Diseases and Treatment Methods in Turkistan through the Eyes of Travelers in the 19th Century

Yıl 2025, Cilt: 15 Sayı: 1, 131 - 139

İlker Türkmen , Arif Hudai Köken

https://doi.org/10.31020/mutftd.1540013

Öz

Aim: The aim of this study is to reveal how the diseases observed and treatment methods employed in the 19th century in the Turkistan region, which had hosted various Turkish tribes for centuries, were perceived and evaluated through the eyes of travelers. In this way, the medical and health-related conditions of Turkistan during that period will be assessed from the perspective of foreigners.
Methods: The study is designed as a literature review and evaluation. Within the scope of the research, travel notes of Western travelers who visited the region and secondary sources related to the topic have been examined. Primarily, printed editions of travelogues, which serve as the primary sources, were accessed, and relevant sections in foreign languages were translated into Turkish. Physical and electronic documents were collected as secondary sources. The subject, approached within the triad of time, place, and people, has been evaluated through the objective perspective of the sources.
Results: Information specific to the diseases and treatment methods of the period in Turkistan has been obtained through the perspectives of travelers. The methods used by the local people, the substances they employed for treatment, the plants they utilized for healing, and the strategies they employed to combat epidemics have been systematized and discussed.
Conclusion By the 19th century, the scientifically underdeveloped Turkistan region had shown unfavorable outcomes in combating diseases, which negatively impacted public health. According to the notes of travelers who visited the region, fatalism was prevalent in Turkistan. Religious rituals were deemed necessary for healing. In addition, medical practices were limited, and it is understood that traditional treatment methods, along with herbal and non-herbal medicines, were used to achieve healing.

Anahtar Kelimeler

Turkistan, travelers, history of medicine, diseases, treatment methods

XIX. Yüzyılda Seyyahların Gözüyle Türkistan’daki Hastalıklar ve Tedavi Yöntemleri

Öz

Amaç: Bu çalışmanın amacı yüzyıllar boyunca çeşitli Türk boylarına ev sahipliği yapan Türkistan coğrafyasında XIX. yüzyılda görülen hastalıkların ve tedavi yöntemlerinin seyyahların gözüyle nasıl görüldüğü ve değerlendirildiğini ortaya çıkarmaktır. Böylece yabancıların gözüyle Türkistan’ın döneme ait tıp ve sağlıkla ilgili durumu değerlendirilecektir.
Yöntem: Çalışma literatür taraması ve değerlendirilmesi şeklinde tasarlanmıştır. Araştırma kapsamında bölgeye seyahat eden Batılı seyyahların seyahat notları ve konuyla ilgili ikincil kaynaklar incelenmiştir. Öncelikle birincil kaynaklar olan seyahatnamelerin basılı nüshalarına ulaşılmış, yabancı dilde olanların ilgili bölümleri Türkçeye çevrilmiştir. İkincil kaynaklar olarak fiziksel ve elektronik belgeler toplanmıştır. Zaman, mekân ve insan üçgeninde ele alınan konu kaynakların objektif bakış açısı ile değerlendirilmiştir.
Bulgular: Seyyahların gözüyle Türkistan’da döneme özgü olarak hastalıklar ve tedavi yöntemlerine dair bilgilere ulaşılmıştır. Bölge insanının uygulamalarını hangi metotlarla yaptığı, tedavi için neleri kullandığı, hangi bitkilerden şifa elde ettiği, salgın hastalıklarla mücadelenin nasıl yapıldığı sistematize edilmiş ve tartışılmıştır.
Sonuç: Bilimsel açıdan geri kalan Türkistan coğrafyasında XIX. yüzyıla gelindiğinde halk sağlığını etkileyen hastalıklarla mücadele olumsuz sonuçlarla kendini göstermiştir. Bölgeye giden seyyahların notlarına göre Türkistan’da kadercilik hakimdi. İyileşmek için dini ritüellerin yapılması gerekiyordu. Bunun yanında tıbbi uygulamalar sınırlı olup geleneksel tedavi yöntemleriyle birlikte, bitkisel/bitkisel olmayan ilaçlar şifa elde etmek için kullanıldığı anlaşılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Türkistan, seyyahlar, tıp tarihi, hastalıklar, tedavi yöntemleri

Etik Beyan

Sayın Editör, Derginize yüklemiş olduğumuz “XIX. Yüzyılda Seyyahların Gözüyle Türkistan’daki Hastalıklar ve Tedavi Yöntemleri” başlıklı araştırma makalemizin etik kurul onayına ihtiyacı bulunmadığını beyan ederiz.

