Modern Mimarlık Mirası Bağlamında Konut Mimarisi ve Türkiye’deki Yüksek Katlı Konut Örnekleri Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2022, , 751 - 772, 31.08.2022

Zeynep Betül Vural , Özlem Sağıroğlu

https://doi.org/10.26835/my.958353

Öz

20.yy. sonunda modern mimarlık ürünü yapıların, modern mimarlık mirası olarak kabul edilmesine yönelik tartışmalar ile birlikte bu yapıların koruma durumları ve koruma değer ölçütlerinin belirlenmesine ilişkin çalışmalar da başlamıştır. Bu makale ile modern mimarlık mirasının tanımı ve uluslararası koruma değer ölçütlerine ilişkin literatür taraması yapılmış, modern konut yapılarının bu miras içerisindeki yeri ve korunmalarına yönelik çalışmalar uluslararası örnekler üzerinden incelenmiştir. Türkiye’de 1930-1965 arası dönemde inşa edilmiş modern yüksek katlı konut yapılarının genel tarihçesi ve kronolojik gelişimi, plan ve cephe tipolojisi araştırılarak bu yapıların korunmasında karşılaşılan sorun ve zorluklar örnekler üzerinden tespit edilmiştir. Konutların incelemesi ve tarihsel gruplamasında; Cumhuriyetin ilanı, modernleşme hareketi, II. Dünya savaşı dönemindeki ekonomik durgunluk, köyden kente plansız göç hareketi, kat mülkiyeti kanunu, kooperatifleşme, kontrolsüz yap-sat hareketi, gecekondulaşma, hazır beton üretimi ve prefabrikasyon gibi dönemin sosyo-ekonomik, siyasal, kültürel ve teknik olgular üzerinden değerlendirme yapılmıştır. Bu doğrultuda amaçlanan modern mimarlık mirası kavramına ilişkin koruma çalışmaları ve değer ölçütlerindeki ortaklık/farklılıklarının araştırılması, konut yapılarının bu miras içerisindeki yeri, önemi ve uygulama örneklerinde ortaya çıkan farklı koruma yaklaşımları ile sorunların incelenmesidir. Bu bağlamda, modern mimarlık mirası konut yapılarının korunmasında karşılaşılan zorluklar tespit edilmiş, bu yapıların koruma ve restorasyonuna ilişkin temel yaklaşımlar saptanarak, uygulamada yaşanan problemlerden bazıları belirlenmiş ve bu yapıların korunması noktasında yapılabilecek çalışmalara yönelik öneriler sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

modern mimarlık, miras, koruma, konut, koruma ölçütleri

An Evaluation on Housing Architecture in the Context of Modern Architectural Heritage and High-Rise Residence Samples in Turkey

Öz

At the end of the 20th century, with the discussions about the acceptance of modern architectural buildings as a modern architectural heritage, studies on the protection status and protection criteria of these buildings began. This study is concerned with a literature review about the “modern architectural heritage” notion and international preservation criteria. Modern housing architecture in the context of this architectural heritage and the studies for conservation samples in the world had examined. The chronological progress, plan typologies, and the samples of preservation of modern apartments built between 1923-1965 in Turkey are discussed through examples. The socio-economic, political, cultural and technical facts of the period were used in the analysis and historical grouping of the houses; Proclamation of the Republic, modernization movement, economic recession during the World War II, unplanned migration from village to city, condominium law, cooperatives, ready-mixed concrete production and prefabrication. Accordingly, the study aims to research similarities/diversities of modern architectural heritage notion and the importance of house buildings in this heritage. Besides, the problems and differences about conservation approaches in practice are examined with examples. In this context, the difficulties for preserving modern architectural heritage houses and the basic approaches to conservation and restoration of these buildings are determined. Additionally, determining some problems about the practice area to conserve these buildings and presenting suggestions for protecting them.

