Ferağ Kaydında Rûhâ’da Yazıldığı Belirtilen Bir Tıp Kitabı

Yıl 2025, Cilt: 15 Sayı: 3, 980 - 989, 30.09.2025

Mehtap Alper

https://doi.org/10.31020/mutftd.1732468

Öz

Amaç: Bu çalışmada, Osmanlı dönemi tıp eserlerinden biri olan Müfredât-ı İlm-i Eczâ׳ adlı tıp kitabının tanıtılması ve eserde önemli görülen bazı hususların verilmesi amaçlanmıştır.
Yöntem: Çalışmada, önceden Latin harflerine aktarılan Müfredât-ı İlm-i Eczâ׳dan bazı örnekler sunulmuştur. Eserin tıp tarihindeki yerini ve müellifini belirleyebilmek için literatür taramasından yararlanılmıştır.
Bulgular: Müfredât-ı İlm-i Eczâ׳ birincil kaynaklardan yararlanılarak yazılmış bir tıp kitabıdır. Eserde hekimin kendi deneyimlerine de yer verildiği görülür. Eserde Osmanlı dönemi hekimliği, aktarlığı ile tıp tarihi ve etik açısından önemli bilgiler verilmiştir. Kitabın son sayfasında eserin 1751-1752’de Ruha’da (Urfa) telif edildiğine dair bir bilgi bulunmaktadır. Müfredât-ı İlm-i Eczâ׳da “sevda ve merakiyye” hastalığının anlatıldığı bölüm ile eserin manzum kısmında geçen “Kudsî Mustafa” ifadesi ise eserin, “Kuds pâyesi” ile ödüllendirilen hekimbaşı Hayatîzâde Mustafa Feyzî Efendi’ye ait olduğuna işaret eden önemli bir bulgudur.
Sonuç: Müfredât-ı İlm-i Eczâ׳, Osmanlı döneminde yazılmış genel tıp kitaplarından biridir. Geleneksel tıbbın özgün kaynaklarından yapılan aktarmalara yer verilen eserde Batı tıbbı etkisi de görülür. Müfredât-ı İlm-i Eczâ׳ adlı kitapta, pek çok hastalığa dair tedavi yöntemleri ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Müfredât-ı İlm-i Eczâ׳ , Osmanlı Tıbbı , “Kudsî Mustafa” , Hekimbaşı Hayâtîzāde Mustafa Efendi

Etik Beyan

Çalışma etik izni gerektirmemektedir.

A Medical Book That is Stated in The Waiver Record to Have Been Written in Rûhâ

Öz

Objective: This study aims to introduce the medical book Müfredât-ı İlm-i Eczâ׳ one of the medical works of Ottoman period, and to provide some important points in the work.
Matarials and Method: In this paper some examples from Müfredât-ı İlm-i Eczâ׳ which was previously transferred to Latin lettera are presented. A literature review was used to determine the works’s place and its author in medical history.
Results: Müfredât-ı İlm-i Eczâ׳, is a medical book written with primary sources. It is also that the doctor’s own experiences are included in the book. In the work some important in formation about Ottoman period medical profession, herbalist medical history and ethic are presented. In the end of book it is mentional that the work published in Ruha (Urfa) in 1751-1752. The section in Müfredât-ı İlm-i Eczâ׳ where disease “sevda ve merakiyye” is described and the expession “Kudsî Mustafa “in the verse, part of the work indicate that the work the belongs to the chief physician Hayatîzâde Mustafa Efendi who was awarded the “Kuds rank”.
Conclusion: Müfredât-ı İlm-i Eczâ׳ is one of the general medical boks written during the Ottoman period. The influence of Western medicine is also seen in the work that includes quotations from original sources of traditional. In the book, entitled Müfredât-ı İlm-i Eczâ׳ the treatment of many diseases is discussed.

