Cahiliye Döneminde Araplarda Tıp

Yıl 2025, Cilt: 15 Sayı: 3, 961 - 979, 30.09.2025

Serkan Özkan

Öz

Amaç: Tıp, insan sağlığını ve hastalıkların tedavisini konu alır. Bu sebeple, insan iradesi dışında zorunlu olarak tıp ilmine muhtaçtır. Bu kapsamda, Cahiliye Dönemi Arap toplumunun sağlık sorunlarına karşı geliştirdiği tıbbî uygulamaları ve bu bağlamda oluşturdukları tıp terimlerini, hastalık bilgilerini ve tedavi yöntemlerini incelemek bu çalışmanın temel amacıdır. Yöntem: Çalışmada, Cahiliye dönemi Araplarının tıp anlayışı, dönemin şiirleri, atasözleri ve haberleri gibi yazılı ve sözlü kültür unsurlarının incelenmesi yoluyla değerlendirilmiştir. Ayrıca komşu kültürlerle olan etkileşimler dikkate alınarak terim kökenleri analiz edilmiştir.
Bulgular: Cahiliye dönemi Araplarının yaşadıkları sağlık sorunlarına karşı büyü, sihir, gözlem ve kişisel tecrübeler içeren çeşitli uygulamalar geliştirdikleri; kendi yaşam koşullarına göre medenî/şehirli ve bedevî/göçebe grupların farklı tıbbî yaklaşımlar benimsedikleri görülmüştür. Hem kendi dillerinde hem de komşu kültürlerden ödünç alınan tıp terimleri kullanılmıştır. Sonuç: Yapılan incelemeler sonucunda, Cahiliye dönemi Araplarının kendilerine özgü tıbbî bir bilgi birikimi geliştirdikleri, bunların bir kısmını kendi dillerinin özelliklerini kullanarak türettikleri, bir kısmının ise ya direkt olarak ödünç alındığı ya da Arapçalaştırıldığı görülmüştür. Ayrıca bu birikimin sonraki dönem İslâm tıbbının kullandığı tıp terimlerine etki ettiği anlaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tıp , Cahiliye , Arap , Tedavi , Ecza

Medicine in Arabs During Age of Jahilliye

Öz

Objective: Medicine addresses human health and the treatment of diseases. Therefore, humanity is inherently and necessarily dependent on medical science, irrespective of individual will. In this context, the primary objective of this study is to examine the medical practices developed by the pre-Islamic (Jahiliyya) era Arab society to address health problems, and the medical terms, disease knowledge, and treatment methods they developed within this framework.
Method: The study evaluated the medical understanding of the pre-Islamic Arabs by examining written and oral cultural elements of the period, such as poetry, proverbs, and historical accounts. Additionally, the origins of medical terms were analyzed, taking into account interactions with neighboring cultures.
Findings: It was observed that pre-Islamic Arabs developed various practices against the health problems they faced, including magic, sorcery, observation, and personal experiences. It was also seen that sedentary/urban and nomadic/bedouin groups adopted different medical approaches based on their living conditions. Medical terms were used from both their own language and borrowed from neighboring cultures.
Conclusion: As a result of the investigations, it was found that pre-Islamic Arabs developed their own unique medical knowledge. Some of this knowledge was derived using the characteristics of their own language, while some was either directly borrowed or Arabized. Furthermore, it was understood that this accumulation of knowledge influenced the medical terms used in later Islamic medicine.