Kaynakça

• 2. Yıldırım M. Rönesans ve Reformasyon. ÇAKÜ Edeb Fakültesi Derg 2020;8(1):184-210.
• 3. Özdemir E. Rus İşgalinden Önceki Dönemde Türkistan’a Gelen Batılı Seyyahlar ve Türkistan Tarihine Kaynak Olarak Seyahatnameleri. Hist Stud Int J Hist 2010;2(2):113-126.
• 4. Togan AZV. Bugünkü Türkili Türkistan ve Yakın Tarihi. 2. Baskı. Enderun Yayınları; 1981.
• 5. Schuyler E. Turkistan (Notes of a Journey in Russian Turkistan, Khokand, Bukhara and Kuldja). Printing and Bookbinding Company; 1885.
• 6. McNeese T. Marco Polo and the Realm of Kublai Khan: Explorers of New Lands. Chelsea House Publishers; 2006.
• 7. Conolly A. Journey to the North of India, Overland from England, Through Russia, Persia and Afghanistan (Vol I). Bentley; 1834.
• 8. Bonvalot G. Eski Yurt: Orta Asya’dan. ((Çev) Özmen MR, ed.). Tercüman Gazetesi Yayınları; 1894.
• 9. Khanikoff N. Bokhara: Its Amir and Its People, Translated From the Russian of Khanikoff by Baron Clement A. de Bode. James Madden; 1845.
• 10. Ayar M. Osmanlı Devletinde Kolera; İstanbul Örneği (1892-1895). Kitabevi Yayınları; 2007.
• 11. Vurgun SY. XIX. Yüzyılda Seyahatnamelerin Işığı Altında Buhara Emirliği (Hanlığı) (Doktora Tezi). Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü; 2013.
• 12. Burnaby F. A Ride to Khiva:Travels and Adventures in Central Asia. Cassel and Company Limited; 1878.
• 13. Abbot J. Narrative of Journey From Heraut to Khive, Moscow and St. Petersburg During the Late Russian Invasion of Khive (Vol I).; 1843.
• 14. Westermach E. İslam Medeniyetinde Putperestlik Devrinden Arta Kalan Yaşaya Gelen İtikatlar: Kötü Göz. ((Çev.) Coşkunlar ŞN, ed.). Marifet Basımevi; 1947.
• 15. Nalivkin V, Nalivkina M. Muslim Women of the Fergana Valley: A 19th-Century Ethnography From Central Asia. (Kamp M, ed.). Indiana University Press; 2016.
• 16. Bigi MZ. Mâverâünnehir’e Seyahat. ((Çev.) Kanlıdere A, ed.). Kitabevi Yayınları; 2005.
• 17. Budrin. Russkie v Buhare v 1820 Godu, (Zapiski Oçevidtsa), Spravoçnaya Knijka Orenburgskago Kraya Na 1871 God.; 1871.
• 18. Meyendorf BG. Russian Embassy to Bukharia. North American Review; 1827.
• 19. Burnes A. Travels Into Bokhara Being The Account of a Journey From India to Cabool, Tartary and Persia Also, Narrative of a Voyage on the Indus From the Sea to Lahore, With Presents From the King of Great Britain; Performed Under The Orders of the Supreme Governmen. John Murray; 1834.
• 20. Hanikov N. Opisanie Buhararskago Hanstva.; 1843.
• 21. Dobson G. Russia’s Railway Into Central Asia Notes of a Journey From St. Petersburg to Samarkand. W. H. Allen & Co.; 1890.
• 22. Olufsen O. The Emir of Bokhara and His Country. William Heinemann; 1911.
• 23. Adler EN. Jews in Many Lands. The Jewish Publication Society of America; 1905.
• 24. Meakin AM. In Russian Turkestan: A Garden of Asia and Its People. George Allen; 1903.
• 25. Lal M. Travels In The Panjab, Afghanistan And Turkistan, To Balk, Bokhara And Herat, And A Visit To Great Britain And Germany. 1st ed. WM. H. ALLEN & Co; 1846.
• 26. Burton A. The Bukharans a Dynastic, Diplomatic and Commercial History (1550-1702). Richmond Curzon Press; 1997.
• 27. Eversmann E. Reise von Orenburg Nach Buchara.; 1823.
• 28. Kılıç O. Eski Çağdan Yakinçağa Gen el Hatlariyla Dünyada ve Osmanlı Devleti̇’nde Salgın Hastalıklar. Ortadoğu Araştırmaları Yayınları; 2004.
• 29. Braun H. Bulaşıcı Hastalıklar. ((Çev.) Öktem Z, ed.). Maarif Matbaası; 1944.
• 30. Özdemir H. Salgın Hastalıklardan Ölümler (1914-1918). Türk Tarih Kurumu; 2005.
• 31. Türkmen İ. Kadim Türk Yurdu Fergana Vadisi ve Büyük Güçlerin Hakimiyet Mücadelesi. Berikan Yayınevi; 2019.
• 32. Barthold W. Fergana. In: İslam Ansiklopedisi (Cilt 5.). Milli Eğitim Basımevi; 1997:558-565.
• 33. Ignatyev NP. Mission N.P. Ignatyev to Khiva and Bukhara in 1858. ((Translated) Evans JL, ed.). Oriental Research Partnus; 1984.
• 34. Starr F. Ferghana Valley: The Heart of Central Asia. (Starr SF, Beshimov B, Bobokulov II, Shozimov P, eds.). M.E. Sharpe, Inc.; 2011.