The Effect of Inflation Accounting on Shareholders' Equity within the Scope of Tax Procedural Law and TAS 29 Financial Reporting in Hyperinflationary Economies: A Research on the BIST Manufacturing Sector

Yıl 2025, Cilt: 18 Sayı: 1, 83 - 107

İlknur Ergün

https://doi.org/10.29067/muvu.1499880

Öz

In a hyperinflationary economy, the amounts of items reported by entities in the financial statements are not stated at fair value, unless they are expressed at current price levels, and lose their ability to provide useful financial information. In Turkey, to eliminate these negative effects of inflation, inflation adjustments are made under tax laws and regulations of the Public Oversight Accounting and Auditing Standards Authority. However, the periods, indices, and practices used in both regulations are different. This creates differences in the financial statement items, retained earnings, and profit/loss for the period. The study aims to determine the effect of the difference between the amounts of capital adjustment, capital reserves, and profit reserves on retained earnings and shareholders' equity in the reporting to be made as a result of inflation accounting applications according to Tax Procedure Law (TPL) and Turkish Accounting Standards (TAS) 29. The 2023 financial statements and footnotes of 115 companies operating in the Istanbul Stock Exchange (BIST) manufacturing industry were analyzed by document analysis to measure the impact and significance of differences in application. The assessment revealed notable differences in equity fund items due to inflation adjustments under both regulatory frameworks. The Capital Markets Board's (CMB) bulletin 2024/14 states that these differences will be transferred to the Retained Earnings account in the inflation adjustment of the entities subject to CMB according to TAS 29. The financial statements of manufacturing entities within the scope of the study, presented under TAS 29, indicate that the ratio of differences recorded under Retained Earnings or Losses to the total shareholders' equity is, on average, 16%. In light of the differing coefficients of the two indices used for inflation adjustment under TPL and TAS 29, it is recommended that the same index be employed to reduce differences and the associated workload for practitioners.

Anahtar Kelimeler

Inflation Adjustment, Equity, Retained Earnings

Vergi Usul Kanunu ve TMS 29 Yüksek Enflasyonlu Ekonomilerde Finansal Raporlama Standardı Kapsamında Enflasyon Muhasebesinin Özkaynaklar Üzerindeki Etkisi: BİST İmalat Sektöründe Bir Araştırma

Öz

Yüksek enflasyonlu bir ekonomide, işletmelerin açıkladıkları finansal tablolardaki kalemlere ilişkin tutarlar, cari fiyat seviyelerinden ifade edilmedikçe gerçeğe uygun değeriyle raporlanmamakta ve faydalı finansal bilgi sunma özelliğini kaybetmektedirler. Enflasyonun bu olumsuz etkisini gidermek amacıyla Türkiye’de, vergi yasalarına ve Kamu Gözetimi Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu düzenlemelerine göre enflasyon düzeltmesi yapılmaktadır. Ancak her iki düzenlemede, düzeltmenin yapılacağı dönemler, kullanılan endeksler ve uygulamalar farklıdır. Bu da finansal tablo kalemlerinin tutarı, geçmiş yıllar kârları/zararları ile dönem kârı/zararında farklılık oluşturmaktadır. Çalışmada Vergi Usul Kanunu (VUK) ve Türkiye Muhasebe Standardı (TMS) 29’a göre yapılan enflasyon düzeltmesi sonucunda sermaye düzeltmesi, sermaye yedekleri ve kâr yedekleri kalemlerinin tutarlarında oluşan farkın, geçmiş yıllar kârları/zararları ve özkaynaklar üzerindeki etkisini tespit etmek amaçlanmıştır. Borsa İstanbul (BİST) imalat sektöründe faaliyet gösteren 115 işletmenin 2023 yılı finansal tablo ve dipnotları doküman analizi ile incelenerek, uygulama farklılıklarının etkisini ve önemini ölçmek amacıyla oransal analiz yapılmıştır. Yapılan değerlendirmede, özkaynak fon kalemlerinde her iki düzenlemeye göre enflasyon düzeltmesi sonucunda dikkat çekici farklar oluştuğu tespit edilmiştir. Sermaye Piyasası Kurulu’nun (SPK) 2024/14 sayılı bülteninde oluşan bu farkların SPK’ya tabi işletmelerin TMS 29’a göre yapacakları enflasyon düzeltmesinde Geçmiş Yıllar Kârları/Zararları hesabına aktarılacağı belirtilmiştir. Çalışma kapsamında yer alan imalat işletmelerin, TMS 29’a göre sunulan finansal tablolarında Geçmiş Yıllar Kârları/Zararlarında takip edilen farklar tutarının, özkaynaklar toplamına oranının ortalama %16 olduğu tespit edilmiştir. Enflasyon düzeltmesinde VUK ve TMS 29’a göre kullanılan iki farklı endeksin katsayıları dikkate alındığında, meydana gelen farkları ve uygulayıcıların iş yükünü azaltabilmek için enflasyon düzeltmesi uygulamalarında aynı endeksinin kullanılması önerilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Enflasyon Düzeltmesi, Özkaynaklar, Geçmiş Yıllar Kâr/zararı

