Tracking The Modern Concept of Time in The Salons of 19th Century Century Istanbul Houses

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 2, 235 - 257, 31.08.2024

Derya Düzgün Top , Hatice Gökçen Özkaya

https://doi.org/10.26835/my.1442277

Öz

In the nineteenth century, the Ottoman geography underwent a process of rationalization in many areas. The conception of time at the center of everyday life was also rationalized in the nineteenth century. Time, which in the traditional Ottoman period depended on the repetition of cosmic natural phenomena, became independent of natural phenomena in the nineteenth century and was perceived in terms of mechanical clock units that were universal and synchronized, defined by abstract time. The modern conception of time, which was incorporated into daily life, changed social dynamics in the Ottoman Empire and built a new socio-cultural structure. Accordingly, the housing culture was also affected by this transformation and houses gained different meanings with the new conception of time. Salons played a very important role in the process of the modern conception of time's inclusion, programming and rationalization of houses. Because the salon was the public face of the house, organized in the most appropriate style to the Western model, where a rational identity prevailed, and where individuals other than the residents of the house were hosted. And while it performed the function of hosting guests on certain days and times, it also had the potential to organize the rest of the house. As the routine of everyday life in the nineteenth century was redefined by the modern conception of time, this conception was at the center of almost every action that took place in the salon. With this in mind, this article intends to trace the modern conception of time through salons in houses and to reveal how this space, which was still new to Istanbulites, played a role in the construction of this conception.

Anahtar Kelimeler

19th Century, Istanbul, Salon, Rationalization, Modern time

Proje Numarası

FDK-2021-8379

19. Yüzyıl İstanbul Evlerinin Salonlarında Modern Zaman Kavrayışının İzini Sürmek

Öz

On dokuzuncu yüzyılda, Osmanlı coğrafyası pek çok alanda bir rasyonelleşme sürecinden geçer. Gündelik hayatın merkezinde yer alan zaman kavrayışı da on dokuzuncu yüzyılda rasyonelleşir. Osmanlı’nın geleneksel dönemlerinde kozmik doğa olaylarının tekrarlanmasına bağlı olan zaman, on dokuzuncu yüzyılda doğa olaylarından bağımsızlaşarak soyut zamanın tanımladığı, evrensel ve eş aralıklı olan mekanik saat birimleriyle algılanır hale dönüşmüştür. Gündelik hayata dahil olan modern zaman kavrayışı Osmanlı’da toplumsal dinamikleri değiştirmiş ve yeni bir sosyo-kültürel yapı inşa etmiştir. Buna bağlı olarak barınma kültürü de bu dönüşümden etkilenmiş ve evler, yeni zaman kavrayışıyla birlikte farklı anlamlar kazanmıştır. Modern zaman kavrayışının, evlere dahil olma, evleri programlama ve rasyonelleştirme sürecinde salonlar çok önemli bir rol oynamıştır. Çünkü salon, evlerin Batı modeline en uygun tarzda düzenlenmiş, rasyonel bir kimliğin hüküm sürdüğü, ev sakinlerinin dışındaki bireylerin ağırlandığı kamusala dönük yüzüdür. Ve burası misafir ağırlama işlevini, belirli gün ve saatlerde gerçekleştirirken, evin geri kalanını organize edebilecek bir potansiyele sahip olmuştur. On dokuzuncu yüzyılda gündelik yaşam rutini modern zaman kavrayışıyla yeniden tanımlanırken, salonda gerçekleşen hemen her eylemin merkezinde de bu kavrayış bulunmaktadır. Makale de bu düşünceyle, evlerde salonlar aracılığıyla modern zaman kavrayışının izini sürme ve İstanbullular için henüz yeni olan bu mekânın bu kavrayışın inşasında nasıl bir rol oynadığını ortaya koyma niyetindedir.

Anahtar Kelimeler

19. Yüzyıl, İstanbul, Salon, Rasyonelleşme, Modern Zaman

Destekleyen Kurum

Süleyman Demirel Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi (SDÜ-BAP)

Proje Numarası

FDK-2021-8379

Teşekkür

Bu araştırma Süleyman Demirel Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi (SDÜ-BAP) tarafından FDK-2021-8379 hibe numarasıyla devam etmekte olan Doktora Tezi Projesi olarak finanse edilmektedir. Yazarlar, SDÜ-BAP Birimi'ne teşekkür eder, desteğinden büyük mutluluk duyar.

