ʿALĪ b. SEHL RABBEN et-ṬABERĪ’NİN FİRDEVSU’L-ḤİKME ADLI ESERİNDE HİNT TIBBINDAN “TIP ÖĞRENCİLİĞİ” ve “TEDAVİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ” ÜZERİNE

Yıl 2017, Cilt: 7 Sayı: 1, 41 - 50, 01.04.2017

Ahmet Acıduman

Öz

Bu çalışmanın amacı Orta Çağ’da İslam dünyasında yazılmış ilk tıbbi ansiklopedik eserlerden biri kabul edilen Ebū’l-Ḥasan ʿAlī b. Sehl Rabben eṭ-Ṭaberī’nin Firdevsu’l-Ḥikme’sinde Hint tıbbına ait bilgilerin olduğu yedinci nevʿinin dördüncü makalesinin “Tıp öğrencilerinin üzerine gerekli olan hakkında” başlıklı üçüncü ve “Tedavinin iyi değerlendirilmesi ve tedavide acele etmekten çekinme hakkında” başlıklı dördüncü bāblarının incelenmesidir. Bunun için Firdevsu’lḤikme fī’ṭ-Ṭıbb’ın Doktor Muḥammed Zubeyr eṣ-Ṣiddīḳī tarafından hazırlanan ve 1928 yılında Berlin’de Maṭbaʿa-i Āf-tāb’da basılmış olan matbu bir nüshası incelenmiştir. Karşılaştırma için Suśruta-Saṃhitā’nın Kavitaj Kunja Lal Bhishagratna tarafından hazırlanmış ve Kalküta’da 1907 yılında yayınlanmış İngilizce bir çevirisi An English Translation of the Sushruta Samhita Based on Original Sanskrit Text, vol. I-Sutrasthanam kullanılmıştır. Ṭaberī’nin metninde bulunan ve yukarıda adı geçen bölümler Arapçadan Türkçeye çevrilmiştir. Yazının “bulgular” kısmında sunulan bu çeviriler, “tartışma” kısmında ele alınarak, yukarıda adı geçen SuśrutaSaṃhitā metniyle karşılaştırılmış ve literatür eşliğinde bir tartışma yürütülmüştür. Ṭaberī’nin bu makalenin konusunu oluşturan bölümlerde Hint tıbbı ve folklorunun kaynaklarını kullandığı ama, doğrudan alıntı yapmak yerine uyarlama yaptığı, Suśruta-Saṃhitā’nın yanı sıra Kelīle ve Dimne adlı Hint kökenli bir öykü kitabından da yararlandığı ve ona bazı katkılarda bulunduğu görülmüştür

Anahtar Kelimeler

Firdevsu’l-Hikme, Susruta-Samhita, Kelile ve Dimne, Ebu’l Hasan Ali b. Sehl Rabben et-Taberi, Hint tıbbı, Tıp öğrenciliği, Tedavi, Tıp tarihi

On “Pupilage of Medicine” and “Evaluation of Treatment” from Indian Medicine in Firdaws al-Ḥikma by ʿAlī b. Sahl Rabban al-Ṭabarī

Öz

Abstract Aim of this study is to examine the 3rd and 4th chapters entitled with “On the qualities required by the student of medicine” and “On the right estimate of treatment and on the avoidance of hurry in it” of the 4th article of the 7th newʿ on Indian medicine in Firdaws al-Ḥikma, which is accepted as one of the first medical encyclopedic works in medieval Islamic world, written by Abū al-Ḥasan ʿAlī b. Sahl Rabban al-Ṭabarī. For this reason, a printed copy of Firdaws al-Ḥikma edited by Doctor Muḥammad Zubayr al-Ṣiddīqī and printed in the Buch- u. Kunstdruckerei “Sonne” G.m.b.H. in Berlin in 1928 was examined. An English Translation of the Sushruta Samhita Based on Original Sanskrit Text, vol. I-Sutrasthanam, edited by Kavitaj Kunja Lal Bhishagratna and printed in Calcutta in 1907 was used for comparison. Abovementioned Arabic chapters in Ṭabarī’s text were translated into Turkish. The translated chapters, which were presented in “findings” section of the article, were handled in “discussion” section and were compared with the text of Suśruta-Saṃhitā and were discussed in the light of literature. It was found that Ṭabarī used sources of Indian medicine and folk in the chapters of this article, but adapted them instead of direct quotation and he benefited from Suśruta-Saṃhitā and Kalīla and Dimna, which is a book of stories originated from India and he made some contributions to them.