Anahtar Kelimeler

Modern Architecture, Heritage, Conservation, House, Preservation Criteria

Kaynakça

• Allan, J., “Points Of Balance, Patterns of Practice in the Conservation of Modern Architecture”, Journal of Architectural Conservation, 13(2), 2007, s.13-46.
• Balamir, A., “Modern Mirasın Korunması”, Korumada Sivil Mimarlık, Der: Bayraktar, N., Vekam Yayınları, Ankara, 2014, s. 37-55.
• Baturayoğlu Yöney, N., “Modern Mimarlık Mirasının Kabulü ve Korunması: Uluslararası Ölçüt ve İlkelere İlişkin Bir Değerlendirme”, Restorasyon ve Konservasyon Çalışmaları Dergisi, (17), 2016, s. 62-76.
• Bilgin, İ., Tarihten Günümüze Anadolu’da Konut ve Yerleşme, Modernleşme, 1. Baskı, Der: Sey, Y., Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul, 1996.
• Canoğlu Kocaman, S., Haluk Baysal-Melih Birsel Mimarlık Pratiğinin Modern Mimarlık Mirası Kapsamında Değerlendirilmesi - Hukukçular Sitesi Örneği, Yüksek Lisans Tezi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, İstanbul, 2019.
• Harvey, D., Postmodernliği Durumu, 6.Baskı, Çev: Savran, S., Metis Yayınları, İstanbul, 2012.
• Kayın, E., “Modern Mimarlık Mirası Bağlamında İzmir Kenti ve İzmir Ticaret Odası Yapı Kompleksi”, Ege Mimarlık Dergisi, (93), 2016, s.28-33.
• Koçoğlu Uysal, Z., İstanbul Kent Dokusunda 20.Yüzyıl Mimarlığına Ait Bir Örnek; 4. Levent Toplu Konutları Ve Korunmasına Yönelik Öneriler, Yüksek Lisans Tezi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul, 2019.
• Mac Donald, S.T., Sheridan, B., vd., “Recent Efforts in Conserving 20 th -Century Heritage: The Getty Conservation Institute's Conserving Modern Architecture Initiative”, Built Heritage, 2(2), 2018, s.62-75.
• Mutdoğan, S., “Türkiye’de Çok Katlı Konut Oluşum Sürecinin İstanbul Örneği Üzerinden İncelenmesi”, Hacettepe Üniversitesi Sosyolojik Araştırmalar Dergisi, (7), 2014, s. 9-10.
• Omay Polat, E. ve Can, C. “Modern Mimarlık Mirası Kavramı: Tanım ve Kapsam”, Megaron, (3)2, 2008, s.177-186.
• Omay Polat, E., Türkiye'nin Modern Mimarlık Mirasının Korunması: Kuram Ve Yöntem Bağlamında Bir Değerlendirme, Doktora Tezi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul, 2008.
• Omay Polat, E., “Korumada Sivil Mimarlık Çalıştayı Çerçeve Sunuşlar”, Korumada Sivil Mimarlık, Der: Bayraktar, N., Vekam Yayınları, Ankara, 2014, s. 56-71.
• Pulat Gökmen, G., “Türkiye’de Apartmanlaşma Süreci ve Konut Kültürü”, Güney Mimarlık Dergisi, (5), 2011, s.12-16.
• Vural, Z.B., Yüksek Katlı Konut Üretiminin Kent ile İlişkisinin Soyal ve Mekansal Boyutlarıyla irdelenmesi, Yayınlanmamış Uzmanlık Tezi, İlbank, Ankara, 2017.
• Yılmaz, R.C. ve Sağıroğlu, Ö., “Ankara İli Yenimahalle İlçesinde Bulunan Müstakil Konutların Korunmasına Yönelik Bir Değerlendirme”, Ankara Araştırmaları Dergisi, 8(2), 2020, s. 305-322.
• Zeylan, P.K., 19. Yüzyıl Sonrası Türkiye’de Toplumsal Değişimlerin Konut Mekanına Etkisi, Yüksek Lisans Tezi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, İstanbul, 2009.
• URL-1: ICOMOS. Erişim Tarihi: Haziran 19, 20:43 http://www.icomos.org.tr/?Sayfa=Icomostuzukleri&dil=tr
• URL-2: Avrupa Konseyi 20. Yüzyıl Mimari Mirasının Korunması Hakkında Tavsiye Kararı R (91). Erişim Tarihi: Haziran 19, 21:05 https://rm.coe.int/CoERMPublicCommonSearchServices/DisplayDCTMContent?documentId=09000016804bde8d
• URL-3: DOCOMOMO. Erişim Tarihi: Haziran 19, 22:43 https://www.docomomo.com/about/organization
