Spatial Transformation of Shopping Malls through Consumption: Istanbul

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 2, 345 - 376, 31.08.2024

Gökçe Demirpençe Özdoğan , Hasan Begeç , Rengin Zengel

https://doi.org/10.26835/my.1444758

Öz

Architecture has constantly changed in terms of people's needs, cultural backgrounds and technological innovations. In this study, spatial transformation is discussed through changing consumption habits. Changing preferences, shopping habits and lifestyles, which have become prominent features of the consumer society today, have lead to transformations in the function and design of spaces. Consumption, which means the consumer's purchase and use of goods and services, is not only an economic activity, but also affects the social and cultural structures of the society. While consumption is an activity defined by the economy, how can the relationship of this activity with space as a field of application be evaluated? This study aims to analyze the concept of 'spatial transformation', examine the interaction between production, consumption and transformation, and reveal the effects of consumption habits on this transformation. Data and analyses in the study were created using literature reviews.

Firstly, the concept of space phenomenologically, the transformation of the concept of space in the historical process, the production and transformation of space were examined. In addition to the theoretical transformation, in parallel with the changing social consumption habits, spaces have undergone changes and transformations in terms of functional, structural and aesthetic aspects. In the following sections, the spatial dimension of consumption culture is discussed. In this context, the spatialization of consumption culture causes spaces and places to be perceived and used as consumption objects. Today, the theoretical and structural infrastructures of consumption spaces have been formed. To support these infrastructures, the transformation of commercial spaces that stand out as consumption spaces has been examined, including the Grand Bazaar, the historical commercial space of Istanbul, Galleria Shopping Mall, the first shopping mall, Capitol Shopping Mall, which was the first shopping mall on the Anatolian side and renewed to adapt to today's consumption habits, Cevahir Shopping Mall, Palladium Shopping Center, and Zorlu Shopping Center, which remain up-to-date, were analyzed. As a result, as the act of consumption increases, the consumer society becomes more crowded and the volumes and functions of commercial spaces expand. As a result of the study, it was seen that shopping malls, which were popular at the time they were built, lost their former popularity as alternatives that could be consumed faster were produced. It is thought that the shopping malls to be built in the future will replace the fast-consuming shopping centers of today.

Anahtar Kelimeler

Consumption, Shopping mall, Spatial transformation, İstanbul

Alışveriş Merkezlerinin Tüketim Üzerinden Mekânsal Dönüşümü: İstanbul Örneği

Öz

Mimarlık, insanların ihtiyaçları, kültürel geçmişleri ve teknolojik yenilikler ile ilişkili olarak tarih boyunca değişmiştir. Bu çalışmada değişen tüketim alışkanlıkları üzerinden mekânsal dönüşüm incelenmiştir. Günümüzde tüketim toplumunun değişen tercihleri, alışveriş alışkanlıkları, yaşam tarzları, mekânların işlev ve tasarımında dönüşümlere yol açmaktadır. Tüketicinin mal ve hizmetleri satın alması ve kullanması anlamına gelen tüketim, ekonomik bir faaliyet olmasının yanı sıra toplumun sosyal ve kültürel yapılarını da etkilemektedir. Tüketim alışkanlıkları, bireylerin ve toplumun değerlerini, tercihlerini, yaşam tarzlarını ve toplumsal ilişkilerini yansıtır. Tüketim, ekonomi ile tanımlanan bir faaliyet durumunda iken bu faaliyetin uygulama alanı olarak mekân ile ilişkisi nasıl değerlendirilebilir? Bu çalışmanın amacı ‘mekânsal dönüşüm’ kavramını irdelemek, mekânın üretimi, tüketimi ve dönüşümü arasındaki etkileşimi incelemek, tüketim alışkanlıklarının bu dönüşümdeki etkilerini ortaya çıkarmaktır. Çalışmada veriler ve analizler literatür taramaları ile oluşturulmuştur.

İlk olarak fenomenolojik olarak mekân kavramı, tarihsel süreçte mekân kavramının dönüşümü, üretimi ve dönüşümü konuları irdelenmiştir. Kuramsal dönüşümün yanı sıra değişen toplumsal tüketim alışkanlıklarına paralel olarak mekânlar işlevsel, yapısal ve estetik açılardan değişime-dönüşüme uğramıştır. Sonraki bölümlerde tüketim kültürünün mekânsal boyutu incelenmiştir. Bu bağlamda, tüketim kültürünün mekânsallaşması, mekânların ve yerlerin tüketim nesnesi olarak algılanmasına ve kullanılmasına neden olur. Günümüze kadar gelen süreçte tüketim mekânlarına ait kuramsal ve yapısal altyapılar oluşmuştur. Bu altyapıları desteklemek için tüketim mekânı olarak tarihsel süreçteki değişimleri değerlendirmek amacıyla her dönemin popüler ticari mekânlarının dönüşümü incelenmiş, İstanbul’un tarihi ticari mekânı Kapalı Çarşı, ilk alışveriş merkezi Galleria Alışveriş Merkezi, Anadolu yakasının ilk alışveriş merkezi olan ve günümüz tüketim alışkanlıklarına adapte olmak için yenilenen Capitol Alışveriş Merkezi, Cevahir Alışveriş Merkezi, Palladium Alışveriş Merkezi, güncelliğini koruyan Zorlu Alışveriş Merkezi analiz edilmiştir. Yapılan analizler sonucunda tüketim eylemi arttıkça tüketim toplumu kalabalıklaşmakta, ticari mekânların hacimleri ve işlevleri genişlemektedir. Çalışma sonucunda, yapıldığı dönem popüler olan alışveriş merkezleri yerine daha hızlı tüketilebilen alternatifleri üretildikçe eski popülerliğini kaybettiği görülmüştür. Gelecekte yapılacak alışveriş merkezlerinin de günümüzde hızlı tüketilen alışveriş merkezlerinin yerine geçeceği düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Tüketim, Alışveriş merkezi, Mekânsal dönüşüm, İstanbul

Kaynakça

• Alakoç, A. (2022). Mekânın Bir Tüketim Nesnesi Olarak Üretimi (Yüksek Lisans Tezi). Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi/ Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Bachelard, G. (2013). Mekânın Poetikası. Alp Tümertekin (Çev.). İstanbul: Kesit.
• Erçetin, A. (2018). Tüketim Toplumlarında Kültürel Açıdan Mekân Kavramının Ölçeklendirilmesi: İstanbul Örneği. Turkish Online Journal of Design Art and Communication, 8 (1), 11-18. https://doi.org/10.7456/10801100/002 Erişim tarihi: 10/11/2023, 19.00
• Esmer, G. (2012). Tüketim Kültürünün Mekânsallaşması: Bodrum Örneği. (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi/ Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Eyübova, K. (2021). Kapitalist Üretim Sürecinde Mekânsal Pratikler ve Tüketim Mekânlarının Dönüşümü: Üsküdar Çarşısı ve Capitol Alışveriş Merkezi Örnekleri. (Yüksek Lisans Tezi). Üsküdar Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Gemici, F. E. (2007). Gündelik Hayatin, Mekân Pratikleri ile İlişkisinde Yeni Kamusal Alanların Yorumlanması Aliş veriş Merkezleri. (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi/ Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. (S. 5-25)
• Giresun, B. (2017). Tarihi gar binalarında işlev dönüşümünün sürdürülebilirlik bağlamında irdelenmesi (Yüksek Lisans Tezi). Yıldız Teknik Üniversitesi/ Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Gülmez, F. G. (2020). İstanbul Kapalıçarşı’sı ve Mekânsal Kurgusu. Mimarist, 68, 79-85.
• Husserl, E. (2003). Fenomenoloji Üzerine Beş Ders. Harun Tepe (Çev.). Ankara: Bilgesu.
• Heidegger, M. (1971). Poetry, Language, Thought. Albert Hofstadter (Çev.). New York: Harper & Row.
• Kanlıcıoğlu N., K. (2021). İstanbul Tarihi Şehir Dokusunda Ticaret Mekânları: Kapalı Çarşı ve Historia Avm Üzerine Karşılaştırmalı Bir İnceleme. (Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Küçükerman, Ö., Mortan, K. (2007), Kapalıçarşı, İstanbul: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Lefebvre, H. (1991). The Production of Space. Donald Nicholson Smith (Çev.). Cambridge, Mass.: Blackwell.
• Marx, K. (2011). Kapital. İstanbul: Yordam.
• Merleau-Ponty, M. (2005). Phenomenology of Perception. Colin Smith (Çev.). London: Routledge.
• Şahin, F., Sennou, Y. (2022). Emre Arolat Tasarımlarının Mimari Mekân Okumaları. Bodrum Journal of Art and Design, 1(2), 118-138. https://dergipark.org.tr/tr/pub/bodrum/issue/71127/1069159. Erişim tarihi: 09/05/2024, 17.00
• Urry, J. (2018). Mekânları Tüketmek. Rahmi G. Öğdül (Çev.). İstanbul: Ayrıntı. (Özgün eser 1999 tarihlidir.)
• Verdil A. (2007). Mekân-Davranış İlişkisinin Dönüşümü: Alışveriş Merkezlerinin Mekânsal Dizim Yöntemiyle İncelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi/ Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Zengel, R. (2002). Tarih İçinde Değişen Tüketim Mekânları. Ege Mimarlık, 40-41, 10-13. https://www.egemimarlik.org/cevirim-ici-okuma/40/693 Erişim tarihi: 10/11/2023, 17.00
• URL-1: Felsefi Estetik. Bilgipedia. https://www.bilgipedia.com.tr/estetik/ Erişim tarihi: 10/11/2023, 18.00
• URL-2: Galleria Alışveriş Merkezi. (t.y). Kurumsal. https://www.galleria.com.tr/kurumsal/ Erişim tarihi: 15/11/2023, 18.30
• URL-3: Baba Ece Ceylan, “Bir Hipergerçeklik Araştırması: İstanbul Galleria Örneği”. Yapı Dergisi. https://yapidergisi.com/bir-hipergerceklik-arastirmasi-istanbul-galleria-ornegi/ Erişim tarihi: 07/05/2024, 19.00
• URL-4: Türkiye’nin İlk AVM’si Galleria Yıkılıyor. Arkitera. https://www.arkitera.com/haber/turkiyenin-ilk-avmsi-galleria-yikiliyor/ Erişim tarihi: 06/05/2024, 18.30
• URL-5: Proje Arşivi. Adnan Kazmaoğlu Web Sitesi. http://www.adnankazmaoglu.com/portfolio Erişim tarihi: 15/11/2023, 19.30
• URL-6: Capitol. Capitol Web Sitesi. https://www.capitol.com.tr Erişim tarihi: 15/12/2023, 20.30
• URL-7: Fatboy Slim Devam. Arkitera. https://www.arkitera.com/haber/fatboy-slim-devam/ Erişim tarihi: 15/12/2023, 20.00
• URL-8: Sudaş İlknur (2015 Haziran 25). Acı Gerçek: En Meydan Gibi Kullanılan Meydan Bir AVM Önü! Artikera. https://www.arkitera.com/haber/aci-gercek-en-meydan-gibi-kullanilan-meydan-bir-avm-onu/ Erişim tarihi: 06/05/2024, 18.50
• URL-9: İstanbulCevahir. https://istanbulcevahir.com/hakkimizda/ Erişim tarihi: 15/11/2023, 17.30
• URL-10: Palladium Alışveriş Merkezi ve Residence. Arkiv. https://www.arkiv.com.tr/proje/palladium-alisveris-merkezi-ve-residence/1489 Erişim tarihi: 15/11/2023, 18.30
• URL-11: Zorlu Center / Tabanlioglu Architects + EAA - Emre Arolat Architecture. Archidaily. https://www.archdaily.com/514825/zorlu-center-emre-arolat-architects-tabanlioglu-architects Erişim tarihi: 16/11/2023, 18.30
• URL-12: Eralp Arzu (2013 10 Ekim), ”Zorlu Center için Yıllardır Daha İyi Ne Yapılabilirdi Diye Düşünüyorum, Bulamıyorum”. Arkitera. https://www.arkitera.com/haber/zorlu-center-icin-yillardir-daha-iyi-ne-yapilabilirdi-diye-dusunuyorum-bulamiyorum/ Erişim tarihi: 15/12/2023, 20.30