Anahtar Kelimeler

Firdaws al-Hikma, Susruta-Samhita, Kalila and Dimna, Abu al-Hasan Ali b. Sahl Rabban al-Tabari, Indian medicine, Pupilage of medicine, Treatment, History of medicine

Kaynakça

• Aydüz S. İslam dünyasının ilk tıp ansiklopedisi Firdevsü’l-Hikme ve müellifi ʿAlī b. Rabban Ṭaberī: Hayatı ve eserleri. Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı 2013; 11(15):17-33.
• Aydın F. Ali b. Rabben et-Taberî, hayatı ve eserleri. Sakarya Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 1996; 1:303-31.
• Taylan N. Ali b. Rabben et-Taberî. In: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt 2. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı; pp: 434-6. Kaya M. Firdevsü’l-Hikme. In: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt 13. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı; 1996 pp: 2.
• Ağırakça A. İslâm Tıp Tarihi [Başlangıçtan VII./XIII. Yüzyıla Kadar]. İstanbul: Çağdaş Basın Yayın Ltd. Şti.; 2004. pp: 141-6.
• Meyerhof M. ʿAlî at-Tabarî’s “Paradise of Wisdom”: one of the oldest Arabic compendiums of medicine. Isis 1931; (1):6-54.
• Browne EG. Arabian Medicine-İslâm Tıbbı, Çeviren: Anaş E. İstanbul: İnkılâb Yayınları; 2012. p: 52.
• Ullmann M. Islamic Medicine. Edinburgh: Edinburgh University Press; 1978. pp: 7-41.
• Ebū’l-Ḥasan ʿAlī b. Sehl Rabben eṭ-Ṭaberī. Firdevsu’l-Ḥikme fī’ṭ-Ṭıbb, Taṣḥīḥ: Muḥammed Zubeyr eṣ-Ṣiddīḳī. Berlin: Maṭbaʿa-i Āftāb; 1928 [ʿAlī b. Rabban al-Ṭabarī. Firdausu’l-Ḥikmat or Paradise of Wisdom. Edited by Ṣiddiḳi M.Z. Berlin:
• Kunstdruckerei Sonne; 1928]. Pp: 558-560.
• An English Translation of the Sushruta Samhita Based on Original Sanskrit Text. Edited and Published by Kavitaj Kunja Lal Bhishagratna With a Full and comprehensive Introduction, Translation of Different Readings, Notes, Comparative Views, Index, Glossary & Plates (In Three Volumes), Vol. I-Sutrasthanam. Calcutta: J. N. Bose; 1907. pp: 16-20, 30-2, 37, 2, 246, 306-7, 337, 339-41.
• Bayat AH. Tıp Tarihi, 1. Baskı. İzmir: Sade Matbaa; 2003. Pp: 173-4.
• Meyerhof M. Science and Medicine. In: Arnold T, Guillaume A, editors. The Legacy of Islam. Oxford: Calderon Press; pp: 311-55. Sezgin F. Geschihte Des Arabischen Schriftums, Band III, Medizin-Pharmazie-Zoologie-14.Tierheilkunde Bis ca. 430 H. Leiden: E. J. Brill; 1970. pp: 197-9, 200-1.
• El-Bîrûnî, Ebû Reyhân Muhammed b. Ahmed. Tahkîku Mā Li’l-Hind-Bîrûnî’nin Gözüyle Hindistan, Çeviren: Burslan K, Arapça aslı ve İngilizce tercümesiyle karşılaştırarak Osmanlıca çeviriyi yayına hazırlayan ve notlandıran: Yitik Aİ. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Tarih Kurumu Yayınları; 2015. p: 102.
• Redhouse, JW. A Turkish and English Lexicon, Shewing in English the Significations of the Turkish Terms, New Impression. Beirut: Librairie du Liban; 1996.
• Steingass F. A Comprehensive Persian-English Dictionary Including The Arabic Words And Phrases To Be Met With In Persian Literature Being Johnson And Richardson’s Persian, Arabic, And English Dictionary Revised, Enlarged, And Entirely Reconstructed. First published in İstanbul: Çağrı Yayınları; 2005.
• Karaismailoğlu A. Kelîle ve Dimne. In: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt 25. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı; pp: 210-2. Beydeba. Kelile ve Dimne, Çeviri: Doğrul ÖR. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı; 1945. pp: 176-7.
• Beydeba Abdullah b. El-Mukaffa. Kelîle ve Dimne (Arapça Metin ve Tercüme), Çevirenler: Karaman H, Topaloğlu B, 1. Basım. İstanbul: Ensar Neşriyat Tic. A.Ş.; 2015. p: 143.
• Beydebā, el-Feylesūf el-Hindī. Kitābu Kelīle ve Dimne, Tercemehu ile’l-ʿArabiyyeti fī Ṣadri’d-Devleti’l-ʿAbbāsiyye ʿAbdullah b. el-Muḳaffaʿ, eṭ-Ṭabʿatu’s-sāniyyeti ʿaşere [12. Baskı]. Ḳāhire: Maṭbaʿatu’l-Amīriyyeti; 1343 h-1925 m. p: 104.
