Tarihi Çevrede İşlev Değişim/Dönüşümleri: Beşiktaş-Köyiçi, Kartal Heykeli ve Çevresi Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2022, Cilt: 7 Sayı: 2, 589 - 615, 31.08.2022

Özge Ilık

https://doi.org/10.26835/my.1006182

Öz

Beşiktaş Köyiçi, hem tarihsel süreçte pek çok topluluğa ev sahipliği yapmış İstanbul’un eski bir yerleşim alanı hem de kentin metropolleşme sürecinden de en çok etkilenen bölgelerinden biridir. Yerel yönetimlerin almış olduğu bazı kararlar ve yerleşim dokusunun yoğunlaşması sonucu semtin işlev çeşitliliğinde ve dağılımında değişimler meydana gelmiştir. Açık-kamusal alanlarda, yapı gruplarında ya da tekil olarak yapılarda izi sürülebilen bu değişim, Köyiçi’nin tarihi ve mimari karakterinde erozyona yol açmıştır.

Bu çalışmanın amacı, Beşiktaş Köyiçi’nin merkezinde bulunan Kartal Heykeli ve çevresindeki 291, 299, 300, 301, 302, 303, 305, 306, 402 numaralı yapı adalarını ve bu adaları çevreleyen yaya ile araç yollarını kapsayacak biçimde sınırları çizilmiş olan çalışma alanında, yaklaşık 100 yıllık bir dilimde gerçekleşen değişimleri/dönüşümleri saptamak ve durumu koruma disiplini bağlamında değerlendirmektir. Bu saptama için öncelikle işlev kavramı üzerine bir literatür taraması yapılmış, uluslararası ve ulusal koruma metinlerinde işlev, tarihi çevre ile ilişkili olarak incelenmiştir. Çalışma alanını değerlendirebilmek adına soru formatında bazı ölçütler belirlenmiştir.

Bu ölçütlere cevap verecek değişim/dönüşümleri belirlemek için çalışma alanının 1922 Pervititch Haritalarındaki durumu ile 2020 halihazır haritalarındaki karşılaştırılarak tespitler yapılmıştır. Elde edilen tüm veriler literatür araştırmasında belirlenen ölçüt sorularının cevaplandırılmasında kullanılmış ve bu değerlendirmenin ardından sonuç bölümünde baskınlaşan ticaret işlevinin alanda yarattığı dönüşümler tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

tarihi çevre, işlev, Beşiktaş, Köyiçi

Changing/Transformation of Function in Historical Environments: An Evaluation of The Beşiktaş-Köyiçi, Kartal (Eagle) Statue and Its Surroundings

Öz

Beşiktaş-Köyiçi is an old residential area of Istanbul which has hosted many communities throughout its history. The density of the region, combined with some decisions taken by local governments, has led to changes in the diversity and distribution of functions. This change which can be traced in open-public spaces, building groups, or individual structures, has led to erosion in the historical and architectural character of Köyiçi.

The aim of this study is to determine the changes/transformations over a period of approximately 100 years and to evaluate the situation in the context of the conservation discipline. The study area’s boundaries are drawn to include the Kartal Statue in the center of Beşiktaş Köyiçi and the building blocks numbered 291, 299, 300, 301, 302, 303, 305, 306, 402 with the surrounding pedestrian and vehicle roads. For the literature review, the function was examined in relation to the historical environment in international and national conservation texts. Then, some criteria were determined in question format to evaluate the study area.

Determinations were made by comparing the situation of the study area in the 1922 Pervititch Maps with the 2020 maps. All the data obtained were used to answer the criteria questions determined in the literature research.

Anahtar Kelimeler

historical environment, function, Koyici, Besiktas

Kaynakça

• Akbayar, N. (1998). Tarih İçinde Beşiktaş: Osmanlı Dönemi. Akbayar N. (Ed.) Dünden Bugüne Beşiktaş (ss. 17-27). İstanbul.
• Amsterdam Bildirgesi. (1975). Erişim adresi http://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMOSTR_tr0458320001536681780.pdf
• Arabacığlu, P.F., Aydemir, I. (2007). Tarihi Çevrelerde Yeniden Değerlendirme Kavramı. Megaron, 2(4), 204-212. Erişim adresi https://jag.journalagent.com/megaron/pdfs/MEGARON-36349-ARTICLEARABACIOGLU.pdf
• Aymelek, Y., Özgencil-Yıldırım, S. (2015). Çağdaş Mimariyi Etkileyen İki Metafor: Form Fonksiyonu İzler ve Form Akışı İzler. Beykent Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, 8(2), 33-60. Erişim adresi https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/713660
• Başkaya, A. (2002). Oswald Mathias Ungers İşlev ve Morfoloji Birlikteliğinde Bir Mimarlık Sanatı. Gazi Üniversitesi Mühendislik ve Mimarlık Fakültesi Dergisi, Cilt 17, No 3, 87-99. Erişim adresi https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/76234
• Çağlayan, M. (2020). Beşiktaş’ın 19. Yüzyıldaki Kentsel Dönüşümüne Bir Bakış. Artuklu İnsan Ve Toplum Bilim Dergisi, 2020/5 (1), 33-52. Erişim adresi https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1208762
• Çelik, Z. (2015). 19.Yüzyılda Osmanlı Başkenti Değişen İstanbul. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• Enlil, Z. (1992). Keeping a Historic Neigborhood Lively: Integral Preservation Approaches in Paris and Bologna. İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Yayınları. ss.169-204.
• Gökyay, D. (2009). Beşiktaş Köyiçi Kentsel Sit Alanının 20.yy Başından Günümüze Değişimi ve Korunması İçin Öneriler. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Hasol, D. (2010). Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü (11.bs, ss.226). Yem Yayınları, İstanbul.
• Ilık, Ö., Yalnız, Ö. (2020). Kartal Heykeli ve Çevresi Tarihi Çevre Analizleri [Pafta]. Yıldız Teknik Üniversitesi, Tarihi Çevre Değerlendirme I-II dersi.
• İnan, D. (2011). Mimarlıkta İşlev Kavramının Tarihsel Yanılgılarına Bir Bakış. Anay H. ve Özden Ü. (Ed.), Günümüzde Biçim ve İşlev Tartışmasının Neresindeyiz? (ss. 97-110). Erişim adresi https://www.academia.edu/30869534/Mimarl%C4%B1kta_i%C5%9Flev_kavram%C4%B1n%C4%B1n_tarihsel_yan%C4%B1lg%C4%B1lar%C4%B1na_bir_bak%C4%B1%C5%9F_pdf
• İstanbul III. Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu. (2018). T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, (4589, 27 Aralık 2018).
• Jones, D. (Ed.) (2014). Architecture: Whole Story. Prestel Publishing, ABD.
• Madran, E., Özgönül, N. (2005). Kültürel ve Doğal Değerlerin Korunması. İstanbul: TMMOB Mimarlar Odası Yayınları.
• Peker, A.U. (2003). Montreal’in Mirası. N.Şahin Güçhan (Der). Her Dem Yeşil Yapraklı Bir Ağaç Cevat Erder’e Armağan içinde ( 155-177.ss.). Ankara, ODTÜ Mimarlık Fakültesi.
• Rifaioğlu, M.N., Uçar, M. (2009). Montreal Metropolü’nde Tarihi Çevrenin Korunması. Dosya, 14.2, 34-42. Erişim adresi http://www.mimarlarodasiankara.org/dosya/dosya14-2.pdf
• Ulaşım Koordinasyon Müdürlüğü, İstanbul Geneli Koridor Bazda Trafik Sirkülasyon-Aktarma Merkezleri ve Yayalaştırma Projeleri, t.y., Erişim adresi http://www.ibb.gov.tr/en-US/Organization/Birimler/UlasimKoordinasyon/Documents/yayalasma.pdf (Erişim tarihi: 20.01.2021)
• URL-1: Beşiktaş Metro Kazısında 6000 Yıllık Mezarlar Bulundu. https://arkeofili.com/besiktas-metro-kazisinda-6000-yillik-mezarlar-bulundu/ (Erişim tarihi: 10.11.2020).
• URL-2: Carta Del Restauro. http://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMOSTR_tr0660878001536681682.pdf (Erişim tarihi 09.09.2020).
• URL-3: Venedik Tüzüğü. http://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMOSTR_tr0243603001536681730.pdf (Erişim tarihi 09.09.2020).
• URL-4: Amsterdam Bildirgesi. http://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMOSTR_tr0458320001536681780.pdf (Erişim tarihi 09.09.2020).
• URL-5: Recommendation Concerning the Safeguarding and Contemporary Role of Historic Areas (Nairobi). https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000114038.page=136 (Erişim tarihi 09.09.2020).
• URL-6: Declaration of Dresden on the Reconstruction of Monuments Destroyed by War. http://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMOSTR_en0824652001587379863.pdf (Erişim tarihi 09.09.2020).
• URL-7: Tarihi Kentlerin ve Kentsel Alanların Korunması (Washington) Tüzüğü. http://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMOSTR_tr0627604001536681570.pdf (Erişim tarihi 09.09.2020).
• URL-8: Nara Özgünlük Belgesi. http://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMOSTR_tr0756646001536913861.pdf (Erişim tarihi 09.09.2020).
• URL-9: Geleneksel Mimari Miras Tüzüğü. http://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMOSTR_tr0464062001536913566.pdf (Erişim tarihi 09.09.2020).
• URL-10: Uluslararası Kültürel Turizm Tüzüğü: Kültürel Miras Değerine Sahip Alanlarda Turizmin Yönetimi. http://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMOSTR_tr0300983001536913522.pdf (Erişim tarihi 09.09.2020).
• URL-11: Endüstri Mirası Sitleri, Yapıları, Alanları ve Peyzajlarının Korunması İçin ICOMOS-TICCIH Ortak İlkeleri. http://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMOSTR_tr0914779001536912340.pdf (Erişim tarihi 09.09.2020).
• URL-12: Québec Declaration on The Preservation of the Spirit of Place. http://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMOSTR_en0931825001587380615.pdf (Erişim tarihi 09.09.2020).
• URL-13: Tarihi Kent ve Kentsel Alanların Korunması ve Yönetimi için Valetta İlkeleri. http://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMOSTR_tr0592931001536912260.pdf (Erişim tarihi 09.09.2020).
• URL-14: ICOMOS Türkiye Mimari Miras Koruma Bildirgesi. http://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMOSTR_tr0784192001542192602.pdf (Erişim tarihi 09.09.2020).
• URL-15: The Australia ICOMOS Charter for the Conservation of Places of Cultural Significance- (The Burra Charter). http://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMOSTR_en0795934001587381516.pdf (Erişim tarihi 09.09.2020).
• URL-16: Ahşap Mimari Mirasın Korunması için İlkeler. http://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMOSTR_tr0633313001536913605.pdf (Erişim tarihi 09.09.2020).
• URL-17: https://cdn.getyourguide.com/img/tour_img-1856342-99.jpg
• URL-18: http://www.eskiistanbul.net/6654/yuksek-cozunurluklu-uskudar-sirtlarindan-besiktas-dolmabahce-ve-bogazici-panoramasi-19-yuzyil
• URL-19: https://www.amazon.com/Montr%C3%A9al-My-Love-Story/dp/B07F6WCP6C
• URL-20: Beşiktaş Panayia Rum Kilisesi. https://www.turanakinci.com/portfolio-view/besiktas-panayia-rum-kilisesi/ (Erişim tarihi: 10.11.2020)
• URL-21: Beşiktaş’a Kartal Heykeli Dikildi, https://www.karakartal.com/besiktasa-kartal-heykelleri-dikildiSXHBQ4026SXQ (Erişim tarihi: 20.01.2021)
• URL-22: Gadarchitecture- Beşiktaş Balık Pazarı. https://www.gadarchitecture.com/tr/besiktas-balik-pazari--istanbul (Erişim tarihi: 20.01.2021)