Anahtar Kelimeler

Müfredât-ı İlm-i Eczâ׳ , Osmanlı Tıbbı , “Kudsî Mustafa” , Chief Physician Hayâtîzâde Mustafa Efendi

Kaynakça

• 1. Dinç, G. Osmanlı tıbbı (1299- 1827). In: Tıp tarihi ve etiği ders kitabı. Sarı N. editors. İstanbul: İ.Ü. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi 40.Yılda 40 Kitap Serisi; 2007. 155-174.
• 2. Akdeniz N. Osmanlılarda hekim ve hekimlik ahlâkı; İstanbul: 1977.
• 3. Günergun, F. Osmanlı bilimi araştırmaları. Studies In Ottoman Science. 2003, V.(1) :1-32.
• 4. Altıntaş, A. Anadolu tıbbı nedir-neden önemlidir? Anadolu Tıbbı Dergisi.2022;1(1): 1-10.
• 5. Sarı, N. Osmanlılarda tıp ahlakı. Ankara: T.C. Sağlık Bakanlığı, Anıl Reklam Matbaa Ltd. Şti; 2015.
• 6. Kazancıgil, A. Osmanlılarda bilim ve teknoloji. 1. Baskı. İstanbul: Etkileşim Yayınları; 2007.
• 7. Aydın, E. Dünya ve Türk tıp tarihi. İstanbul: Güneş Kitabevi; 2006.
• 8.Demirhan, A. Kısa tıp tarihi. Bursa: Bursa Üniversitesi Basımevi; 1982.
• 9. Gökdoğan, MD, Demir R, U. Yavuz. Osmanlılar’da bilim ve teknoloji. Cilt:1, T.C. Başbakanlık Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yayını; 2011:211.
• 10. Arıcı, M, ve Aksoy, E. Tıbb-ı Cedîd ne kadar yenidir? Osmanlı tıbbında yenilik tartışmaları ve yeninin mahiyeti (1650-1750). Osmanlı Bilimi Araştırmaları. 2023; 24(2): 841-876.
• 11.Bayat, AH. Tıp Tarihi.2. Baskı. İstanbul: Merkez Efendi Geleneksel Tıp Derneği. 2010.
• 12. Dinar, T. Tıbb-ı Cedîd yazmaları üzerine bazı tespitler. Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. 2012; 7(4): 1541-1546.
• 13. Müfredât-ı İlm-i Eczâ׳, Konya Yazma Eserler Bölge Müdürlüğü Kütüphanesi, Bölge Yazma Eserler Koleksiyonu, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, (koleksiyon numarası: BY0000004842 ).
• 14. Devellioğlu, F. Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lügat. Aydın Kitabevi Yayınları; 2012.
• 15. Şemsettin Sami. Kamus-ı Türkî, (Hazırlayan Paşa Yavuzarslan). TDK Yayınları. Ankara: 2010.
• 16.Celalüddin Hızır (Hacı Paşa) Müntahab-ı Şifâ II Sözlük, (Hazırlayan Zafer Önler). İstanbul: Simurg;1999.
• 17.Uşşâkîzâde’nin Şakâ’ik Zeyli, Uşşâkîzâde İbrâhîm Hasîb Efendi, (Hazırlayan Ramazan Ekinci) editör Derya Örs Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları 86; 2017.
• 18. Kültüral, Z., ve Koç, A. Ruhsal hastalıklara dair bir risâle: Sevdâ-yı Merâkiyye. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi 2014; 217-244.
• 19. Koç Aydın A. Osmanlıda simyadan kimyaya geçiş süreci. Dört Öge. 2016; 105-114.
• 20.Yıldırım N. Hayatîzâde Mustafa Efendi. ın: TDV İslâm Ansiklopedisi. Cilt: 17. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı; 1998: pp: 16- 17.
• 21 Serin S. Osmanlı sağlık sistemlerinin yönetimi hekimbaşılık kurumu. İstanbul: Kitabevi; 2021.
• 22. Ünver, S. Tıp tarihi yıllığı, II. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Cerrah Paşa Tıp Fakültesi Yayınları;1983:22.
• 23. Bayat, AH. Osmanlı Devleti’nde hekimbaşılık kurumu ve hekimbaşılar. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları;1999.
• 24. Altıntaş A. Osmanlı tıbbında sağlıklı yaşam. İstanbul: Yediveren Yayınları; 2022.