• Beydebā, el-Feylesūf el-Hindī. Kitābu Kelīle ve Dimne, Terceme ile’l-ʿArabiyye fī Ṣadru’d-Devle el-ʿAbbāsiyye ʿAbdullah b. el-Muḳaffaʿ. El-Ḳāhire: Ṭabʿu bi’l-Maṭbaʿati’l-Amīriyyeti bi-Bulāḳ; 1937. pp: 165-166. [cited 2016 Nov 7]. Available from: http://www.al-mostafa.info/data/arabic/depot3/gap.php?file=i001064.pdf
• Beydebâ-İbnü’l Mukaffa. Kelile ve Dimne, Çeviri-inceleme: Said Aykut, 2. Baskı. İstanbul: Şule Yayınları; 2003. [cited
• Nov 5]. Available from: http://www.recepsen.com/kelile_ve_dimne.pdf Ebū’l-Maʿalī Naṣrullah Münşī. Kelīle ve Dimne. Taṣḥīḥ ve tavżīḥ: Müctebā Mīnūvī Tehrānī. [cited 2016 Nov 7]. Available from: http://iec-md.org/pdf/Kelileh.pdf
• Nasrollah Munschi. Kalila und Dimna: Fabeln aus dem klassischen Persien, Heraussgegeben und übersetzt von Seyfeddin Najmabadi und Siegfried Weber. München: C. H. 24.Beck; 1996. pp: 97-8. [cited 2016 Nov 7]. Available from: https://books.google.com.tr/books?id=XqzcsFfeP3QC&pg=PA97&dq=zamahran,+kalila&hl=tr&sa=X&redir_ esc=y#v=onepage&q=zamahran%2C%20kalila&f=false
• Beydebā]. Kitābu Kelīleti ve Dimne, Uniyye bi-neşrihā [Neşreden]: Lūīs Şeyḫo el-Yesūʿī. Beyrūt: Ṭabaʿa bi’l- Maṭbaʿati’l-Kāsūlikiyyeti; 1905. pp: 118-9. [cited 2016 Nov 11] Available from: http://katalog.ibb.gov.tr/kutuphane2/ kitablar/520005700052000500009500112001140006500095001140011500069.pdf
• Hümāyūnnāme, 3. Baskı. Çeviren: Alâeddin Ali Çelebi b. Salih. İstanbul: Şevkī Efendi Maṭbaʿası; p: 292. [cited 2016 Nov 11]. Available from: http://katalog.ibb.gov.tr/kutuphane2/ kitablar/480005500056000540004900095001140011500069.pdf
• WikiShia. Harith b. ‘Abd Allah al-Hamdani. [cited 2016 Nov 8]. Available from: http://en.wikishia.net/view/
• Harith_b._%27Abd_Allah_al-Hamdani Nāme 069 - bihi Ḥāris-i Hamdānī. [cited 2016 Sep 2]. Available from: http://nahj.valiasr-aj.com/include/VIEW3. php?bankname=LIST&code=1283&RADIF=309
• Yazıcı H. İbn Kuteybe. In: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt 20. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı; 1999. pp: 7.
• Durmuş İ. Uyûnü’l-Ahbâr. In: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt 20. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı; 2012. pp: 247-8.
• Ebū Muḥammed ʿAbdullah b. Müslim b. Ḳuteybe ed-Dineverī. Uyūnu’l-Aḫbār, 4 Cüzʿ. Beyrūt: Dāru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyyeti; h. p: 59. [cited 2016 Sep 2]. Available from: http://sh.bib-alex.net/adab/Web/23790/001.htm
• Özel M. Şerîf er-Radî. In: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt 20. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı; 2010. pp: 5.
• Özbalıkçı MR. İbn Ebü’l-Hadîd. In: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt 20. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı; pp: 463-6. İbnu Ebī’l-Ḥadīd, ʿAbdu’l-Ḥamid b. Ḥuseyn. Şerḥu Nehci’l-BelāŞa, Taḥḳīḳ: İbrāhīm, Muḥammed Ebū’l-Faḍl, Cild: 18. Ḳum: Mektebeti Āyetullah el-ʿAẓmī el-Merʿaşī en-Necefī; 1404 hk. p: 48. [cited 2016 Nov 8]. Available from: http://www. noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/13551/1/48.
• Turgut A. Nizâmeddîn en-Nîsâbûrî. In: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt 33. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı; pp: 181-2. Tefsīru’n-Nīsābūrī: İarāʾibu’l-Ḳurʾān ve ReŞāʾibu’l-Furḳān, Cüzʿ: 6. p: 301. [cited 2016 Sep 2]. Available from: http:// shamela.ws/browse.php/book-23613/page-3429
• Acıduman A. Kadın sağlığı ve hastalıkları ile gebelik ve çocuk hastalıkları üzerine XVI. yüzyılda yazılmış Türkçe bir risale: Ravżatü’n-Nisā. Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi 2015; 58(4):171-88.