• URL-4: Guggenheim Müzesi. Erişim Tarihi: Haziran 21, 16:02 https://www.arkitektuel.com/solomon-r-guggenheim-muzesi/
• URL-5: Van Nelle Fabrikası. Erişim Tarihi: Haziran 21, 17:48 http://dutchdesigndaily.com/architecture/van-nelle-factory/
• URL-6: Zonnestral Senatoryumu. Erişim Tarihi: Haziran 21, 17:41 https://www.johnkersten.info/sanatorium-zonnestraal/
• URL-7: Sonneveld Evi. Erişim Tarihi: Haziran 21, 17:34 https://www.sonneveldhouse.com/about
• URL-8: Le Corbusier Vakfı. Erişim Tarihi: Haziran 22, 09:38 http://www.fondationlecorbusier.fr/
• URL-9: Auerbach Evi. Erişim Tarihi: Haziran 22, 10:02 https://www.iconichouses.org/houses/haus-auerbach
• URL-10: Molitor Apartmanı. Erişim Tarihi: Haziran 22, 10:05 http://www.fondationlecorbusier.fr/corbuweb/morpheus.aspx?sysId=13&IrisObjectId=4450&sysLanguage=en-en&itemPos=22&itemSort=en en_sort_string1+&itemCount=78&sysParentId=64
• URL-11: Gropius Evi. Erişim Tarihi: Haziran 22, 10:17 https://www.uncubemagazine.com/blog/13113621
• URL-12: Sonneveld Evi. Erişim Tarihi: Haziran 21, 17:39 https://www.sonneveldhouse.com/tour
• URL-13: Sonneveld Evi. Erişim Tarihi: Haziran 21, 17:41 https://www.pavelhache.com/bauhaus-100-sonneveld-house-in-rotterdam/
• URL-14: Ceylan Apartmanı. Haziran 22, 17.31 http://dergi.mo.org.tr/dergiler/2/97/1039.pdf
• URL-15: Sivil Mimari Bellek Ankara Sergi Kataloğu. Erişim Tarihi: Haziran 22, 23, 24, 17:45, 21:03, 18:46 http://sivilmimaribellekankara.com/media/kitaplar/Katalog.pdf
• URL-16: Tüten Apartmanı. Erişim Tarihi: Haziran 24, 15:06 https://buluntubellek.com/tuten-apartmani-gumussuyu/
• URL-17: Paya Apartmanı. Erişim Tarihi: Haziran 24, 17:26 htt://www.mimarlikdergisi.com/index.cfm?sayfa=mimarlik&DergiSayi=363&RecID=2190
• URL-18: Kervansaray Apartmanı. Erişim Tarihi: Haziran 24, 16:41 http://dergi.mo.org.tr/dergiler/2/240/3318.pdf
• URL-19: Unite d’Habitatiton. Erişim Tarihi: Haziran 24, 20:30 https://www.arkitektuel.com/unite-dhabitation/
• URL-20: Hukukçular Sitesi. Erişim Tarihi: Haziran 24, 20:36 https://www.facebook.com/IstanbulArtNews/posts/4595391577169721
• URL-21: 4. Levent Yerleşimi. Erişim Tarihi: Haziran 24, 19:28 https://tr.pinterest.com/pin/685954586973367609/
• URL-22: Ataköy Sosyal Konutları. Erişim Tarihi: Haziran 24, 17:42 https://www.plantdergisi.com/prof-dr-mehmet-tuncer-2/istanbul-atakoy-buyukcekmece-arasi-sahil-duzenleme-avan-projesi-icinde-atakoy-ve-doga-tahribati.html
• URL-23: Levent Asla Dönüşmeyecek. Erişim Tarihi: Haziran 22, 01:47 http://mimdap.org/2010/02/levent-asla-donuthmeyecek/
• URL-24: Sadıklar Apartmanı. Erişim Tarihi: Haziran 24, 20:37 http://dergi.mo.org.tr/dergiler/2/190/2500.pdf
• URL-25: Sadıklar Apartmanı. Erişim Tarihi: Haziran 24, 20:43 https://studiovertebra.com/Projects
• URL-26: Ayhan Apartmanı. Erişim Tarihi: Haziran 23, 23:57 http://zaferakay.blogspot.com/2014/09/imitasyon-mimarlk.html
• URL-27: Ayhan Apartmanı. Erişim Tarihi: Haziran 23, 23:48 https://buluntubellek.com/ayhan-apartmani/
• URL-28: Saraçoğlu Mahallesi. Erişim Tarihi: Haziran 24, 22:28 http://www.mimarlarodasiankara.org/index.php?Did=5449
• URL- 29: Saraçoğlu Mahallesi. Erişim Tarihi: Haziran 24, 22:32 http://dergi.mo.org.tr/dergiler/2/71/663.pdf
• URL-30: Cinnah 19 Apartmanı. Erişim Tarihi: Haziran 23, 14:41 http://mimdap.org/2020/08/gecmisin-izleri-mimarlar-dernegi-1927-cinnah-19-nejat-ersin-ve-arsivi/
• URL- 31: Cinnah 19 Apartmanı. Erişim Tarihi: Haziran 23, 14:38 https://www.arkitektuel.com/cinnah-19/