı), Disease

Kaynakça

• Boratav PN. 100 Soruda Türk Folkloru. İstanbul: Gerçek Yayınevi; 1994. http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_bts&arama=kelime&guid=TDK.GTS.586a85bf0455d3.23706161 Erişim tarihi: 21.12.2016
• İnan A. Tarihte ve Bugün Şamanizm. Materyaller ve Araştırmalar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi; 1986.
• Acıpayamlı O. Türkiye Folklorunda Halk Hekimliği ve Özellikleri. A.Ü. DTCF Dergisi 1968; 26(1-2): 1–9.
• İnan A. Müslüman Türklerde Şamanizm Kalıntıları. A.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 1952; 1(4): 19-30.
• Sever M. Mersin ve Yakın Çevresi Halk İnançları ve Halk Hekimliği. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi; Ankara: 2001.
• İrkil Erol K. Balıkesir Merkez İlçe Manav Köyleri Halk Edebiyatı ve Folklor Derlemeleri. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı. Yüksek Lisans Tezi; Balıkesir: 2014.
• Araz R. Harput’ta Eski Türk İnançları ve Halk Hekimliği. Ankara: Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yayını; 1991.
• Küçükbasmacı GG. Kastamonu’da Halk Tababeti İnanış ve Uygulamaları. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi; Ankara: 2000.
• Arslan-Erol H. Kilis İli Ağızları Ses Bilgisi Özellikleri Üzerine. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 2015; 10: 421-484.
• Tataroğlu ET. Anadolu Tıbbi Folklorunda Telkinle Tedavi ve Bu Çerçevede Şekillenen Edebi Verimler. http://eprints. ibu.edu.ba/2116/10/ANADOLU%20TIBB%C4%B0%20FOLKLORUNDA%20TELK%C4%B0NLE%20TEDAV%C4%B0%20VE%20
• BU%20%C3%87ER%C3%87EVEDE%20%C5%9EEK%C4%B0LLENEN%20EDEB%C4%B0%20VER%C4%B0MLER%20full%20 paper.pdf Erişim tarihi: 23.05.2016
• Acıpayamlı O. Türkiye Folklorunda Halk Hekimliğinin Morfolojik ve Fonksiyonel Yönden İncelenmesi. Halk Hekimliği Sempozyumu Bildirileri; 1988; Kasım 23-25; Ankara, Türkiye. Ankara: Kültür Bakanlığı Milli Folklor Araştırma Dairesi Yayınları; 1989.
• Karaaslan M. Kaşkay Türklerinde Doğum Çevresinde Gelişen İnanç ve Pratikler. Turkish Studies -International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 2011; 6(3): 1435-1448.
• Kalafat Y. Güney Azerbaycan/Kuzey İran’da Türk Kültür Coğrafyası Halk İnançlarında Mitolojik Tespitler. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi 2013; 13: 61-66.
• Murad NYM. Irak Türkmenlerinin Halk İnançları ve Bu İnançlar Etrafında Oluşan Halk Edebiyatı Unsurlarının İncelenmesi. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Türk Halk Edebiyatı Bilim Dalı, Doktora Tezi; Ankara: 2009.
• Öztelli C. Anadolu’da Şamanlığın İzleri. I. Uluslararası Türk Folklor Semineri Bildirileri, 1973; Ekim 8-14; Ankara, Türkiye.
• Ankara: Başbakanlık Basımevi; 1974.
• Kalafat Y. Altaylar’dan Anadolu’ya Kamizm (Başlangıçtan Günümüze Tengricilik-Göktengri İnanç Sistemi). İstanbul: Yeditepe Yayınları; 2010.
• Doymuş E. Her Yönüyle Kangal. Sivas: 1999.
• Filiz A. Çayıralan (Yozgat) ve Çevresinde Ölümle İlgili İnanış ve Uygulamalar. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı Dinler Tarihi Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi; Kayseri: 2006.
• Baysan M. Kütahya ve Çevresinde Sağaltma Ocakları ve Yapılan Tedaviler. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi ; Kütahya Özel Sayısı Kasım: 77-84. Karakaş A. Osmaniye Halk Hekimliğinde Ocaklar ve Bunlara Bağlı Uygulamalar. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 2015: 12(31): 320-336.
• Ülger Z. Aydın (Merkez) ve Çevresinde Halk Hekimliği. Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili Ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi; Aydın: 2012.
• Uyar A. Halk Hekimliği Kapsamında Yozgat Ocakları. Bozok Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi; Yozgat: 2013.