Kaynakça

• Abalıoğlu, Y. N. (1911, Ağustos 27). “Gramofon Reklamı” [Fotoğraf]. Rumeli Gazetesi, 523, 4.
• Ahmed İhsan. (1902, Kasım 17). “Salon, mektep ve yazıhanelere mahsus duvar saati reklamı” [Fotoğraf]. Servet-i Fünûn Dergisi, 604, 8.
• Ahmed İhsan. (1908, Aralık 5). “Salonlarda kullanılan konsol ve masa saati takımları” [Fotoğraf]. Servet-i Fünûn Dergisi, 170, 1.
• Ahmet Cevdet. (1894, Aralık 19). “Selvaciyan Mağazası’nın Saat Reklamı” [Fotoğraf]. İkdâm Gazetesi, 4.
• Ahmet Fethi Bey. (1887, Ağustos 2). “Piyano Reklamı” [Fotoğraf]. Saâdet Gazetesi, 784, 4.
• Ahmet Mithat Efendi. (2016). Avrupa Âdâb-ı Muâşereti Yahud Alafranga. İstanbul: Dergâh.
• Altın, E. (2013). Rationalizing Everyday Life In late Nineteenth Century Istanbul C.1900. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). New Jersey Institute Of Teknology, New Jersey.
• Altınışık, I. U. (2012). Osmanlı'da Zaman-Mekân Kavrayışının Değişimi ve Mimarlık. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Yıldız Teknik Üniversitesi/Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Anar, T. (2012). Mekândan Taşan Edebiyat Yeni Türk Edebiyatında Edebiyat Mahfilleri. İstanbul: Kapı.
• Aslan, N. T. (2023). Osmanlı İmparatorluğu’nun Son Döneminde Bir Kültürel Üretim Mekânı Olarak Salon. Pınar Melis Yelsalı Parmaksız (Ed.), Ev: Tarihsel, Toplumsal ve Sembolik Bir Mekân Olarak Anlamı ve Dönüşümü içinde (s. 35-46). Ankara: Nika.
• Çağbayır, Y. (2007). Salon. İçinde Ötüken Türkçe Sözlük, (2b., s. 4045). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Çelik, Z. (1986). The Remaking of Istanbul: Portrait of an Ottoman City in the Nineteenth Century. Seattle: University of Washington.
• Dohrn, G., Rossum, V. (2023). Zaman. Scott Hamish (Ed.), İ. H. Yılmaz (Çev.), Erken Modern Avrupa Tarihi Esaslar içinde (s. 269-303). İstanbul: Vakıf Bank Kültür Vakfı.
• Duben, A., Behar C. (2014). İstanbul Haneleri Evlilik Aile ve Doğurganlık 1880-1940. Nuray Mert (Çev.). İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi.
• Düzgün Top, D., Özkaya, H. G. (2024). Rethinking the salons in nineteenth-century Istanbul houses conceptualised in written media. Middle Eastern Studies, doi: https://doi.org/10.1080/00263206.2024.2347671
• Es, H. F. (2010). Bugün De Diyorlar Ki. İstanbul: Ötüken.
• Frederick, H. (1913). The New Housekeeping. Efficiency Studies in Home Management. New York: Doubleday.
• Giddens, A. (2020). Modernliğin Sonuçları. E. Kuşdil (Çev.), İstanbul: Ayrıntı.
• Harvey, D. (1996). Postmodernliğin Durumu. Sungur Savran (Çev.), İstanbul: Metis.
• Haşim A. (2004). Müslüman Saati. M. Ünlü (Ed.), Ahmet Haşim Düzyazıları içinde (s. 131-133). İstanbul: İnkılap
• Hüseyin Cahid. (1912, Temmuz 23). “Alaturka ve alafranga saatleri bir arada gösteren İsviçre saatinin reklamı” [Fotoğraf]. Tanin, 1400, 5.
• Hüseyin Remzi Bey. (1891). Mir`atü'l-Beyt. İstanbul: Matbaa-i Amire.
• Işın, E. (1987). Abdullah Cevdet’in Cumhuriyet Âdab-ı Muaşereti. Tarih ve Toplum, 48, 13-20.
• İbn-ül-Hakkı Tâhir Bey. (1907, Şubat 14). “Mühim İlan’ başlığıyla verilen bir illüstrasyon” [Fotoğraf]. Hanımlara Mahsus Gazete, 17, 3.
• İhsanoğlu, E. ve Günergun, F. (1996). Osmanlı Türkiyesi'nde Alaturka Saatten Alafranga Saate Geçiş. X. Ulusal Astronomi Kongresi’nde sunulan bildiri, İstanbul.
