Türkiye’de 1930-1950 Yılları Arasında Kadının Toplum ve Konut İçindeki Yeri: Ev-İş Dergisi

Yıl 2022, Cilt: 7 Sayı: 2, 525 - 557, 31.08.2022

Emine Saka Akın , Aygün Kalınbayrak Ercan

https://doi.org/10.26835/my.1083035

Öz

Cumhuriyet ile beraber Türkiye’de değişimler gerçekleşirken kadınlara verilen haklar, yeni bir toplum ve aile yapısının ortaya çıkmasına neden olmuş ve beraberinde mekânları da değiştirmeye başlamıştır. Bu çalışmanın amacı, geleneksel bir yaşamdan modern bir yaşama geçerken basılı yayınlarda kadına, toplum ve aile yapısındaki yeri ile ilgili yüklenen misyonların konut mekân organizasyonlarına yansımasının, kadın-mekân-mahremiyet bağlamında konutla ilişkilendirilerek “mutfak mekânı” üzerinden irdelenmesidir. Bu bağlamda çalışmanın materyallerini Ev-İş (1937-1952) Dergisi ve dergide yer alan konut planlarının dönemi ile karşılaştırılması amacıyla 1930-1950 yılları arasında inşa edilen konut planları oluşturmaktadır. Bu kapsamda, öncelikle kadın/kamusal alan/konut ilişkisi ile dönemin sosyal ve mimari yapısı ortaya konulmuştur. Ev-İş dergisinde yayınlanan konut planları ve 1930-1950 yılları arasında inşa edilmiş konut planlarının mekân organizasyonları mutfak mekânı üzerinden analiz edilmiş ve karşılaştırılmıştır. Her iki konut grubunda kadın mahremiyetinin algılanıp algılanmama durumu, mutfak mekanının konut mekân organizasyonundaki bütünleşmişlik/ayrışmışlık derecesi ve erişim şemasındaki derinliği üzerinden değerlendirilmiştir. Mutfağın konut mekân organizasyonu içerisindeki derecesi Mekân Dizimi (Space Syntax) yöntemi ile belirlenmiştir. Her iki grupta yer alan konut planlarının analizleri kadının mahremiyetini gözeten/gözetmeyen olmak üzere iki farklı mekân anlayışı olduğunu göstermiştir. Sonuç olarak bu çalışma ile karşılaşılan iki farklı mekân organizasyonu, bir yandan eğitimli, çalışan bir kadın imajı ile kadının kamusal alanda görünür, diğer taraftan iyi bir eş ve anne olması beklentileri ile ilgili dönemin geleneksel değerlerden kopamayışının ikilemini yansıtmaktadır. Bu ikilem hem basın yoluyla hem de inşa edilen konut planlarında ve Ev-İş Dergisi’nin içeriğinde kadının yerinin hala evi olduğunu işaret etmesi bakımından dönemin toplumsal yapısını ortaya koymaktadır. Kısaca toplumsal yapıda kadının rolü değişmiş olmasına rağmen konut mekân organizasyonlarında cinsiyetçi yaklaşımın izlerinin hala sürdüğü görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Kadın, Konut Mekan Organizasyonu, Mekan Dizimi, Mahremiyet, Mutfak

Destekleyen Kurum

YOK

Woman in Society and House in Turkey between 1930-1950: Ev-İş Magazine

Öz

New legal rights given to women during the Turkish Republican reforms led to the emergence of a new society and family structure, which eventually resulted in the transformation of spaces. The aim of this study is to examine the reflection of the missions, which are imposed by printed publications on women about their place in the society and family structure, on the house space organizations during the transition from traditional to modern life, through examining the "kitchen" by associating it with the house in the context of woman-space-privacy. In this context, the materials of the study consist of the house plans in Ev-İş Magazine (1937-1952), and, for a comparative analysis, the contemporary plans of houses built between 1930-1950. First of all, the relationship between women/public space/housing and the social and architectural structure of the period were discussed. The spatial organizations of the house plans published in the Ev-İş Magazine and the plans of the houses built between 1930-1950 were analyzed and compared with respect to their kitchens. In both housing groups, the perception of woman's privacy was evaluated through the degree of integration/segregation of the kitchen in the space organization of the house and its depth in the access scheme. The degree of the kitchen in the residential space organization was analyzed by Space Syntax. The results reveal that both house groups indicate two different understandings of space in terms of existence and absence of women’s privacy. As a result, the two different space organizations encountered in this study reflect the dichotomy of not being able to break from the traditional values of the period related to the perception of woman in public sphere with the image of educated and working woman and the expectation of her role as a good wife and mother. This dilemma reveals the social structure of the period in terms of pointing out that the place of women is still at home in the publications, in the plans of the built houses and in the content of Ev-İş Magazine. In short, although the role of women in the society has changed, the traces of the gender-based approach in housing space organizations persist.

Anahtar Kelimeler

Privacy, Woman, House Space Organization, Space Syntax, Kitchen

Kaynakça

• Akın, E. S., Kalınbayrak Ercan, A., Mumcuoğlu, S.S. & Yaprak Başaran, E. (2018). Yeniden İşlevlendirilen Bir Geleneksel Konut, Tokat Vasfi Süsoy Evi. Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Envanteri Dergisi, (17), 119-140.
• Akdemir, E. & Aykal, F. D. (2021). Kadının Mekândaki Rolü ve Yöresel Konut Mimarisine Etkisi. Kent Kültürü ve Yönetimi Dergisi, 14(2), 482-505.
• Aktemur, A. & Arslan, M. (2010). I. Ulusal Mimarlık Akımı ve İstanbul-Karaköy’deki Örnekleri. Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, (16), 1-32.
• Akyol, E. (2007). Cumhuriyet Dönemi Türkiye’sinde Kadının Değişen Rolünün Konut Kullanımına Yansıması (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul).
• Alsaç, Ü. (1976). Türkiye’deki Mimarlık Düşüncesinin Cumhuriyet Dönemi’ndeki Evrimi (Yayımlanmış Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul).
• Arif, S. (1931). Bekir Bey’in Evi. Arkitekt, (1), 5-10.
• Arkan, S (1934). Dr. İhsan Sami Evi. Arkitekt, (1934-12)48, 335-338.
• Arkan, S. (1939). Taksim’de Bir Kira Evi. Arkitekt, (1939-05-06)101-102, 101-103.
• Aslanoğlu, İ. (1986). Evaluation of Architectural Developments in Turkey within the Socio-Economic and Cultural Framework of the 1923-1938 Period. METU JFA, (7)2, 15-41.
• Asıliskender, B. (2006). Modernleşme ve Konut; Cumhuriyet’in Sanayi Yatırımları ile Kayseri’de Mekânsal ve Toplumsal Değişim (Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul).
• Atakan, Y. (1948). Büyükada’da Bir Villa. Arkitekt, (1948-07-08)199-200: 149-152.
• Batur, A. (1983). Cumhuriyet Dönemi’nde Türk Mimarlığı. Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi içinde (s.1380-1424). İletişim Yayınları: İstanbul.
• Binan, M. (1949). Başaran Apartmanı. Arkitekt, (1949-03-04)217-218, 50-53.
• Bora, A. (2004). Kamusal Alan Sahiden Kamusal mı? M. Özbek (Ed.), Kamusal Alan içinde (s. 530-531). Hil Yayınları: İstanbul.
• Bozdoğan, S. (2003). Modern Yaşamak: Erken Cumhuriyet Döneminde Kübik Ev, Anadolu'da Konut ve Yerleşme (Z. Rona, çev.). Arkitera Diyalog, Erişim adresi: https://v3.arkitera.com/v1/diyalog/sibelbozdogan/habitat01.htm. Erişim tarihi: 20.07.2021.
• Bozdoğan, S. (2012). Modernizm ve Ulusun İnşası: Erken Cumhuriyet Türkiye’sinde Mimari Kültür (T. Birkan, çev.) Metis Yayınları, İstanbul.
• Çetin, S. (2010). Kimlik Arayışında Arkitekt Dergisinin Konut Söylemi ve Uygulamalar. E. Altan Ergut ve B. İmamoğlu (Eds.), Cumhuriyet’in Mekanları/Zamanları/İnsanları içinde (s. 235-252). Dipnot Yayınları: Ankara.
• Duben, A. (1990). Household Formation in Late Ottoman Istanbul. International Journal of Middle East Studies, 22(4), 419-435.
• Eldem, S.H. (1933). Ceylan Apartmanı- Taksim. Arkitekt, 1933-11(35), 331-346.
• Eldem, S.H. (1938). Maçka Prof. A.A. Evi. Arkitekt, 1938-10-11(94-95), 277-286.
• Eldem, S.H., (1954). Türk Evi Plan Tipleri. Pulhan Matbaası: İstanbul.
• Erdaş, G., & Özmen, E.F. (2019). Toplumsal Cinsiyet Kavramının Konut Mekân Organizasyonu ve Konut Reklamları Üzerine Etkisi. Megaron, 14(1): 11-28.
• Erpi, F. (1991). Sosyo-Kültürel Yapının Yerel Konut Mimarisindeki Yansıması Üzerine Kıyaslamalı Üç Örnek: Anadolu’daki Türk, Rum ve Levanten Konut Mimarileri. Türk Halk Mimarisi Sempozyumu Bildirileri, 5-7 Mart 1990 içinde (s. 73-83). Ofset Repromat Matbaası: Konya.
• Ev Planı Servisi 1. (1946). Ev-İş, 112, 20-21.
• Ev Planı Servisi 4. (1946). Ev-İş, 114, 15.
• Ev Planı Servisi 8. (1947). Ev-İş, 118, 29.
• Ev Planı Servisi 9. (1947). Ev-İş, 119, 27.
• Ev Planı Servisi 11. (1947). Ev-İş, 121, 30.
• Ev Planı Servisi 14. (1947). Ev-İş, 123, 26.
• Ev Planı Servisi 15. (1947). Ev-İş, 124, 26.
• Ev Planı Servisi 16. (1947). Ev-İş, 125, 26.
• Ev Planı Servisi 20. (1948). Ev-İş, 129, 26.
• Ev Planı Servisi 22. (1948). Ev-İş, 131, 26.
• Ev Planı Servisi 27. (1948). Ev-İş, 136, 26.
• Ev Planı Servisi 34. (1949). Ev-İş, 143, 26.
• Ev Planı Servisi 35. (1949). Ev-İş, 144, 26.
• Ev Planı Servisi 38. (1949). Ev-İş, 147, 34.
• Gökçe, D. & Kaya, A. (2020). Geleneksel Kırsal Konut Tipolojileri Üzerinden Kültür-Mekân İlişkilerinin Mekân Dizimi Yöntemiyle İncelenmesi: Düzce İli Örneği. Tasarım Kuram, 16(31), 36-56.
• Güdücü, B. (2015). Özel Alan, Kamusal Alan. Kent ve İnsan, Aydın Toplum ve İnsan Dergisi, 1(1), 59-67.
• Günindi Ersöz, A. (2015). Özel Alan / Kamusal Alan Dikotomisi: Kadınlığın "Doğası" ve Kamusal Alandan Dışlanmışlığı. Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, 18(1), 80-102.
• Habermas, J. (1995). Kamusal Alan: Ansiklopedik Bir Makale (N. Erol, çev). Birikim, 70, s. 62-66.
• Halaç, H.H. & Doruk, B. S. (2019). Türk Konutunda Mahremiyet İçin Düzenlemeler. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6(38), 50-72.
• Handan, M.A. (1950). Çifte Evler ve Apartmanı. Arkitekt, (1950-07-10)223-224-225-226, 142-146.
• Hikmet, A. (1931). Müh. Mustafa Fahri Bey Evi. Arkitekt, (1931-5), 154-155.
• Hillier, B. & Hanson, J. (1984). The Social Logic of Space. Cambridge University Press: Cambridge.
• İhsan, B. (1933), Ev Projeleri. Arkitekt, 1934-12(25), 17-18.
• Jarvis, H., Kantor, P., & Cloke, J. (2015). Kent ve Toplumsal Cinsiyet (Y. Temurtürkan, çev.). Dipnot Yayınları: Ankara.
• Kan Ülkü, G. (2018). Konutun Cinsiyeti. Süleyman Demirel Üniversitesi Mimarlık Bilimleri ve Uygulamaları Dergisi, 3(2), 63-80.
• Karabulut, S. (2011). 1950’lerde Kadının Sosyalleşmesinde Basının Önemi: Kadın Gazetesi Örneği. Belgi, (1), 87-97.
• Karakaya, E. (2006). Türk Mimarlığında Sanayi-i Nefise Mektebi/ Güzel Sanatlar Akademisi’nin Yeri ve Restorasyon Alanına Katkıları (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, İstanbul).
• Kaya, E., & Eti Proto, M. (2016). Erken Cumhuriyet Döneminde Süreli Yayınlarda Mobilya. (Asri Evin Modern Mobilyaları), Aydın Sanat, 2(3), 65-73.
