EBŪ BEKR MUḤAMMED B. ZEKERİYYĀ ER-RĀZĪ’NİN KİTĀBU’L-MANṢŪRĪ ADLI ÜNLÜ ESERİNDE GEBELERİN VE ÇOCUKLARIN TEDBİRİ ÜZERİNE

Yıl 2017, Cilt: 7 Sayı: 2, - , 01.08.2017

Ahmet Acıduman Çağatay Aşkit

Öz

Bu çalışmada Ebū Bekr Muḥammed b. Zekeriyyā er-Rāzī’nin
Kitābu’l-Manṣūrī adlı eserinin “sağlığın korunması” üzerine
olan dördüncü makalesinde yer alan gebelerin, lohusaların,
sütannelerin ve çocukların tedbirleriyle ilgili bölümlerinin
incelenmesi ve sunulması amaçlanmıştır. Çalışmada Kitābu’l
Manṣūrī’nin Arapça ve Latince nüshalarının digital kopyaları
incelenmiştir. Kitābu’l Manṣūrī’nin dördüncü makalesinin
26. bölümü “Gebe kadının tedbiri ve ceninin korunması
hakkında”, 27. bölümü “Doğumun kolaylaştırılması ve
lohusanın tedbiri hakkında”, 28. bölümü “Çocuğun tedbiri
hakkında”, 29. bölümü “Sütannenin seçimi ve onun tedbiri
hakkında” başlıklarını taşımaktadır. “Diğer yaşların
tedbirinin özeti” başlıklı 30. bölümde ise “Çocuklar,
ergenler- gençler, orta yaşlılar ve yaşlılar” ilgili bilgiler
bulunmakta olup, bu bölümde yer alan orta yaşlılar ve
yaşlılar ile ilgili kısım inceleme dışında bırakılmıştır. Rāzī’nin
gebelerin, lohusaların, sütannelerin ve çocukların tedbiri
konusunda Kitābu’l Manṣūrī’de yazdıklarının, öncülleri olan
Bergamalı Galenus, Efesli Soranus, Bergamalı Oribasius ve
Aeginalı Paulus’un eserlerinde yazdıkları ile
karşılaştırıldığında oldukça benzer olduğu, fakat konuların
daha kısa şekilde ele alındığı görülmektedir. Öte yandan
Rāzī’nin, öncüllerinin eserlerinde görülenden farklı olarak,
çocuk hastalıkları konusunu Risāle fī Ṭıbbi’l-Eṭfāl adlı
yapıtında ele alması nedeniyle, Kitābu’l-Manṣūrī’nin
“sağlığın korunması” üzerine olan dördüncü makalesinin
dışında bıraktığı anlaşılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Razi, Kitabu’l-Mansuri, gebelik, lohusalık, sütannelik, çocukluk, hıfzıssıhha

On Regimens of the Pregnant and the Children in Kitāb Al-Manṣūrī, the Famous Work by Abū Bakr Muḥammad b. Zakariyyā Al-Rāzī.

Öz

The aim of this study is to examine and to present the
chapters on regimens of the pregnant, and of the puerpera
and of the wet nurse and of the children in the 4th article
“On preserving the health” of Kitāb al-Manṣūrī by Abū Bakr
Muḥammad Zakariyyā al-Rāzī. For this purpose, Arabic and
Latin digital copies of Kitāb al-Manṣūrī were examined in
this study. The 26th chapter of the 4th article of Kitāb alManṣūrī
is “On regimen of the pregnant and protection of
the fetus” and the 27th chapter is “On facilitation of the
birth and regimen of the puerpera” and the 28th chapter is
“On regimen of the infant” and the 29th chapter is “On
choosing the wet-nurse and her regimens.” The 30th
chapter “Summary of regimens of other ages” comprises
the knowledge on the boy, and on the adolescent, and on
the juvenile. And the information on the regimens of the
middle aged and the old in the chapter was excluded in
this study. When compared to writings of his predecessors
such as Galen of Pergamum, Soranus of Ephesus, Oribasius
of Pergamum and Paulus of Aegina, Rhazes’ writings on
regimens of the pregnant, of the peurpera, and of the wetnurse
and of the children in Kitāb al- Manṣūrī are rather
similar, but brief. On the other hand, it seems that Rhazes
excluded diseases of the children, because of he discussed
in his Risāla fī Ṭibb al-Aṭfāl, in the 4th article, “On
preserving the health”, of Kitāb al Manṣūrī.