• İstanbul Büyükşehir Belediyesi, Atatürk Kitaplığı, “Tevfik Fikret’in evinin şöminesi ve üzerinde bulunan saat” [Fotoğraf]. Fotoğraf No: BEL_Mtf_000598
• İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi (İÜNEK). “Batılı tarzda mobilyalarla döşenmiş Rokoko üslubunda bir salon” [Fotoğraf]. Fotoğraf no:90705-0061.
• İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi (İÜNEK). “Batılı tarzda düzenlenmiş salon örneği” [Fotoğraf]. Fotoğraf no: 90705-0057.
• İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi (İÜNEK). “Avrupai mobilyalara eşlik eden duvar saati” [Fotoğraf]. Fotoğraf no: 90705-0055.
• Mehmed Tahir. (1902, Mart 27). “Salonlarda kullanılan konsol ve masa saati takımları” [Fotoğraf]. Ma’lumât Dergisi, 331, 16.
• Mehmed Tahir. (1903, Mayıs 14). “Ma’lumât dergisinde yayımlanan salon görseli” [Fotoğraf]. Ma’lumât Dergisi, 385, 4. Mehmed İzzet. (1908). Malumat-ı Nafi’a ve Medenniyye-yi Cami. İstanbul: Kanaat.
• Mehmet Rifat. (1885-1886). Tedbîr-i Menzilden Hane Bahsi. İstanbul: Mihran.
• Moltke, V. H. (1969). Moltke’nin Türkiye Mektupları. H. Örs. (Çev.). İstanbul: Remzi.
• Navaro-Yaşın, N. (2000). Evde Taylorizm “Türkiye Cumhuriyeti'nin İlk Yıllarında Ev İşinin Rasyonelleşmesi (1928-40). Toplum ve Bilim, 84, 51-74.
• Nazım. (1915-1916). İdâre-i Beytiyye, “ Bir masa etrafında yemek yiyen aile” [Fotoğraf]. İstanbul: Garoyan.
• Özyalvaç, Ş. P. (2015). İstanbul Konut Mimarisinde Lüks ve Konfor (18. Yüzyıl). (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Yıldız Teknik Üniversitesi/Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Saadeddin, H. (1912, Mart 14). “İdâre-i Beytiyye kitabında yer alan yemek masası düzenleme illüstrasyonu” [Fotoğraf]. Şehbâl Dergisi, 71, 21.
• Saadeddin. H. (1911, Mart 14). “Maison Baker’in vermiş olduğu ayaklı kitaplık reklamı” [Fotoğraf]. Şehbâl Dergisi, 71, 23.
• Sadıklar, F. (2019). Osmanlı Kız Mektepleri Müfredatı ile Mir’âtü’l-Beyt İçeriğinin Karşılaştırılması. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Artvin Çoruh Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Artvin.
• Şemseddin Sami. (1894, Ocak 25). “Selvaciyan Mağazası’nın Saat Reklamı” [Fotoğraf]. Sabah Gazetesi, 1599, 4.
• Şenyurt, O. (2018). Zamanın Mekânları Mekânın Zamanları Osmanlı'da Mimari Mekân ve Yaşam. İstanbul: Doğu.
• Hüseyin Cahid. (1911, Ağustos 24). “Salonlarda kullanılan konsol ve masa saati takımları” [Fotoğraf]. Tânin Gazetesi, 1070, 8.
• Tanyeli, U. (1996). Osmanlı Barınma Kültüründe Batılılaşma-Modernleşme: Yeni Bir Simgeler Dizgesinin Oluşumu. Tarihten Günümüze Anadolu'da Konut ve Yerleşme=Housing and Settlement in Anatolia a Historical Perspective içinde (s. 284-297). İstanbul: Ofser.
• Tanyeli, U. (2015). Sınıraşımı Metinleri: Osmanlı Mekânının Peşinde 15.-19. Yüzyıllar. İstanbul: Akın Nalça.
• Yaşar, F. T. (2019). Geç Dönem Kız Mekteplerinde Fennî Ev İdaresi Eğitimi: Müfredat ve Ders Kitapları. Türkiyat Mecmuası:Journal of Turkology, 29, 591-620.
• Zarifi, Y. (2021). Hatıralarım Kaybolan Bir Dünya İstanbul 1800-1920. K. Skotiniyadis (Çev.). İstanbul: Literatür
• URL-1:http://www.eskiistanbul.net/7282/topkapi-sarayi-bagdat-kosku-icinden-gorunum-guillaume-berggren-fotografi Erişim tarihi: 10.04.2024
• URL-2: http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/FOTOGRAF/91832---0001.jpg Erişim tarihi: 15.03.2024