Hygiene Lessons to the Society in Hekim Newspaper (1910-1911)

Yıl 2022, Cilt: 12 Sayı: 1, 136 - 146, 24.01.2022

Merve Mergen , Yasemin Koçer Deniz Birtan , Nermin Ersoy

https://doi.org/10.31020/mutftd.978045

Öz

Objective: In this study, it was examined how the issue of hygiene was handled through a series of articles called "Ahaliye Hıfzıssıhha Dersleri" in the Hekim Newspaper, a periodical published in the field of health, in Trabzon Province. The aim of our study is to reveal how a periodical is used as a way of informing the public about hygiene, sanitation, what medical information is valid in the relevant historical period, what information is advised to be known in order to protect the public's health, and how this information is transferred.
Methods: The series of article called "Ahaliye Hıfzıssıhha Dersleri" written by Rıza Rüstem has been examined by comparing the original texts in the İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Library and the Turkish transcriptions made by Mustafa Çuflaz.
Findings: The purpose of publishing the newspaper has been explained as explaining the value and importance of the medical profession and the skills of physicians to the society. Other purposes of the newspaper are to inform all people about what precautions should have been taken until patients living in rural areas receive health care, and to identify and treat diseases. On the other hand the series of article called Ahaliye Hıfzıssıhha Dersleri, the definition of "Hıfzıssıhha" (hygiene) is made in a way that the society can understand and its importance is explained. In addition, advice has been given on what to do to lead a healthy life.
Conclusion: It is important that the series of article named Ahaliye Hıfzıssıhha Dersleri indicates an understanding of medicine and the bond that this understanding establishes with the public through the period in which it was published. What ordinary people can do in the face of epidemics has been conveyed by a physician in a language that the public can understand.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Medicine, Hekim Newspaper, Trabzon, Hygiene

Hekim Gazetesi’nde Ahaliye Hıfzıssıhha Dersleri (1910-1911)

Öz

Amaç: Bu çalışmada, taşra olarak tabir edilen bir vilayet olan Trabzon’da, sağlık alanında yayımlanan bir süreli yayın olan Hekim Gazetesi’nde hıfzıssıhha meselesinin ‘’Ahaliye Hıfzıssıhha Dersleri’’ adlı bir yazı dizisi üzerinden nasıl ele alındığı irdelenmiştir. Çalışmamızın amacı hıfzıssıhha konusunda halkı bilgilendirmenin bir yolu olarak süreli bir yayından ne şekilde faydalanıldığını, ilgili tarihsel dönemde hangi tıbbi bilgilerin geçerli olduğunu, halkın sağlığını korumak adına hangi bilgilerin bilinmesinin öğütlendiğini ve bu bilgilerin aktarımının nasıl sağlandığını ortaya koymaktır.
Yöntem: Araştırmaya konu olan ve Dr. Rıza Rüstem tarafından 1910-11 yılları arasında Hekim Gazetesi’nde yayımlanan “Ahaliye Hıfzıssıhha Dersleri” adlı yazı dizisine 2019 yılında İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı arşivinde gerçekleştirilen tarama sonucunda ulaşılmıştır. Hekim Gazetesi’nde yer alan yazı dizisi, ulaşılan orijinal metinlere ait Merve Mergen tarafından yapılan çeviriler ile Mustafa Çuflaz tarafından yayımlanan Türkçe transkripsiyonlar karşılaştırılarak yaklaşık üç aylık bir süreçte incelenmiştir.
Bulgular: Gazetenin yayımlanmasının amacı, hekimliğin kıymetini, hünerini, ehemmiyetini herkese anlatmak, şehirden uzak tabip olmayan yerlerde hastaların tabibe ulaştırılmasına kadar yapılabilecek müdahaleler ile hastalıkların teşhis ve tedavisine dair bilgilerin aktarılması olarak açıklanmaktadır. Ahaliye Hıfzıssıhha Dersleri adı altında kaleme alınan yazı dizisinde ise halkın anlayabileceği bir dilde hıfzıssıhhanın tanımı yapılarak, önemi açıklanmış, ardından sağlıklı bir hayat sürmeleri için yapmaları gerekenler öğütlenmiştir.
Sonuç: Ahaliye Hıfzıssıhha Dersleri adlı yazı dizisinin yayımlandığı dönemin güncel konuları üzerinden bir hekimlik anlayışına ışık tutması ve bu anlayışın halk ile kurduğu bağı göstermesi açısından önem arz etmektedir. Salgın hastalıklar karşısında tıp bilgisi olmayan insanların neler yapabilecekleri hekimler tarafından halkın da anlayabileceği bir dil ile aktarılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Tıbbı, Hekim Gazetesi, Trabzon, Hıfzıssıhha