Kaynakça

• Aktaş, R. (2009). Enflasyon muhasebesi uygulamasının KOBİ’ler ile SPK’ya tabi işletmelerin finansal tabloları üzerindeki etkisi. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 23, 1-15.
• Arzova, S. B., ve Şahin, B. Ş. (2022). Yüksek enflasyonlu ekonomilerde finansal raporlama süreçleri ve enflasyon muhasebesinin finansal tablolara etkisi. Mali Çözüm Dergisi, 32(170), 13-31.
• Ayhan, O. (2023). Hesapların Düzeltilmesi, Vergi Mevzuatı ile TFRS/TMS’de enflasyon düzeltmesi, EBSO, İzmir, Erişim adresi: https://www.ebso.org.tr/userfiles/files/EnflasyonMuhasebesi(1).pdf, (Erişim tarihi:30.04.2024) BDO, (2024). Vergi Usul Kanunu kapsamında enflasyon düzeltmesi, Sirküler No:2024/29, Erişim adresi: https://www.bdo.com.tr/getattachment/c696d542-3650-4803-9275-b2528c3bf1d6/SIRK2024-029.pdf?lang=tr-TR&ext=.pdf, (Erişim Tarihi: 29.5.2024).
• Christian, D., ve Lüdenbach, N. (2013). IFRS Essentials. John Wiley & Sons, Incorporated,West Sussex. ISBN:9781118501375
• Çankaya, F., ve Dinç, E. (2010). 5024 Sayılı Kanun'la getirilen enflasyon muhasebesi uygulaması ve doğurduğu sorunlar. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 18(3-4), 369-384.
• Demir, Ö. (2018). 5024 Sayılı Kanun’un uygulanmasında enflasyon endeksi ve uygulama sorunlarına bakış. Social Sciences, 13(2), 42-53.
• Gökçen, G., ve Öztürk, E. (2023). Yüksek enflasyonlu ekonomilerde finansal raporlama kapsamında özellik arz eden konular. Finans Ekonomi ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(2), 504-515. https://doi.org/10.29106/fesa.1299626.
• Gökten, S., Oktan Gökten, P., ve Mollaoğulları, B.F. (2023). Stoklar ve enflasyon muhasebesi uygulaması: BİST30 imalat işletmeleri üzerine bir değerlendirme. İşletme Araştırmaları Dergisi, 15(1), 718-731.
• Grecco, M. C. P., Silva, E. P., Geron, C. M. S., ve Silva, F. L. (2023). Implicações práticas da mensuração ao custo histórico em ambientes inflacionários. Redeca, Revista Eletrônica Do Departamento De Ciências Contábeis &Amp; Departamento De Atuária E Métodos Quantitativos, 10, e62532. https://doi.org/10.23925/2446-9513.2023v10id62532
• International Accounting Standards Board, 2024 takvim yılına ait IAS 29 financial reporting in hyperinflationary economies ilişkin duyuru. Erişim adresi: https://www.ifrs.org/issued-standards/list-of-standards/ias-29-financial-reporting-in-hyperinflationary-economies/ (Erişim tarihi: 26.04.2024).
• Kahraman, A. (2024). Enflasyon düzeltmesine “düzeltme” şart! Erişim adresi: https://www.ey.com/tr_tr/tax/enflasyon-duzeltmesine-duzeltme-sart, (Erişim tarihi: 06.05.2024)
• Kantar, M. A., Abar, H., ve Öndeş, T. (2021). Enflasyonun işletmelerin finansal oranlarına etkisi: BIST imalat sektöründe bir uygulama. Muhasebe ve Finansman Dergisi 90, 1-18. https://doi.org/10.25095/mufad.856384.
• Karasioğlu, F., ve Erdemir, N. K. (2005). Enflasyon muhasebesi uygulamalarında temel işlemler üzerine bir çalışma. Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 2005(2), 145-167.
• Kamuyu Aydınlatma Platformu, Erişim adresi: https://www.kap.org.tr/tr/
• Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurulu, 2024 takvim yılına ait yüksek enflasyonlu ekonomilerde finansal raporlama hakkında uygulama rehberi. Erişim adresi: https://www.kgk.gov.tr/Assignments/1/0/Duyurular, (Erişim tarihi: 02.05.2024)
• Kaygusuz,S., Y. (2003). Enflasyon muhasebesi- Yüksek enflasyon dönemlerinde mali tabloların düzeltilmesi. İş, Güç Endüstri İlişkileri ve İnsan kaynakları, 5(2). Erişim adresi: www.isguc.org /arc_view.php?ex=161, (Erişim tarihi:30.04.2024).
• Kıral, B. (2020). Nitel bir veri analizi yöntemi olarak doküman analizi. Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(15), 170-189.
• Kocak, N. A. (2021). Tüketici ve Üretici Fiyatları Arasında Geçişkenliğin Alternatif Ölçümü: Alt Endeksler Ayrımında Türkiye Örneği. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 67, 12-27. https://doi.org/10.51290/dpusbe.739204.
