An Evaluation on Joint Applications in the Field of Baytarnamelerde Tıp ve Veteriner Hekimliği Alanında Ortak Uygulamalar Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2011, Lokman Hekim Journal 2011; Supplement, 13 - 14, 01.09.2011

Ali Yiğit , Serdar İzmirli Aşkın Yaşar

Öz

Bu çalışmada, baytarnamelerde yer alan tıp ve veteriner hekimliği ortak uygulamalarının (tanı ve tedavi metotları vb) değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Materyal olarak Tercüme-i Baytarname (Süleymaniye Kütüphanesi Kılıç Ali Paşa Bölümü, 717, h. 884/m. 1479, 190 varak) ile müellifi İbn Ahi Hizam olan Haza Kitabu Baytarname (Akhisar Zeynelzade Kitaplığı 233, ?, 207 varak) isimli iki baytarname incelendi. Buna ilave olarak, baytarnameler üzerine yapılan bilimsel çalışmalar ve günümüz folklorik hekimliği bilgi ve uygulamaları da karşılaştırmalı olarak değerlendirildi. Çalışmada, atlarda görülen bağır ağrısı, dalak şişmesi (talak, adem talağu), karın fıtkı, ziybe (karaciğer hastalığı), uyuz, müşeş, baras, yılan sokması ve çıban gibi hastalık/durumlarda insan ve hayvanlar için aynı tedavilerin uygulandığı ya da önerildiği; bununla birlikte farklı hastalıklar (atta bukağılık felci ve nefes darlığı - insanda öksürük) için benzer tedavilerin uygulandığı belirlendi. Ayrıca, belirli hayvan materyal/ürünlerinin bazı insan hastalıklarının tedavisinde, insan materyal/ürünlerinin (kuru kafa kemiği, avrat kanı, oğlan ve yetişkin idrarı, gaita vb) de hayvan hastalıklarının tedavisinde kullanıldığı tespit edildi.Sonuç olarak baytarnamelerin, hayvan hekimliğinin yanı sıra insan hekimliği açısından da önemli sayılabilecek bilgiler içerdiği; baytarnamelerin içerdiği ortak bilgi ve uygulamalardan (tanı, tedavi vb) hareketle, tarihsel süreçte paralel gelişen insan ve hayvan hekimliğinin ortak yönlerinin olduğu söylenebilir

Anahtar Kelimeler

Baytarname, Tıp, Veteriner hekimliği

AN EVALUATION ON JOINT APPLICATIONS IN THE FIELD OF HUMAN MEDICINE AND VETERINARY MEDICINE IN BAITARNAMES

Öz

With domestication process, human’s treating animals from which he utilized is accepted as natural; it’s
known that veterinary medicine implemented this treatment in collaboration with medicine in some periods
of history; besides that nowadays, the importance of collaboration of veterinary medicine and medicine
in the concept of “monotype medicine, monotype health” is (over) emphasized. In the written manuscripts,
baitarnames are important sources for veterinary medicine and it is stated that those baitarnames include
information about veterinary medicine and generally horse breeding, horse ailments and their treatments. At
the same time those baitarnames include folkloristic information and also some information about medicine
among them.
In this study it is aimed to evaluate the common implementations of medicine and veterinary medicine (diagnostic
and cure methods) taken place in the baitarnames.
As materials two baitarnames that named “Terceme-i Baytarname” (Library of Süleymaniye, Kılıç Ali Paşa
Section, 717, h. 884/m. 1479, 190 folios) and Haza Kitabu Baytarname (Library of Akhisar Zeynelzade, no:233,
207 folios) written by Ibn Ahi Hizam, were analyzed.
In the study, the same treatments were implemented or recommended for human and animals for illnesses
like spleen tumefaction, bosom pain, paunch hernia, liver illness (ziybe), itch, müşeş (jardone?), skin pigmentation
(baras), snakebite and abscess which are diagnosed in horses; at the same time the implementation
of similar cures for different illnesses (human caugh – trammel stroke in horse) was defined. Besides, it
was found that particular animal materials/products were used for some human illnesses and likewise some
human materials/products (head bone, female blood, son and adult urine, faeces etc) were used for animal
illnesses treatment.
As a result it can be said that baitarnames include information which can be considered important for both
veterinary and human medicine; on the basis of the common information and implementations (diagnostic,
treatment etc) included in baitarnames, there are common points between human and veterinary medicine
which developed in parallel in the history.

Anahtar Kelimeler

Baitarname, Human medicine, Veterinary medicine.