Anahtar Kelimeler

Rhazes, Kitab al-Mansuri, pregnancy, childbirth, wet-nursing, childhood, preserving the health

Kaynakça

• Campbell D. Arabian Medicine and Its Influance On The Middle Ages. Vol. 1. Reprinted from the edition of 1926, London. New York: AMS Press Inc; 1973. pp: 65-72.
• [Ünver] AS. İslâm Doktoru Ebubekir Razi 850-923. İstanbul: T.C. İstanbul Belediyesi İstatistik ve Neşriyat Müdürlüğü, 1931. (Belediye mecmuasının 87 ci sayısında neşrinden sonra ayrıca risale olarak çıkarıldı). Kaya M. Rāzī, Ebû Bekir. In: TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt 34. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı; 2007. pp: 479-85. [Akalın] BÖ. Nevsâl-ı ‘Âfiyet, Sâlnâme-i Tıbbî, Dördüncü Kitâb. İstanbul: Matbaa-i Ahmed İhsân; 1322. pp: 171-84.
• İzmirli İsmail Hakkı. Şeyhü’l-Etıbbâ Ebû Bekr Muhammed bin Zekeriyyâ er-Rāzī. Dârülfünûn İlahiyât Fakültesi Mecmûası 1925; 1 (1): 151-65. Leclerc L. Histoire de la Médecine Arabe, Tome Premier. Paris: Ernest Leroux; 1870. p: 338. Available from: https://books.google.com.tr/books?id=9UYCATvdSyEC&printsec=frontcover&dq=Leclerc,+Arabe&hl=tr&sa=X&red ir_esc=y#v=onepage&q=Leclerc%2C%20Arabe&f=false. Accessed: July 23, 2016.
• Castiglioni A. A History of Medicine. 2nded, Translated from the Italian and edited by Krumbhaar EB. New York: Alfred A. Knopf; 1958. pp: 267-70. Vesalius A. Paraphrasis in nonum librum Rhazae medici Arabis ... ad regem Almansorem de affectuum singularum corporis partium curatione. Basileae, ex officina Rutgeri Rescij; 1537. http://books.google.com.tr/books?id=hAbjvvLxszoC&oe=UTF-8&redir_esc=y. Accessed: March 1, 2013. Aciduman A, Aşkit Ç, Belen D. Medieval times influencing figure Rhazes’s approach to head injuries in Liber Almansoris. World Neurosurg 2014; 82 (6): 1325-30.
• Rāzī, Ebū Bakr Muḥammed ibn Zekeriyyā. Kitābu’l-Manṣūrī li’r-Rāzī fī’ṭ-Ṭıbb. İstanbul, Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Ayasofya Koleksiyonu, No. 3751, v. 4a-b.
• Rāzī, Abū Bakr Muḥammad ibn Zakariyā. The Book on Medicine Dedicated to al-Mansur [Al-Kitāb al-Manṣūrī fī al- Tibb]. Available from: https://www.wdl.org/ar/item/4276/. Accessed: June 28, 2016.
• Rāzī, Abū Bakr Muḥammad ibn Zakarīyā. Al-Kitāb al-Manṣūrī. British Library: Oriental Manuscripts, Or 5316, v. 69 a,b-71a. Available from: Qatar Digital Library, http://www.qdl.qa/en/archive/81055/vdc_100022996955.0x000001. Accessed: February 3, 2016.
• Abī Bakr ar-Rāzī, Muḥammad ibn Zakariyyā. Al-Manṣūrī fī al-Ṭibb, v. 53a-55a. Available from: http://www.al- mostafa.info/data/arabic/depot/gap.php?file=m012913.pdf. Accessed: June 28, 2016.
• Rhazes. Liber Rhazis ad almansorem. B. Locatellus [voor] O. Scotus, 1497; v. 21 r-v. Available from: https://books.google.com.tr/books?id=QvxOAAAAcAAJ&printsec=frontcover&dq=Almansorem&hl=tr&sa=X&redi r_esc=y#v=onepage&q=Almansorem&f=false. Accessed: November 7, 2015.
• Steingass F. A Comprehensive Persian-English Dictionary Including The Arabic Words And Phrases To Be Met With In Persian Literature Being Johnson And Richardson’s Persian, Arabic, And English Dictionary Revised, Enlarged, And Entirely Reconstructed, First published in İstanbul: Çağrı Yayınları; 2005.
• Yıldırım N. XV. yüzyıla ait anonim bir cerrahnâme, cerrahi yöntemlerin kullanıldığı fasıllar, tıbbi terminoloji ile bitki, drog ve madde isimleri. Yeni Tıp Tarihi Araştırmaları 2004/2005; 10-11: 325-433.
• Lane EW. An Arabic-English Lexicon, In Eight Parts, Part 1 ا-ث. Beirut: Librairie du Liban; 1968. p: 249.
