The Effect of Climate on the Architectural Design of Iranian Qajar Period (1794-1925) Baths; A Case Study of Hot and Cold Climates

Yıl 2022, Cilt: 7 Sayı: 1, 43 - 63, 30.04.2022

Hossein Zolfagharı , Mahsa Kordhaghı , Ruşen Yamaçlı

https://doi.org/10.26835/my.938873

Cited By: 1

Öz

The issue of hygiene has been important for many years, and this issue has become more critical with modernization. Throughout history, bathing areas in different forms have appeared in many parts of the world. In Iran, in different historical periods, the form and architecture of the bathhouses faced many changes, but spatial settlement patterns always followed a fixed pattern.

Most of the baths that have survived to this day in Iran belong to the Safavid (1501-1736), Zend (1750-1794), and Gacar (1794-1925) periods. The Qajar period baths were chosen as the sample period of this study because there are many examples in different climates among the baths of these three periods, which were the least damaged and could survive in the best way. This study aims to determine the climatic design model of Iranian baths in the Qajar period. In order to achieve this aim, the relationship between the plan morphology, materials used, space proportions, and architectural decorations of the baths selected as a case study in this study are vividly investigated. In this context therefore, among the four climates of Iran, four baths (two from the cold and two from the hot climates) from cold and hot climates were examined by field (observation) and library research method.

As a result of this study, the climatic architectural features of the baths were investigated, the main spaces of most of them were formed according to geometric shapes and their similarities with each other, and therefore their styles were the same, and the use of stone, lime, and mortar as the main building materials in hot and cold climates where these baths are located, area) is larger than Germhaneler (temperature). In addition to these, the details of the fact that the Bine and Germhane areas in cold climates are larger in the total area of the bath than in hot climates, nonetheless the total area size of the baths in cold climates is smaller than in hot climates, and the length-width ratio of the baths in hot climates is 1:6 on average, and in cold climates, this ratio is 1:3, and the decorations of the baths generally consist of lime liquid, tiles and Karbandi (a ceiling decoration technique peculiar to only Iranian architecture) based on climatic conditions.

Anahtar Kelimeler

Historical baths, Climatic design, Cold climate, Hot climate, Iranian architecture

İklimin İran Gacar Dönemi (1794-1925) Hamamlarının Mimari Tasarımı Üzerindeki Etkisi; Sıcak ve Soğuk İklim Örneği

Öz

Hijyen konusu uzun zamandan beri önemli olup, modernleşme ile birlikte daha da önem kazanmıştır. Tarih boyunca dünyanın birçok yerinde farklı biçimlerde yıkanma alanları ortaya çıkmıştır. İran’da hamamların formu ve mimarisi farklı tarihsel dönemlerde birçok değişikliğe uğramıştır, ancak mekânsal yerleşim düzeni her zaman sabit bir örüntü izlemiştir.

İran’da bugüne kadar varlığını koruyabilen hamamların çoğu Safevi (1501-1736), Zend (1750-1794) ve Gacar (1794-1925) dönemine aittir. Gacar dönemi hamamları bu üç dönemin hamamları arasında en az hasar gören ve en iyi şekilde yaşamını sürdürebilen ve farklı iklimlerde birçok sayıda örneği bulunması nedeni ile bu çalışmanın örnek dönemi olarak seçilmiştir. Bu çalışma, Gacar dönemindeki İran hamamlarının iklimsel tasarım modelini belirlemeyi amaçlamaktadır. Bu amaca ulaşmak için bu araştırmada örnek çalışması olarak seçilen hamamların plan morfolojisi, kullanılan malzemeler, mekan orantıları ve mimari süslemelerinin iklimle olan ilişkileri araştırılmaktadır. Bu bağlamda, İran’ın dört iklimi arasından, soğuk ve sıcak ikliminden dört hamam (ikisi soğuk ikliminden, ikisi sıcak iklimden) saha (gözlem) ve kütüphane araştırması yöntemi ile, inceleme altına alınmıştır.

Bu çalışmanın sonucunda iklimsel mimari özelliklerinin araştırıldığı hamamların, çoğunun ana mekânlarının geometrik şekillere göre oluşturulmuş olması ve birbiriyle olan benzerliklerine ve bu nedenle üsluplarının aynı olduğuna ve bu hamamların bulunduğu sıcak ve soğuk iklimlerde genellikle taş, kireç ve harcın ana yapı malzemeleri olarak kullanılması ayrıca Binelerin (soyunma alanı), Germhaneler’den (sıcaklık) daha büyük olması sonucuna varılmıştır. Bunlara ek olarak, soğuk iklimlerde Bine ve Germhane alanlarının, hamamın toplam alanı içinde sıcak iklimlerdekinden daha büyük olması ve buna rağmen soğuk iklimde hamamların toplam alan ölçüsü, sıcak iklimlere göre daha küçük olması detayına ve ortalama olarak sıcak iklimde hamamlarda uzunluk-genişlik oranının 1:6 ve soğuk iklimde ise bu oranın 1:3 olduğu, ayrıca hamamların süslemelerinin iklim koşullarına dayanarak genellikle kireç sıvı, fayans ve Karbandi’den (İran mimarisine özel tavan süsleme tekniğidir) oluştuğu sonuçlarına varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tarihi hamam, İklimsel tasarım, Soğuk iklim, Sıcak iklim, İran mimarisi, Gacar dönemi

