From the Black Covered Book to the Helpful Serpent: The Symbolic World of Folkloric Medicine in Lokman Hekim Narratives

Yıl 2025, Cilt: 15 Sayı: 3, 952 - 960, 30.09.2025

Nedim Havle

Öz

Objective: This study analyzes four prominent motifs in Lokman Hekim narratives—the "Black-Covered Book," "Healing the Patients," "Movement of Objects," and "Helper Snake"—from the perspective of medical anthropology and folkloric medicine. It provides an in-depth analysis of their symbolic meanings, examining how they reflect the era's perceptions of health, illness, knowledge, and its core ontological assumptions.
Method: The study uses a qualitative, interpretative secondary analysis of folk narratives compiled in Koyuncu's master's thesis. From this source, four motifs representing fundamental aspects of folkloric medicine (knowledge, practice, the supernatural, and nature) were purposively selected and re-interpreted using the conceptual tools of medical anthropology and the history of medicine.
Findings: The analysis shows the "Black-Covered Book" symbolizes knowledge's power and danger. "Healing the Patients" reveals a pluralistic medicine combining theurgic, empirical, and psychological approaches under a charismatic healer. The "Movement of Objects" reflects an animistic worldview and intuitive diagnostics, while the "Helper Snake" embodies the natural world's ambivalence and the theme of dangerous transformation. Conclusion: The study concludes that Lokman Hekim narratives depict folkloric medicine as a complex system with its own internal logic, integrating empirical observation with magico-religious beliefs. Though distinct from biomedicine, its holistic and patient-centered approach offers potential dialogue with contemporary biopsyc

Anahtar Kelimeler

Lokman Hekim , Folkloric Medicine , Healing Narratives , Medical Symbolism.

Kara Kaplı Kitap'tan Yardımcı Yılana: Lokman Hekim Anlatılarında Folklorik Tıbbın Sembolik Dünyas

Öz

Amaç: Bu makale, Lokman Hekim anlatılarında öne çıkan "Kara Kaplı Kitap", "Hastaları İyileştirme", "Nesnelerin Hareket Etmesi" ve "Yardımcı Yılan" motiflerini, medikal antropoloji ve folklorik tıp perspektifinden analiz etmeyi amaçlamaktadır. Çalışma, bu motiflerin sembolik anlamlarını ve bu anlamların, anlatıların ait olduğu dönemin sağlık, hastalık, bilgi ve ontolojik kabullerini nasıl yansıttığını derinlemesine çözümlemeyi hedefler.
Yöntem: Çalışmada, nitel araştırma desenlerinden yorumsayıcı ikincil analiz yöntemi kullanılmıştır. Veri kaynağı olarak Koyuncu'nun, Lokman Hekim anlatılarını derlediği yüksek lisans tezi temel alınmıştır. Tümdengelimsel bir yaklaşımla, tezde zaten mevcut olan ve folklorik tıbbın temel veçhelerini (bilgi, pratik, doğaüstü ve insan-doğa ilişkisi) temsil eden dört ana motif, amaçlı olarak seçilerek medikal antropoloji ve tıp tarihi disiplinlerinin kavramsal araçlarıyla yeniden yorumlanmıştır.
Bulgular: Analizler, "Kara Kaplı Kitap" motifinin, bilginin gücünü, erişilebilirliğinin sınırlarını ve potansiyel tehlikesini sembolize ettiğini göstermiştir. "Hastaları İyileştirme" pratikleri, folklorik tıbbın teurjik, ampirik ve psikolojik yaklaşımları birleştiren çoğulcu doğasını ve şifacının karizmatik otoritesini ortaya koymaktadır. "Nesnelerin Hareket Etmesi", maddenin canlı olarak algılandığı animistik bir dünya görüşünü ve sezgisel teşhis yöntemlerini yansıtırken; "Yardımcı Yılan" motifi, doğanın şifa ve zehri birleştiren ikircikli yapısını, dönüşüm ve tehlikeli bilgi temalarını somutlaştırmaktadır.
Sonuç: Lokman Hekim anlatıları, folklorik tıbbın, kendi içsel mantığına sahip, büyülü-dinsel inançlarla ampirik gözlemleri bütünleştiren karmaşık bir sistem olduğunu kanıtlamaktadır. Bu sistem, modern biyomedikal modelden farklı bir ontoloji ve epistemoloji sunarken; hastanın açıklayıcı modelini merkeze alan, şifacının performatif rolünü yücelten ve bütüncül yaklaşımıyla günümüz tıbbının biyopsikososyal ve kişiselleştirilmiş modellere yönelen arayışlarıyla diyalog kurma potansiyeli taşımaktadır. Bu kültürel miras, insanlığın şifa arayışının tarihsel ve sembolik derinliğini anlamak için önemli bir kaynak niteliğindedir.

Anahtar Kelimeler

Lokman Hekim , Folklorik Tıp , Şifa Anlatıları , Tıp Sembolizmi.

Kaynakça

• 1.Biçer İ, Yalçın Balçık P. Geleneksel ve Tamamlayıcı Tıp: Türkiye ve Seçilen Ülkelerinin İncelenmesi. Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi 2019;22(1):245-257.
• 2.Harman ÖF. Lokman (Ben-Âd). In TDV İslâm Ansiklopedisi. 2003. Erişim adresi: https://islamansiklopedisi.org.tr/lokman#1
• 3. Koyuncu ES. Lokman Hekim’le ilgili halk anlatıları üzerine bir araştırma. [Yüksek lisans tezi]. Balıkesir Üniversitesi; 2014.
• 4. Ergun M, Aça M. Tıva kahramanlık destanları, 1. cilt. Akçağ Yayınları; 2004.
• 5. Pamukcu G. Claude Lévi-Strauss’un yapısalcı mit çözümleme kuramına göre Oedipus mitinin karşılaştırmalı incelemesi. Uludag Univ Fen Edebiyat Fak Sos Bilim Derg 2024; 25(46): 69-79. Erişim adresi: https://dx.doi.org/10.21550/sosbilder.1346158
• 6. Kleinman A. Patients and healers in the context of culture: an exploration of the borderland between anthropology, medicine, and psychiatry. University of California Press; 1980.
• 7. Korkmaz E. Philippe Descola ve Ontolojik Dönüşüm: Tam Her Şey Çözüldü Derken, Antropolojinin Bitmeyen Varlık Muhasebesi. UFUSOBED 2025;1(2):125-175.
• 8. Bird-David N. Animism revisited: Personhood, environment, and relational epistemology. Curr Anthropol 1999; 40(Suppl): S67–S91. Erişim adresi: https://doi.org/10.1086/200061
• 9. Saad M, de Medeiros R, Mosini AC. Are We Ready for a True Biopsychosocial-Spiritual Model? The Many Meanings of "Spiritual". Medicines (Basel, Switzerland) 2017;4(4):79.
• 10. Yuan H, et al. The Traditional Medicine and Modern Medicine from Natural Products. Molecules (Basel, Switzerland). 2016;21(5):559.
• 11. Weber M. Economy and Society: An Outline of Interpretive Sociology. University of California Press; 1978.
• 12. Turner V. The Ritual Process: Structure and Anti-Structure. Routledge; 1969.
• 13. Frazer J.G. The golden bough: A study of magic and religion. 2003.
• 14. Scheper-Hughes N, Lock MM. The Mindful Body: A Prolegomenon to Future Work in Medical Anthropology. Medical Anthropology Quarterly 1987;1(1):6-41.