• T.E.C. Jr. Galen on the hygiene of the newborn. Pediatrics 1973; 52 (6): 840.
• T.E.C. Jr. Galen on breast-feeding. Pediatrics 1980; 65 (2): 374.
• Garrison FH. An Introduction To The History of Medicine With Medical Chronology, Suggestions For Study and Bibliographic Data, Fourth edition, Reprinted. Philadelphia: W. B. Saunders Company; 1929. pp: 111-2. Bayat AH. Tıp Tarihi. İzmir: Sade Matbaa; 2003. p: 113.
• Dunn PM. Soranus of Ephesus (circa AD 98-138) perinatal care in Roman times. Archives of Disease in Childhood 1995; 73 (1): F51-2.
• Soranus. Gynecology, translated with an introduction by Temkin O with the assistance of Eastman NJ, Edelstein L, Guttmacher AF. Reprint. Softshell Books Edition; 1991. pp: 45-57; 69-103; 196-200. Lascaratos J, Poulakou-Rebelakou E. Oribasius (fourth century) and early Byzantine perinatal nutrition. J Pediatr Gastroenterol Nutr 2003; 36 (2): 186-9.
• Oribase. Oeuvres d’Oribase, Texte Grec, En Grande Partie Inédit. Collationné Sur Les Manuscrits. Traduit Pour La Premiere Fois En Français; Avec Une Introduction, Des notes, Des Tables Et Des Planches Par Les Docteurs Bussemaker et Ch. Daremberg, Tome Cinquième. Paris: A L’Imprimerie Impériale; 1873. pp: 196-209. Available from: https://books.google.com.tr/books?id=VdtEAQAAIAAJ&printsec=frontcover&dq=Oribase.+Oeuvres+d%E2%80%9 9Oribase,&hl=tr&sa=X&redir_esc=y#v=onepage&q=Oribase.%20Oeuvres%20d%E2%80%99Oribase%2C&f=false. Accessed: March 2, 2016.
• Oribase. Oeuvres d’Oribase, Texte Grec, En Grande Partie Inédit. Collationné Sur Les Manuscrits. Traduit Pour La Premiere Fois En Français; Avec Une Introduction, Des notes, Des Tables Et Des Planches Par Les Docteurs Bussemaker et Daremberg, Tome Troisième. Paris: A L’Imprimerie Impériale; 1858. pp: 120-8; 129-34. Available from: https://books.google.com.tr/books?id=r9hEAQAAIAAJ&printsec=frontcover&dq=Oeuvres+D%27Oribase&hl=tr&s a=X&redir_esc=y#v=onepage&q=Oeuvres%20D%27Oribase&f=false. Accessed: February 10, 2016.
• Lazaris DP, Laskaratos FJ, Lascaratos G. Surgical diseases of the womb according to Aetius of Amida (6th century A.D.). World J Surg 2009; 33 (6): 1310-7.
• Meyerhof M. Science and medicine. In: Arnold T, Guillaume A, editors. The Legacy of Islam. Oxford: Clarendon
• Press; 1931. p: 317.
• Paulus Aeginata. The Seven Books of Paulus Aeginata, Translated from the Greek With A Commentary Embracing
• A Complete View of the Knowledge Possessed by the Greeks, Romans, and Arabians On All Subjects Connected
• With Medicine and Surgery by Adams F, In Three Volumes, Vol. I. London: Printed for the Sydenham Society; 1844.
• https://books.google.com.tr/books?id=AFdhAAAAIAAJ&printsec=frontcover&dq=Paulus+Aegineta.+The+Seven+B
• ooks+of+Paulus+Aegineta&hl=tr&sa=X&ved=0ahUKEwic65Wfku_QAhXkDMAKHYg9AnUQ6AEIKjAB#v=onepage&q
• =Paulus%20Aegineta.%20The%20Seven%20Books%20of%20Paulus%20Aegineta&f=false. Accessed: February 19, 2010.
• Paulus Aeginata. The Seven Books of Paulus Aeginata, Translated from the Greek With A Commentary Embracing
• A Complete View of the Knowledge Possessed by the Greeks, Romans, and Arabians On All Subjects Connected
• With Medicine and Surgery by Adams F, In Three Volumes, Vol. II. London: Printed for the Sydenham Society;
• https://books.google.com.tr/books?id=GIBhAAAAIAAJ&printsec=frontcover&dq=Paulus+Aegineta.+The+Seven+B
• ooks+of+Paulus+Aegineta&hl=tr&sa=X&ved=0ahUKEwic65Wfku_QAhXkDMAKHYg9AnUQ6AEIXDAI#v=onepage&q
• &f=false. Accessed: March 12, 2010. from: https://books.google.com.tr/books?id=3_- pp: 1-19. Available from: