Spi/ritual: A Study on Balçova Djemevi

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 1, 195 - 216, 30.04.2024

Pelin Nane , Deniz Kanlı , Esra Duygun

https://doi.org/10.26835/my.1404448

Öz

The transformation of the action, practice, or performance into a spiritual and internal adventure by the individual questioning himself and making sense of himself can gain meaning with the space the individual is in. In this case, similar to the relationship of the concept of spirituality with the individual, its relationship with space becomes an important area of research.

This study discusses the spirituality of space in the context of places of worship and its intersection with spirituality. Places of worship are identified with spiritual experiences in terms of their functions and symbolic meanings. While the spirituality of these spaces, which are identified with the spiritual due to their function, will be discussed at the scale of space, the contribution of structural/architectural elements to the spiritual experience of places of worship will be discussed. Architect Peter Zumthor's definition of atmosphere, which treats space as a spiritual experience, provides a conceptual framework for this discussion. The concept of atmosphere as a method of reading/exploring spirituality and its constituent elements form the basis for the discussion.

The object of scrutiny in this theoretical discussion is the Izmir Balçova Djemevi project, designed by Nevzat Sayın Architectural Services and completed in 2022, as an unconventional example of Alevi places of worship. The theoretical framework of the study is accompanied by a comparative reading of textual and spatial analyses related to the project. When the Balçova Djemevi is analyzed through the ritual-body-space interaction, it is seen that it has unique design decisions and approaches that construct the spirituality of the space. These design decisions are also related to the components that Zumthor sees as the founders of the construction of the atmosphere of space. As a result of the analysis, Balçova Djemevi stands out as a place that offers an inner experience and symbolic meanings beyond its physical characteristics, while emphasizing that it is a unique expression of Alevi belief and geography. This analysis is open to enrichment on different axes with the data to be obtained through the users who experience the space.

Anahtar Kelimeler

Ritual, Spiritual, Djemevi, Zumthor, Atmosphere

Spi/ritüel: Balçova Cemevi Üzerine Bir İnceleme

Öz

Yapılan eylemin, pratiğin veya performansın bireyin kendisini sorgulaması ve anlamlandırmasıyla spiritüel/tinsel ve içsel bir serüvene dönüşmesi bireyin içinde bulunduğu mekânla anlam kazanabilmektedir. Bu durumda spiritüel kavramının bireyle olan ilişkisine benzer olarak mekânla kurduğu/kuracağı ilişki de önemli bir araştırma alanına dönüşür.

Çalışma, mekânın tinselliğini ibadet mekânları bağlamında ele alarak, spiritüellik ile kesişimini tartışmaya açmaktadır. İbadet mekânları işlevleri ve sembolik anlamları itibariyle spiritüel deneyimlerle özdeşleşir. İşlevi gereği spiritüel olanla özdeşleşen bu mekânların tinselliği mekân ölçeğinde tartışmaya açılırken, ibadet mekânlarının spiritüel deneyimine yapısal/mimari unsurların katkıları konusu ele alınacaktır. Mekânı tinsel bir deneyim olarak ele alan mimar Peter Zumthor’un atmosfer tanımı bu tartışmaya kavramsal çerçeve sunar. Spiritüelliği okuma/keşfetme yöntemi olarak atmosfer kavramı ve onun kurucu öğeleri tartışmaya altlık oluşturur.

Bu kuramsal tartışmanın inceleme nesnesi Alevi ibadet mekânlarından gelenekselin dışında bir örnek olan Nevzat Sayın Mimarlık Hizmetleri tarafından tasarlanan ve 2022 yılında yapımı tamamlanan İzmir Balçova Cemevi projesidir. Çalışmanın kuramsal çerçevesine, projeyle ilişkili metinsel ve mekânsal analizlerin karşılaştırmalı okuması eşlik eder. Balçova Cemevi, ritüel-beden-mekân etkileşimi üzerinden incelendiğinde mekânın tinselliğini inşa eden özgün tasarım kararları ve yaklaşımlarına sahip olduğu görülmüştür. Bu tasarım kararları Zumthor’un mekân atmosferi inşasının kurucusu olarak gördüğü bileşenlerle de ilişkilenmektedir. Yapılan analiz sonucunda; Balçova Cemevi fiziksel özelliklerinin ötesinde içsel bir deneyim ve sembolik anlamlar sunan bir mekân olarak öne çıkarken Alevi inancının ve coğrafyanın özgün bir ifadesi olduğu da vurgulanmaktadır. Bu analiz, mekânı deneyimleyen kullanıcılar üzerinden ulaşılacak verilerle birlikte farklı eksenlerde de zenginleşmeye açıktır.

Anahtar Kelimeler

Ritüel, Spiritüel, Cemevi, Zumthor, Atmosfer

Kaynakça

• Akdemir, A. (2016). Alevis in Britain: Emerging identities in a transnational social space. (Unpublished PhD Thesis). University of Essex, England.
• Baker, D. C. (2003). Studies of the Inner Life: The Impact of Spirituality on Quality of Life. Quality of Life Research, Vol. 12, 51-57. https://www.jstor.org/stable/4038230.
• Bilgin, İ. (2016). Mimarın Soluğu: Peter Zumthor Mimarlığı Üzerine Denemeler (E. Bora ve E. S. Fettahoğlu, Ed.). İstanbul: Metis.
• Cengiz, K.; Küçükural, Ö. & Gür, H. (2021). Türkiye’de Spiritüel Arayışlar. İstanbul: İletişim.
• Eagleton, T. (2011) Why Marx Was Right. London: Yale University Press.
• Gencer, N.; Obuz, A. T. & Babahanoğlu, R. (2021). Üniversite Öğrencilerinde Spiritüel İyi Oluş ve Toplumsal Cinsiyet Algısı. Hitit İlahiyat Dergisi. 20/2, 717-750. https://doi.org/10.14395/hid.951202.
• Jasmine, J.; Jooyun, K. & Jongse, Y. (2021). A study on the 'Out & In-side' Spatial Perception through the Spatial Atmosphere of Peter Zumthor's Architectures. Journal of the Korea Institute of the Spatial Design, 16(4), 55-68.
• Jelena, M. & Jin, B. (2020). A Study on the Relationship of Architectural Atmosphere and “The Body of Architecture”- Focused on Eight Case Studies-. Journal of The Korean Institute of Culture Architecture ,72, 279-290.
• Kurtarır, E. (2012). Bir Planlama Sorunsalı Olarak Kültür ve Kent, (Yayınlamamış Doktora Tezi) Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul.
• Massicard, E. (2007). Alevi Hareketinin Siyasallaşması. (Ali Berktay, Çev.). İstanbul: İletişim.
• Pallasmaa, J. (2021). Tenin Gözleri: Mimarlık ve Duyular. İstanbul: Yem.
• Rençber, F. (2018). Tarihsel ve Kültürel Boyutlarıyla Alevilikte Cem ve Cem Evleri. Şırnak: Şırnak Üniversitesi Yayınları.
• Şahin, F., & Sennou, Y. (2023). Mimaride İmgenin Sarsılması: Sancaklar Cami Örneği. Yalvaç Akademi Dergisi, 8(2), 46-61. https://doi.org/10.57120/yalvac.1361709
• Şenol, M. (2021). Günümüz Temsillerinde Cem Ritüelleri: Alevi Kültür Dernekleri Mersin Cemevi. Yüksek Lisans Tezi. Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi, Niğde.
• Taşar, E. S. & Düzenli, H.İ. (2020) “Türkiye’de Cami Gündemi, Medya Ve Mimarlık (2009-2013): Şakirin, Mimar Sinan, Çamlıca Ve Sancaklar Camileri Üzerine”. Milel Ve Nihal 17, no. 2, 299-332. https://doi.org/10.17131/milel.804017.
• Uysal, M. (2017). Peter Zumthor’un Fenomenolojik Yaklaşımına Dayalı Deneysel ve Deneyimsel Bir Mekân Tasarımı. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul.
• Ülger, G. (2013). Tapınma Ritüeli İle İbadet MekânIarı Arasındaki İlişkinin Göstergebilimsel Bağlamda Okunması: Cemevi Yapıları. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul. Yaman, A. (2012). Alevilik Kızılbaşlık Tarihi. Ankara: Nokta Kitap.
• Yazıcı, M. (1996). Osmanlı Türk Toplumunun Sosyal Yapısında Alt Dinamikler: Anadolu Aleviliği. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, İstanbul. Yetim, E. (2018). Mimarlıkta Atmosfer Kavramının Değerlendirilmesi: Zumthor Mimarlığı. Yüksek Lisans Tezi. Karadeniz Teknik Üniversitesi, Trabzon.
• Yıldırım, R. (2018). Geleneksel Alevilik İnanç, İbadet Kurumlar, Toplumsal Yapı, Kolektif Bellek. İstanbul: İletişim.
• Yılmaz, O. B. & Işık, C. (2021). Dedelik Hizmetinin Performans Teori Bağlamında Değerlendirilmesi. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. Sayı 100, 561-580. DOI: 10.34189/hbv.100.033
• Yücel, A. & Bekdaş, D. H. (2023) Zumthor’un “Atmosfer”lerine Vals Termal Hamamı Üzerinden Bakış, Yapı Dergisi, sayı 483, 52-59. https://yapidergisi.com/zumthorun-atmosferlerine-vals-termal-hamami-uzerinden-bir-bakis.
• Yücesoy, F., (2017). Cemevinin Diferansiyel Mekân Olarak Okunması: Göçmen Mahallesi Cemevi Örneği. Yüksek Lisans Tezi. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, İstanbul.
• Yürekli, Y. (2018). Mekânda Alevilik. Yüksek Lisans Tezi. Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Zumthor, P. (2006). Atmospheres: Architectural Environments. Surrounding Objects. Birkhauser.
• URL-1. Proje açıklama metni: https://www.arkitera.com/proje/balcova-cemevi/ Erişim tarihi: 13.09.2023
• URL-2. Balçova Cemevi’nin Özgün Yapısı: https://www.yeniasir.com.tr/yazarlar/mehmet.demirci/2022/12/01/balcova-cem-evinin-ozgun-yapisi, Erişim tarihi: 14.09.2023,
• URL-3. Cemevi Mimarisi Üzerine Notlar: https://www.arkitera.com/gorus/gunkut-akin/ , Erişim tarihi: 12.09.2023
• URL-4. Baumit ile Olasılıklar-Nevzat Sayın- Balçova Cemevi: https://www.youtube.com/watch?v=SA5CMawPWEo Erişim tarihi: 16.11.2023
• URL-5: Balçova Cemevi giriş ve arka cephe görselleri. https://www.arkitera.com/proje/balcova-cemevi/, Erişim tarihi: 13.10.2023
• URL-6: Giriş aksını karşılayan koridorun günün farklı saatlerindeki etkisi. https://www.gzt.com/arkitekt/nevzat-sayin-tarafindan-tasarlanan-ozgun-yapi-3767829 Erişim tarihi: 13.10.2023
• URL-7: Avluda aşure etkinliği. https://www.ehaege.com/2022/8/balcovanin-yeni-cemevinde-ilk-asure-ve-ilk-cem-h35703.html , Erişim tarihi: 13.10.2023
• URL-8:https://www.izgazete.net/balcovanin-yeni-cemevinde-ilk-asure-ve-ilk-cem, Erişim tarihi: 13.10.2023