Anahtar Kelimeler

Medicine , Jahilliye , Arab , Treatment , Pharmacy

Kaynakça

• 1. ARAP. TDV İslâm Ansiklopedisi. Accessed April 28, 2025. https://islamansiklopedisi.org.tr/arap
• 2. O’leary DL. Arabia Before Muhammed. 1. Baskı. Routledge; 2012.
• 3. el-Halîl b. Ahmed el-Ferâhîdî. Kitâbu’l-’ayn. Daru’l ve Mektebetu’l-Hîlal; 2010.
• 4. Sezen G. Cahiliye Devrinden Emevilerin Sonuna Kadar Müslümanlarda Tıbbi Gelişmeler. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı; 1997.
• 5. Tez Z. Tıbbın Gizemli Tarihi. 1. Baskı. Hayykitap; 2010.
• 6. Akkavî RK. Mûcezu Fî Târîhi’t-Tıbbi Inde’l-Ârabi. Daru’l-Menâhil
• 7. Pormann PE, Savage-Smith E. Medieval Islamic Medicine. 1. Baskı. The American University in Cairo; 2007.
• 8. Çetin NM. Eski Arap Şiiri. Edebiyat Fakültesi Matbaası; 1973.
• 9. Ebû Ubeyd el-Bekrî. Câhiliye Arapları. 1. Baskı. İz Yayıncılık; 1998.
• 10. Hamîd Mustafa Nâci el-Yâsirî. et-Tıbb ve’t-Tabîb fî Hayati’l-’Arab Kable’l-İslâm. Mecelletül-Küllîyat El-İslâmîyetül-Câmîa. 2020;57(1):228-270.
• 11. Râid Hammad el-Muhirat. es-Sekâfü’t-Tıbbiye inde Arabi’l-Câhiliye kemâ fî Eşârhüm. Mecelletül-Ulumul-İnsâniye Vel-İçtimâiye. 2021;5(3):1-27.
• 12. Goodman LE. Arap Edebiyatındaki Yunan Etkisi. Nüsha. 2018;(47):15-44.
• 13. Kemâl es-Samarraî. Muhtasar Târîhü’t-Tıbbü’l-’Arabî. Dar’un-Nidâl; 1889.
• 14. Sönmez Z. İslâm’ın Ortaya Çıktığı Dönemde Arap Yarımadası’nda Hıristiyanlık. 1. Baskı. Türkiye Diyanet Vakfı; 2012.
• 15. Günaltay MŞ. İslâm Öncesi Arap Tarihi. 3. Baskı. Ankara Okulu Yayınları; 2015.
• 16. Sömez GÖ. Cahiliye Araplarında Büyü ve Kehânet. In: Köse FB, ed. II. Genç Akademisyenler Sempozyumu “Cahiliye Dönemi.” SAMER Yayınları; 2020.
• 17. Suçin MH. Yedi Askı Şiirleri (Muallakalar). 1. Baskı. Kırmızı Kedi Yayınevi; 2020.
• 18. Cevad Ali. El-Mufassal Fi’t-Târîhi’l- ’Arab Kable’l-İslâm. 4. Baskı. Daru’l-Sakî; 2001.
• 19. İbn Manzûr EFM b. M el-Ensârî. Lisânü’l-ʿArab. 3.Baskı. Dâru Sâdır; 1993.
• 20. el-Cevâlîkī M b. A. El-Muʿarreb Mine’l-Kelâmi’l-Aʿcemî ʿalâ Ḥurûfi’l-Muʿcem. 1. Baskı. (F. Abdurrahman, ed.). Daru’l-Kalem; 1990.
• 21. Malinowski B. Büyü Bilim ve Din ve Diğer Makaleler. 1. Baskı. Dorlion Yayınları; 2022.
• 22. Öğmüş H. Cahiliyye Döneminde Araplar Cahiliyye Şiirine Göre İslam Öncesi Arap Toplumu ve Kur’an’ın Getirdiği Değişim. İz Yayıncılık; 2013.
• 23. Margoliouth DS. İslamiyet Öncesi Arap-İsrailoğulları İlişkileri. 1. Baskı. Kaknüs Yayınları; 2003.
• 24. Söylemez MM. Cahiliye Döneminde Lat Kültü. In: Söylemez MM, ed. Cahiliye Araplarının İlahları. 1. Baskı. Ankara Okulu Yayınları; 2016.
• 25. Ünalan İ. Araplarda Halk Hekimliğine Dair Bazı Tespitler. Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Lokman Hekim Tıp Tarihi Ve Folk Tıp Derg. 2023;13(2):346-354.
• 26. Günaltay Ş. İslam Öncesi Araplar ve Dinleri. 2. Baskı. Ankara Okulu Yayınları; 2013.
• 27. el-Azzâvî SM. Haris b. Kelede es-Sekafî’nin Arap Tıp Tarihindeki Yeri ve Önemi. In: Arıkan R, Demiryürek H, eds. Bir İnsan-ı Selim Prof. Dr. Azmi Özcan’a Armağan. Lotus Yayınevi; 2016:837-850.
• 28. Çağatay N. İslâmdan Önce Arap Tarihi ve Cahiliye Çağı. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları; 1957.
• 29. Leblebici HK. Cahiliye Dönemi’nde Aklın İşlevsel Rolü. In: Köse FB, ed. II. Genç Akademisyenler Sempozyumu “Cahiliye Dönemi.” SAMER Yayınları; 2020.
• 30. Zülfikar H. Halk Dilinin Sağlıkla İlgili Boyutu Üzerine. Türk Dili. 2020;(822):38-43.
• 31. Ali el-Cundî. Fi’t-Târîhi’l-Edebi’l-Câhiliye. 1. Baskı. Mektebetü’l-Daru’l-Terâs; 1991.
• 32. Bölükbaşı M. Cahiliye Devrinde Araplarda Kehânet ve Kâhinlik. Nüsha. 2018;(47):127-148.
• 33. Azimli M. Cahiliyye’yi Farklı Okumak. 5. basım. Ankara Okulu Yayınları; 2017.
• 34. Duman F. İslâmiyet Öncesi Arap Folkloru ve Kur’an. 1. Baskı. Araştırma Yayınları; 2018.
• 35. Tâhâ Hüseyin. Câhiliye Şiiri Üzerine. 1. Baskı. Ankara Okulu Yayınları; 2003.
• 36. Palabıyık MH. İslam Öncesi Hicaz Putlarından/Beytlerinden “Zülhalesa.” In: Söylemez MM, ed. Cahiliye Araplarının İlahları. 1. Baskı. Ankara Okulu Yayınları; 2016.
• 37. Ateş AO. İslâm’a Göre Câhiliye ve Ehl-i Kitâb Örf ve Âdetleri. 1. Baskı. Beyan Yayınları; 1996.
• 38. Süleyman et-Tâcir. Doğu’nun Kalbine Seyahat Çin ve Hint Ülkeleri Hatıraları ve İlaveleri. 1. Baskı. Yeditepe Yayınevi; 2012.
• 39. Balcı İ. Kur’an’da Adı Geçen Üç Puttan Birisi: el-Menat. In: Söylemez MM, ed. Cahiliye Araplarının İlahları. 1. Baskı. Ankara Okulu Yayınları; 2016.
• 40. Usta İ. Cahiliye Dönemi Tanrılarından Hubel. In: Söylemez MM, ed. Cahiliye Araplarının İlahları. 1. Baskı. Ankara Okulu Yayınları; 2016.
• 41. Yılmaz İ. Panayırlar ve Arap Dili ve Edebiyatının Gelişmesinde Oynadığı Rol. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Atatürk Üniversitesi; 1997.
• 42. Rağıb el-Isfahanî. El-Müfredal Fi’l-Garibi’l-Kur’ân. 1. Baskı. Çıra Yayınları; 2010.