Kaynakça

• 1. Burcu K, İsmail Y, ed. Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Salgın Hastalıklar ve Kamu Sağlığı. 1. baskı. Tarih Vakfı Yurt Yayınları; 2017.
• 2. Risse G. History of Western Medicine from Hippocrates to Germ Theory. Içinde: Kiple KF, ed. The Cambridge World History of Human Disease. Cambridge University Press; 1999:15.
• 3. Yıldırım N. İstanbul’un Sağlık Tarihi. İstanbul 2010 Avrupa Kültür Başkenti Ajansı, İstanbul Üniversitesi Projesi No:55-10; 2010.
• 4. İlikan-Rasimoğlu CG. Taşrayı iyileştirmek: 19. yüzyıl Osmanlı İmparatorluğu’nda Memleket Hekimleri. Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Lokman Hekim Tıp Tarihi ve Folklorik Tıp Dergisi 2013;3(1):1–6.
• 5. Aydın E. Türkiye’de Sağlık Teşkilatlanması Tarihi. 1. baskı. Naturel Kitap; 2002.
• 6. Brown JC. Public reform for private gain? The case of invesments in sanitary infrastructure: Germany,1880-1887. Urban Stud. 1989;26:1–12.
• 7. Nikiforuk A. Mahşerin Dördüncü Atlısı: Salgın ve Bulaşıcı Hastalıklar Tarihi. 7. baskı (Yener O, ed.). İletişim Yayınları; 2020.
• 8. Türk Dil Kurumu. hıfzısshha. Güncel Türkçe Sözlük. https://sozluk.gov.tr/
• 9. Sarıyıldız G. Karantina Meclisi’nin Kuruluşu ve Faaliyetleri. TTK Bellet 1994;58:351.
• 10. Yıldırım N. Bakteriyolojihane-i Şahane’de Veteriner Bakteriyoloji. Içinde: 14.yüzyıldan Cumhuriyet’e Hastalıklar Hastaneler Kurumlar. 1. baskı Tarih Vakfı Yurt Yayınları; 2014:403–418.
• 11. Gedikli A. İkinci meşrutiyet (1908-1918) döneminde Trabzon. Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Ana Bilim Dalı Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Trabzon 2002.
• 12. Arslan E. Trabzon Vilayeti’nde Kolera (1892-1895). Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Trabzon 2015.
• 13. Ortaylı İ. Tanzimat Devrinde Osmanlı Mahalli İdareleri 1840-1880,. 3. baskı. Türk Tarih Kurumu; 2018.
• 14. Sunay C. Belediyeciliğin Doğuşu Sürecinde Osmanlı Mirası. Kocaeli Üniversitesi Sos Bilim Enst Derg 2002;3(1):113–199.
• 15. Yılmaz Ö. Veba, Kolera ve Salgınlar: Trabzon’da Halk Sağlığı ve Sağlık Kurumları (1804-1895). Mavi Atlas 2017;5(1):172–172.
• 16. Karpat K. Ottoman Population, 1830-1914: Demographic and Social Characteristics. Wisconsin. University of Wisconsin Press; 1985.
• 17. Faroqhi S. Krizler ve Değişim 1590-1699. Içinde: Inalcık H, Quataert D, ed. Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi 1600-1914. Eren Yayınları; 2004:545–757.
• 18. Yılmaz Ö. Tanzimat Döneminde Trabzon. 1. baskı. Libra Kitap; 2012.