Kaynakça

• Açıksözlü, Ö. (2015). Türk Hamamlarında Hijyen ve Sanitasyonun Turist Sağlığı Açısından Ele Alınması: Antalya İli Örneği. Yüksek Lisans Tezi. Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Turizm İşletmeciliği ve Otelcilik Anabilim Dalı.
• Aru, K. (1949). Türk Hamamları Etüdü. Doçentlik Tezi. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi.
• Atik, S. (2019). Karaman Hamamları Koruma Önerileri. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Maltepe Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Anabilim Dalı, Restorasyon Bilim Dalı.
• Ayverdi, E. (1966). Osmanlı Mimarisinin İlk Devri. İstanbul: Fetih Cemiyeti Yayınları.
• Büyükkol, S., & Arda, Z. (2016). Türk Kültüründe Hamam Geleneği ve Resim Sanatına Yansımaları. İdil Sanat ve Dil Dergisi, 5(27), 2047-2062. doi:10.7816/idil-06-27-13
• Çubek, H. (1997). İran’ın Mimari ve Kentsel Gelişiminin Tarihi. Tahran: Miras Yayınları.
• Demirel, Ö. (2000). Osmanlı Vakıf-Şehir İlişkisine Bir Örnek: Sivas Şehir Hayatında Vakıfların Rolü. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Devellioğlu, F. (1982). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat (20 b.). Ankara: Aydın Kitabevi.
• Eyice, S. (1997). Hamam (Cilt 15). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı İSAM. Ghobadian, V. (2006). İklim Bakımından İran’ın Eski Binalarının Araştırılması. Tahran: Tahran Üniversite Yayınları, (Kaynak dili Farsça).
• Gökbel, F. (2019). Hamam Kültürü ve Seramik Yansımaları. Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 43, 57-68. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/841678 adresinden alındı
• Güngör, O. C., & Soysal, E. E. (2020). Türkiye Türkçesindeki Farsça Kelimelerde Anlam Değışmeleri. Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 7(1), 141-201. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1151106 adresinden alındı
• Haji-Qassemi, K. (2004). Ganjnameh of the Hamam. Tehran: Shahid Beheshti University, Faculty of Architecture and Urban Planning, Documentation and Research Center.
• Halaç, H. H., Kalak, M., & Yıldırım, Ö. C. (2018). Siverek Tarihi Hamam Yapılarının Kullanım Durumları. Al-Farabi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 2(1), 54-74. https://dergipark.org.tr/tr/pub/farabi/issue/33998/372301 adresinden alındı
• Hamster, A. (1939). Nişabur Kazıları. İran Yüksek Öğretim Dergisi, 3, 9, (Kaynak dili Farsça).
• Hassanzadeh, J. (2019). İran'da Zend ve Kaçar Dönemi hamam mimarisi (Architecture of the bath-houses of Iran in the Zand and Qajar dynasties). Doktora Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı.
• Keshtkaran, P. (2011). “Harmonization Between Climate and Architecture in Vernacular Heritage: A Case Study in Yazd, Iran. Procedia Engineering, 21, 428-438. doi:https://doi.org/10.1016/j.proeng.2011.11.2035
• Kiyani, M. (2007). İran Mimarisi (İslam Dönemi). Tahran: Üniversitelerin Beşeri Bilimler Ders Kitaplarının Çalışma Organizasyonu ve Derlenmesi, Semt Yayınları, (Kaynak dili Farsça).
• Nasrollahi, F. (2015). Office Buildings Energy Efficient: Energy Efficiency with the Architectural Design. Berlin: University of Berlin Press.
• Nouri Shadmehani, R. (2013). İran ve Dünya Mimarisi. Tahran: Mehkame Yayınevi, (Karnak dili Farsça).
• Parsi, F. (2004). Nobar Hamamı. Mimari Dergisi, 24, 102, (Kaynak dili Farsça).
• Pertovi, M. (2000). Tarihin Özeti (Cilt 1). Tahran: İşare Yayınları, (Kaynak dili Farsça).
• Pirniya, M. K. (2005). İran İslam Mimarisi ile Tanışmak. Tahran: Sanat ve İlim Üniversitesi Yayınları, (Kaynak dili Farsça).
• Sarmento, J., & Kazemi, Z. (2012). Hammams and the Contemporary City: The Case of Isfahan, Iran. International Journal of Heritage Studies, 20(2), 1-19. http://repositorium.sdum.uminho.pt/bitstream/1822/20890/3/Hammams_%20Sarmento_%20Kazemi_2012.pdf adresinden alındı
• Soltanzadeh, H. (1997). Tebriz: İran Mimarisinde Dayanıklı Bir Kerpiç. Tahran: Kültür Araştırma Odası Yayını.
• Şarden, J. (2009). Şarden Seyehatnamesi. (H. Arizi, Çev.) Tahran: Negah Yayınları, (Kaynak dili Farsça).
• Tabasi, M., Ansari, M., Tavusi, M., & Fahar Tahrani, F. (2007). Recognizing the Physical Properties of Iranian Baths in the Safavid Period. Bagh-e Nazar Journal, 29, 49-58, (Kaynak dili Farsça). https://www.sid.ir/FileServer/JF/53313862905.pdf adresinden alındı
• Ustabulut, U. (2020). Bayburt'ta Türk Dönemi Su Mimarisi. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Anabilim Dalı.
• Ülgen, A. (1977). “Hamam” Maddesi (Cilt 5). İstanbul: İslam Ansiklopedisi.
• Ürük, Z. (2016). Medeniyetler İçinde Hamamın Gelişimi ve Kültürel Olarak Mekân Analizleri. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4(28), 185-209. https://is.gd/A7xJ9P adresinden alındı
• İnternet Kaynakları
• URL-1. (2021, 05, 02. tarihinde Erişim Saati: 11:30). https://tr.weatherspark.com/y/104827 adresinden alındı
• URL-2. (2021, 10, 15. Erişim Saati: 16:30). https://theculturetrip.com. https://theculturetrip.com/europe/united-kingdom/england/articles/the-story-behind-the-roman-baths-in-bath/?amp=1 adresinden alındı