• Koçak, H., Kısakürek, M.M., ve Babacan, A., (2023). Enflasyon düzeltme işlemlerinin işletme performansına etkisi: BİST’te bir uygulama, Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi Dergisi, 58(2), 1525-1546.
• Netek, O. (2024). Yüksek enflasyonlu ekonomilerde finansal raporlama – TMS 29 ve BOBİ FRS Bölüm 25 uygulaması, Centrum Time Enflasyon Düzeltmesi Özel Sayısı, 16, 37-41.
• Öner, H. (2018). Yurt içi üretici fiyat endeksi ile alt enflasyon kalemleri arasındaki ilişki. Uygulamalı Sosyal Bilimler Dergisi, 2(1), 42-53.
• Öner, H. (2018). TÜFE ve yurt içi ÜFE enflasyon oranları ile alt enflasyon kalemleri arasındaki ilişkinin ampirik analizi, Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 11(4), 129-142.
• Özdemir, F. S. ve Arslan, S. (2007). Enflasyon muhasebesinde kullanılan yöntemlerin karşılaştırılmalı analizi. Gazi Üniversitesi Ticaret ve Turizm Eğitim Fakültesi Dergisi, 2, 87-104.
• Özkan, T. (2005). Enflasyon muhasebesi uygulamasının firmaların finansal yapıları üzerine etkileri. Muhasebe ve Denetime Bakış, 15, 49-72.
• Özulucan, A. (2002). Enflasyonun muhasebe verileri üzerindeki etkisinin giderilmesinde kullanılan otofinansman yöntemleri ve enflasyon muhasebesi üzerine bir araştırma. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 57(4), 127-152.
• Sağlam, N. (2024). TMS 29 Yüksek Enflasyonlu Ekonomilerde Finansal Raporlama standardına göre yapılan işlemlerin finansal tablolar ve dipnotlarında gösterilmesi (555 No’lu VUK Tebliğ- TMS-29 Farkları), Erişim adresi: https://www.muhasebetr.com/yazarlarimiz/necdetsaglam/023/ (Erişim tarihi:23.09.2024)
• Sak, R., Şahin-Sak, İ., Öneren Şendil, Ç. ve Nas E. (2021). Bir araştırma yöntemi olarak doküman analizi. Kocaeli Üniversitesi Eğitim Dergisi (Online), 4(1), 227- 250. DOI: 10.33400/kuje.843306.
• Sermaye Piyasası Kurulu, 2024/14 Sermaye Piyasası Kurulu Bülteni, Erişim adresi: https://spk.gov.tr/spk-bultenleri/2024-yili-spk-bultenleri (Erişim tarihi:30.4.2024)
• Tamimi, O., ve Orbán, I. (2020). Hyperinflation and its impact on the financial results. Intelektine Ekonomika, 14(2), 5-16. doi: https://doi.org/10.13165/IE-20-14-2-01
• TMS 29 Yüksek Enflasyonlu Ekonomilerde Finansal Raporlama, Erişim adresi: https://www.kgk.gov.tr/Portalv2Uploads/files/Duyurular/v2/TMS_TFRS_Setleri/2023/Mavi_Kitap/TMS/TMS%2029.pdf, (Erişim tarihi:03.05.2024).
• Türkiye İstatistik Kurumu, Yurt İçi Üretici Fiyat Endeksi- Kısım Ağırlıkları ve Kapsamla İlgili Bilgiler, Erişim adresi: https://data.tuik.gov.tr/Search/Search?text=%C3%BCretici%20fiyat%20endeksi&dil=1 (Erişim tarihi: 20.5.2024).
• Türkiye İstatistik Kurumu, Tüketici fiyat endeksi ve değişim oranları. Erişim adresi: https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Tuketici-Fiyat-Endeksi-Aralik-2023-49657(Erişim tarihi: 20.5.2024).
• Türkiye İstatistik Kurumu, Yurt içi üretici fiyat endeksi ve değişim oranları, Erişim adresi: https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Yurt-Ici-Uretici-Fiyat-Endeksi-Aralik-2023-49406 (Erişim tarihi:20.5.2024).
• Yavuzaslan Söylemez, S. (2023). Yeniden değerleme uygulamalarında son yasal düzenlemeler ve önceki revizyonların etkileri. Journal of Accounting and Taxation Studies, 16 (Prof. Dr. Mehmet Özbirecikli Özel Sayısı), 279-302. https://doi.org/10.29067/muvu.1279186
• Yücel, G. (2023). Parasal kazanç (monetary gain) kavramı anlaşılmadan enflasyona göre düzeltilmiş finansal tablolar anlaşılamaz. Denetim ve Güvence Hizmetleri Dergisi, 3(1). 1-10.
• 213 Sayılı Vergi Usul Kanunu, Erişim adresi: https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=213&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=4, Erişim tarihi: (Erişim tarihi:6.5.2024). 555 Sayılı Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği, (2023). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2023/12/20231230M2-13.pdf, (Erişim tarihi:8.5.2024).