• 19. Yaşayanlar İ. Sinop, Samsun ve Trabzon’da Kolera Salgınları, Karantina Teşkilatı ve Kamu Sağlığı Hizmetleri. Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yakınçağ Tarihi Bilim Dalı Yayınlanmamış Doktora Tezi, Bursa 2015.
• 20. Aktaş E. Erzurum ve Trabzon Vilayetlerinde Salgın Hastalıklar. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Ana Bilim Dalı Yayımlanmamış Doktota Tezi, Erzurum 2015.
• 21. Dinç G. Arap Harfleri ile Türkçe Basılmış Tıbbi Süreli Yayınlar Üzerine Bir İnceleme I. Tıp Tarihi Araştırmaları. 1994;4:16–40.
• 22. Çuflaz M. Anadolu'nun İlk Tıp Gazetelerinden: Hekim. 1. baskı. Serander Yayınevi ve Trabzon Tabip Odası; 2007.
• 23. Eyüb H. İhtar-ı Mahsus. Hekim 1910;1.
• 24. Eyüb H. Hekim. Hekim 1910;1:1-3.
• 25. Eyüp H. Vatandaşlarımızdan Tekrar Bir Rica. Hekim 1910;21:191–192.
• 26. Rüstem R. Ahaliye Hıfzıssıhha Dersleri: İlk Söz. Içinde: Çuflaz, M. editor. Anadolu'nun İlk Tıp Gazetelerinden: Hekim. 1. baskı Serander Yayınevi ve Trabzon Tabip Odası; 2007:81-83.
• 27. Rüstem R. Ahaliye Hıfzıssıhha Dersleri: Birinci Ders Hıfzıssıhhanın Tarif ve Ehemmiyeti. Hekim 1910;8:63-64.
• 28. Rüstem R. Ahaliye Hıfzıssıhha Dersleri: İkinci Ders Hastalık Tohumları (mikrop). Hekim 1910;9:70-72.
• 29. Bynum W. Tıp Tarihi. (Gökçeoğlu N, ed.). Dost Kitabevi; 2014.
• 30. Yıldırım N. Tüberkülinin Keşfinin İstanbul’daki Yankıları. Içinde: 14.yüzyıldan Cumhuriyet’e Hastalıklar Hastaneler Kurumlar. 1. baskı Tarih Vakfı Yurt Yayınları; 2014:196–210.
• 31. Yıldırım N. 1893’te İstanbul’da Kolera Salgını. Tar ve Toplum Derg 1994;129:17.
• 32. Rüstem R. Ahaliye Hıfzıssıhha Dersleri: Üçüncü Ders İnsanların Mikroplarla Muharebesi. Hekim 1910;10:77-80.
• 33. Rüstem R. Ahaliye Hıfzıssıhha Dersleri: Dördüncü Ders. Hekim 1910;11:90-93.
• 34. Yıldırım N. “‘Karantina İstemezük’” Osmanlı Coğrafyasında Karantina Uygulamalarına İsyanlar. Içinde: 14. yüzyıldan Cumhuriyet’e Hastalıklar Hastaneler Kurumlar. 1. baskı Tarih Vakfı Yurt Yayınları; 2014:70–88.
• 35. Rüstem R. Ahaliye Hıfzıssıhha Dersleri: Altıncı Ders. Hekim 1910;14:127-128.
• 36. Rüstem R. Ahaliye Hıfzıssıhha Dersleri: Yedinci Ders. Hekim 1910;15:136-137.
• 37. Rüstem R. Ahaliye Hıfzıssıhha Dersleri: Dokuzuncu Ders. Içinde: Çuflaz, M. editor. Anadolu'nun İlk Tıp Gazetelerinden: Hekim. 1. baskı Serander Yayınevi ve Trabzon Tabip Odası; 2007:371-373.
• 38. Rüstem R. Ahaliye Hıfzıssıhha Dersleri: Onuncu Ders. Hekim 1911;22:385-387.
• 39. Rüstem R. Ahaliye Hıfzıssıhha Dersleri: On Birinci Ders. Hekim 1911;22:387-388.