• Öngel G. Denizli Halk Hekimliğinde Ocaklar. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Eğitimi Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi; Denizli: 1997.
• Kurum U. Düziçi’nde Halk Hekimliği. Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilimdalı Türk Halk Edebiyatı Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi; Niğde: 2008.
• Gökbel A. Gürün’de Ziyaret Yerleri. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2002; 6: 1-15.
• Hacışeyhoğlu HÜ. Çankırı Tarih ve Halkiyatı, 1932. Ankara: Okuyan Adam Yayınları; Ankara 2002.
• Yüksel D. Gaziantep ve Çevresinde Doğumla İlgili İnanış ve Uygulamalar. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi; Gaziantep: 2007.
• Çevik B. Konya’da Halk Hekimliği Uygulamalarının Dünü ve Bugünü. Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Halk Bilimi (Folklor) Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi; Sivas: 2008.
• Değirmencioğlu F. Manyas Halk Edebiyatı ve Folklor Ürünleri. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi; Balıkesir: 2010.
• Koşay H. Ankara Budun Bilgisi. Ankara Halkevi Dil-Tarih-Edebiyat Şubesi Neşriyatı No:14. Ankara: Ulus Basımevi; 1935.
• Torun C. Halk hekimliği ve Çankırı’daki Halk Hekimliği ile İlgili İnanış ve Uygulamalar. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Türk Halk Edebiyatı Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi; Ankara: 2002.
• Gönenç A. Antalya İli Korkuteli İlçesinde Halk İnanışları ve Halk Hekimliği. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Türk Halk Edebiyatı Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi; Konya: 2011.
• Özaslan A. Halk Hekimliğinde Ocaklık Kurumu ve Araban (Gaziantep) İlçesi Örneğinde Kadın Ocaklılar. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Halk Bilimi Ana Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi; Ankara: 2012.
• Karanfil Güldemir M. Afyon-Bolvadin ve Çevresi Halk İnanışları ve Uygulamaları. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi; İzmir: 2008.
• Salman M. Halk Hekimliǧi ve Halk Veterinerliği. Ankara: Ulus Basımevi; 1948.
• Yaşar H. Balıkesir ve Yöresinde Çocuk Folkloru Ürünleri Üzerine Derlemeler ve İncelemeler. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi; Balıkesir: 2008.
• Yolcu F. Adana İli Ceyhan İlçesi Halk Kültürü Araştırması. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi; Adana: 2008.
• Temizsoylu A. Ankara’da Halk Hekimliği. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Türk Halkbilimi Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi; Ankara: 2012.
• Çatık S. Nazilli Halk İnançları. Bozok Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Halk Bilimi (Folklor) Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi; Yozgat: 2013.
• Albayrak A, Çapcıoğlu İ. Ehl-i Sünnet Geleneğine Bağlı bir Orta Anadolu Köyünde Halk İnançları ve Uygulamaları. Dinî Araştırmalar 2006; 8: 107-132.
• Öger A. Tarsus ve Çevresinde Sağaltma Ocakları ve Bunlara Bağlı Uygulamalar. Turkish Studies -International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 2010; 5(1): 1231-1246.
• Çıblak N. Çukurova’da Halk Hekimliği ve İlgili Uygulamalarda Eski Türk İnançlarının İzleri. Türk Kültürü 2005; 18 (507- ): 199-214.
• Özgen ZN. Adana (Merkez) Halk Hekimliği Araştırması. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi; Adana: 2007.
• Konak A, Aktar O. Medikal Antropoloji Çerçevesinde Tunceli/Ovacık’ta Geleneksel Sağaltma Yöntemleri. C.Ü. Sosyal Bilimler Dergisi 2009; 35: 156-187.
• Şar S. Afyon Yöresi Halk Hekimliğinde Görülen Uygulamalar. IV. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Bildirileri, IV. Cilt, Gelenek, Görenek ve İnançlar; 1991; Mayıs 6-11; Antalya, Türkiye. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları; 1992.
• Acıpayamlı O. Türkiye Folklorunda Kuduz Hastalığı. A.Ü. DTCF Antropoloji Dergisi 1967; 4: 89-97.
• Atasoy AR. Tokat Reşadiye İlçesi Halk Kitabı. Tarih, Coğrafya, Tarım, Eğitim, Sağlık, Köyler ve Yetişen Zatlar. İstanbul: Milli Mecmua Basımevi; 1950. http://odatv.com/turkiyenin-son-samani-1104131200.html Erişim tarihi: 06.07.2014