• Kızıl, F. (1978). Toplumsal Geleneklerin Konut İçi Mekân Tasarımlamasına Etkisi ve Toplumsal Geleneklerimizi Daha İyi Karşılayacak Konut İçi Fiziksel Çevre Koşullarının Belirlenmesi. (Yayımlanmış Doktora Tezi, İstanbul Devlet Güzel Sanatlar Akademisi, İstanbul).
• Koçak, B. & Sancaktutan, E. (2021). Osmanlı Devleti’nde Tanzimat Dönemi Yenilikleri: Tanzimat Fermanı Sonrası Yeni Kurumlar. Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi Dergisi, 56(3), 1936-1948.
• Küçükerman, Ö. (2007). Kendi Mekanının Arayışı İçinde Türk Evi. Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu: İstanbul.
• Malkoç Kılıç, S. & Vefikuluçay Yılmaz, D. (2019). Cumhuriyet Dönemi Kadın Dergileri (1923-1992). Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, (10)17, 2139-2156.
• Mortaş, A. (1950). Büyük Adada Piyango Evi, Arkitekt, (1950-01-02)217-218,12-13.
• Mutlu, A. (1950). Göksun Kira Evi. Arkitekt, (1940-1-2)109-1109, 6-7.
• Ortaylı, İ. (2006). Osmanlı Toplumunda Aile. Pan Yayıncılık: İstanbul.
• Öymen Gür, Ş. & Yalçınkaya Erol, Ş. (2013). Ev: Kadın Büyürken… International Journal of Architecture and Planning, (1)2, 101-131.
• Özer, B. (1964). Rejyonalizm Üniversalizm ve Çağdaş Mimarimiz Üzerine Bir Deneme (Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul.
• Özkiraz, A., & İşçi Baş, G. (2016). Osmanlıdan Günümüze Türk Toplumunda Aile Yapısı ve Boşanma. KMÜ Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 18(30), 87- 95.
• Özkoçak, F.Z. (2015). Konutlarda Mutfak Tasarımı, Geçirdiği Değişim ve “Fransız Mutfağı” Üzerinden Değerlendirilmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul).
• Öztan, B. (2004). Medeni Hukukun Temel Kavramları. Turhan Kitabevi Yayınları: Ankara.
• Sanlı, N. (1947). Adana’da Memur, Teknisyen ve Ustabaşı Evleri Nihal Sanlı. Arkitekt, (1947-09-10)189-190, 201-203, 214.
• Sayar (Selah), Z. (1931). Baytar Kâmil Bey Evi – Üsküdar. Arkitekt, (1931-11-12)11-12, 367-369.
• Şentürk Dizman, Z. (2019). Osmanlı’dan Günümüze Türk Aile Yapısının Değerlendirilmesi. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7(88), 833-839.
• Şenyurt, O. (2018). Zamanın Mekanları Mekânın Zamanları, Doğu Kitabevi: İstanbul.
• Tanju, B. (2009). Sedad Hakkı Eldem: Bir Katalog Denemesi. B. Tanju ve U. Tanyeli (Eds). Sedad Hakkı Eldem II: Retrospektif içinde (s. 29-285). Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi: İstanbul.
• Tanyeli, U. (1988). Üç Kuşak Cumhuriyet. Tarih Vakfı Yayınları: İstanbul.
• Tomsu, L. & Belen, M. (1937). Ev Projesi. Arkitekt, (1937-04)76, 110-111.
• Tuluk, Ö.İ. (2009). Cumhuriyet Dönemi Mimarlık Dergileri ve Mimarlık Tarihi Yazıları Bibliyografyası. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, (7)13, 485-556.
• Vedat (Tek), N. (1937). Taksimde Bir Kira Evi. Arkitekt, (1939-05-06)26, 44-46.
• Yürekli, H., & Yürekli, F. (2007). Türk Evi: Gözlemler ve Yorumlar. Yem Yayınları: İstanbul.