Memeden Gelen Olağandışı Süt Benzeri Akıntı: Bir Osmanlı Tıbbı Drogu

Yıl 2017, Cilt: 7 Sayı: 3, 159 - 165, 01.12.2017

Nil Sarı Elif Gültekin

Öz

XIV. ve XV. yüzyıl Osmanlı el yazmalarında sayısız
tıbbi reçete yer almaktadır. Bu reçetelerin bir
kısmında, tıbbi isimlendirmesiyle galaktore, yani
memeden gelen olağandışı süt benzeri akıntının yer
aldığı dikkat çekmektedir. Bu çalışmada, XIV. ve XV.
yüzyıl Osmanlı dönemi elyazmalarında memeden
gelen olağandışı süt benzeri akıntının yer aldığı
terkipler tespit edilmiştir. Bu akıntının terkiplerde bir
bileşen, bir medyum ya da bir sıvağ olarak yer aldığı
gibi, iltihap ve cerahatlerin tedavisine yönelik ayrı bir
tıbbi drog olarak da kullanıldığı görülmüştür.
Örneğin, XV. yüzyılda İbn-i Şerif, öksürük, balgam ve
ateşle seyreden akciğer hastalıklarının tedavisinde
“kız-oğlan sütünü” tavsiye etmiştir. Erken dönem
Osmanlı tıbbında memeden gelen olağandışı süt
benzeri akıntının bir drog olarak konjuktivit, akciğer
enfeksiyonu, kulak iltihabı gibi rahatsızlıklarda
kullanılması tıbbi elyazmalarından örneklerle
tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sütsü Akıntı, Osmanlı Tıp Yazmaları, Tıbbi Drog

Nonlactational Milk Discharge: An Ottoman Pharmaceutical Ingredient

Öz

Numerous medical prescriptions are given in the 14th
and 15th century medical manuscripts of the
Ottoman period. However, only a small number of
pharmaceutical preparations contain non-lactational
milk production medically named galactorrhea. In
this study, prescriptions which contain nonlactational
milk are compiled from Turkish medical
manuscripts of the 14th and 15th centuries. The nonlactational
milk discharge is used as an ingredient or
a medium or a coating in a medical composition, as
well as a separate medical substance for the
treatment of inflammation and suppuration. For
example, in the 15th century, İbn-i Şerif
recommended non-lactational milk in the treatment
of lung diseases with cough, sputum and fever.The
use of non-lactational milk as a drug for
conjunctivitis, lung infection, ear infection, etc. have
been discussed with examples in the early period of
Ottoman medicine.

Anahtar Kelimeler

Non-Lactational Milk, Ottoman Medical Manuscripts, A Natural Drug

Kaynakça

• Marcowitch Harvey, Black’s Medical Dictionary, A&C Black, London 2005, 41th ed.
• Yönem Arif, Kutlu Mustafa, “Hiperprolaktinemi: Tanı ve Tedavisi”, Türkiye Klinikleri Tıp Bilimleri Dergisi,
• vol. 19, No. 1, 1999, pp. 63-72. 3. Moran Lia, Gilad Jacob, “From Folklore to Scientific Evidence: Breast Feeding and Wet Nursing in Islam
• and the Case of Non-Puerperal Lactation”, International Journal of Biomedical Science, Vol. 3, No. 4, 2007.
• Auerbach KG, Avery JL, “Induced Lactation: A Study of Adoptive Nursing by 240 Woman”, American
• Journal of Disseases of Children, Vol. 135, No. 4, 1981, p. 340-343.
• Bryant CA, “Nursing the Adopted Infant”, The Journal of the American Board of Family Medicine, Vol.
• , No. 4, 2006, p. 374-379.
• Jelliffe DB, Jelliffe EFP, “Non-Puerperal Induced Lactation”, Pediatrics, Vol. 50, No. 1, 1972, p. 170-171. 7. Sujata M, “Induced Lactation in Adopting Mothers”, Journal of Obstetrics and Gynecology, Vol. 54, No.
• , 2004, p. 39-41. 8. İbrahim b. Abdullah, Cerrâhnâme (Alâ’im-i Cerrâhîn), Süleymaniye Library, Section: Hekim Ali Paşa, No: 568, 1505 M. 9. Hekim Hayreddin, Kitab -ı Aḳrabâdîn, Konya Koyunoğlu Library, No: 12031, Date unclear.
• Hacı Paşa, Et-Teshîl Fî’t-Tıbb, Süleymaniye Library, Section: Fatih, No: 3543/001, 1555 M.
• Baytop T, Türkçe Bitki Adları Sözlüğü, TDK Yayınları, Ankara 1997. 25. Baytop T, Türkiye’de Bitkiler ile Tedavi, Nobel Tıp Kitabevi, İstanbul 1999. 26. Vetter L, Krauer F, Wyss H, “Galactorrhea: A Report on 50 Cases”, Archiv für Gynækologie, vol. 216, no. 1, 1974, p. 81-90.
• J.K. Kulski, P.E. Hartmann, D.H. Gutteridge, “Composition of Breast Fluid of a Man with Galactorrhea
• and Prolactinaemia”, Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism, vol. 52, no. 3, 1981, p. 581-2.
• Lavric M, Dolar J, “Lactose, Sodium and Potassium Content of Breast Secretion in Normal Parturient”,
• Obstetrics and Gynecology, vol. 42, no. 1, 1973, p. 107-111.
• Brown DM, Jenness R, Ulstrom RA, “A Study of the Composition of Milk from a Patient with
• Hypothyroidism and Galactorrhea”, The Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism, vol. 25, no. 9,
• , p. 1225-1230. 30. Adlerova L, Bartoskova A, Faldyna M. "Lactoferrin: A review." Veterinarni Medicina, vol. 53, no: 9, 2008, p. 457-468. 31. Van der Strate BWA, Beljaars L, Molema G, Harmsen MC, Meijer DKF, "Antiviral Activities of Lactoferrin." Antiviral Research, vol. 52, no. 3, 2001, p. 225-239.
• Levay PF, Viljoen M, "Lactoferrin: A General Review." Haematologica, vol. 80, no. 3, 1995, p. 252-267.
• Soukka T, Lumikari M, Tenovuo J. "Combined Bactericidal Effect of Human Lactoferrin and Lysozyme
• against Streptococcus Mutans Serotype C" Microbial Ecology in Health and Disease, vol. 4, no. 5, 1991, p. 259-264. 34. Bharadwaj S, Naidau TAG, Betageri GV, Prasadarao NV, Naidu AS, "Inflammatory Responses Improve with Milk Ribonuclease-Enriched Lactoferrin Supplementation in Postmenopausal Women",
• Inflammation Research, vol. 59, no. 11, 2010, p. 971-978.