Fuad Köprülü’s Evolution: From Cosmopolitan Thought to National Historiography (1909-­1913)

Yıl 2025, Sayı: 8, 1 - 30, 30.04.2025

Fatih Altuğ

Öz

This article examines the conceptual transformation of evolution in Fuad Köprülü’s writings between 1909 and 1913, tracing his intellectual trajectory from cosmopolitan literary sociology to nationalist philology. Initially engaging with Darwinian, Spencerian, and Tainean models of cultural development, Köprülü deployed evolutionary discourse to articulate a comparative and transnational theory of literature. His early essays treat evolution as a gradual and pluralist unfolding of aesthetic and intellectual refinement. However, following the Balkan Wars and under the influence of nationalist thought, Köprülü reimagines evolution as a voluntarist and vitalist force for national rebirth. Drawing on mutationism, Bergson’s creative evolution, and Gökalp’s cultural sociology, he reframes evolution as rupture, will, and methodological foundation. The article demonstrates how this conceptual reorientation culminates in Köprülü’s “Türk Edebiyatı Tarihinde Usûl,” which institutionalizes literary history as a national science. By analyzing this shift, the article reveals how Köprülü transformed a European-derived concept into the epistemological core of Turkish literary historiography.

Anahtar Kelimeler

Fuad Köprülü , evolution , nationalism , Ottoman literature , literary historiography

Fuad  Köprülü’nün Evrimi: Kozmopolit Düşünceden Millî Edebiyat Tarihine (1909-­1913)

Öz

Bu makale, Fuad Köprülü’nün 1909 ile 1913 yılları arasında kaleme aldığı metinlerde evrim (tekâmül) kavramının geçirdiği düşünsel dönüşümü incelemekte; onun kozmopolit bir edebiyat sosyolojisinden milliyetçi bir filoloji anlayışına yönelişini izlemektedir. Başlangıçta Darwinci, Spencerci ve Taineci modellerden yararlanan Köprülü, edebî gelişimi hem toplumsal dönüşümün bir ürünü hem de onun itici gücü olarak tanımlar ve evrimi estetik ve entelektüel olgunlaşmanın çoğulcu bir ilkesi olarak kurgular. Ancak Balkan Savaşları sonrası yaşanan siyasal kırılma ve Ziya Gökalp merkezli milliyetçi çevrelerin etkisiyle, evrim düşüncesini irade ve canlılık temelinde, ulusal bir dirilişin aracı olarak yeniden yapılandırır. Mutasyonculuk, Bergson’un yaratıcı evrimi ve Gökalp’ın kültür sosyolojisinden beslenen bu yeni çerçeve, “Türk Edebiyatı Tarihinde Usûl” makalesinde disipliner bir yönteme dönüşerek, edebiyat tarihini ulusal bir bilim olarak kurar. Makale, bu düşünsel dönüşümün izini sürerek Köprülü’nün Avrupa kaynaklı bir kavramı, Türk edebiyat tarihçiliğinin temel bir epistemolojisine dönüştürmesini ortaya koyar.

Anahtar Kelimeler

Fuad Köprülü , evrim , milliyetçilik , Osmanlı edebiyatı , edebiyat tarihçiliği

Kaynakça

• Akün, Ömer Faruk. “Mehmed Fuad Köprülü.” TDV İslâm Ansiklopedisi. Accessed April 2, 2025. https://islamansiklopedisi.org.tr/mehmed-fuad-koprulu.
• Allen, Garland E. “Hugo de Vries and the Reception of the ‘Mutation Theory’.” Journal of the History of Biology 2 (1969): 55–87. https://doi.org/10.1007/BF00137268.
• Altuğ, Fatih. “İmparatorlukla Ulus-Devlet Arasında Kozmopolit Fuad Köprülü’nün Milli Edebiyata İhtidası.” In Mehmet Fuat Köprülü, edited by Yahya Kemal Taştan, 119–130. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2012.
• Altuğ, Fatih. “The Entangled History of Cosmopolitanism and Nationalism in Modern Turkish Literature.” In Turkish Literature as World Literature, edited by Çimen Günay-Erkol and Burcu Alkan, 19–35. London: Bloomsbury, 2024.
• Apter, Emily. Against World Literature: On the Politics of Untranslatability. London: Verso, 2013.
• Damrosch, David. What Is World Literature? Princeton, NJ: Princeton University Press, 2003.
• Gündoğdu, Servet, and Kaan Kurt, eds. Usûlden Yönteme: M. Fuad Köprülü’nün Edebiyat Tarihçiliği. Istanbul: VakıfBank Kültür Yayınları, 2022.
• Kjældgaard, Lasse Horne. “Georg Brandes’ Literary Darwinism.” In Georg Brandes: Pioneer of Comparative Literature and Global Public Intellectual, edited by Jens Bjerring-Hansen, Anders Engberg-Pedersen, and Lasse Horne Kjældgaard, 81–96. Leiden: Brill, 2024.
• Köprülü, Fuad. Hayat-ı Fikriyye. Edited by Cafer Şen and Nurcan Şen. Ankara: Akçağ, 2007.
• Köprülü, Fuad. “Türk Edebiyatı Tarihinde Usûl.” In Edebiyat Araştırmaları I, edited by Fevziye Abdullah Tansel, 27–63. Ankara: Akçağ, 2004.
• Köprülüzade Mehmed Fuad. “Bedbînlik.” Servet-i Fünun 992, c. 39 (27 Mayıs 1326 [9 June 1910]): 58–60.
• Köprülüzade Mehmed Fuad. “Edebiyatlar Arasında.” Servet-i Fünun 1043, c. 41 (9 Mayıs 1327 [22 May 1911]): 54–58.
• Köprülüzade Mehmed Fuad. “Edebiyât-ı Millîye.” Servet-i Fünun 1041, c. 41 (5 Mayıs 1327 [18 May 1911]): 3–7.
• Köprülüzade Mehmed Fuad. “Edebiyatta Marazî Tipler.” Servet-i Fünun 1014, c. 38 (26 Eylül 1326 [9 October 1910]): 431–434.
• Köprülüzade Mehmed Fuad. “Halk ve Edebiyat.” Servet-i Fünun 1055, c. 41 (12 Mayıs 1327 [25 May 1911]): 29–31.
• Köprülüzade Mehmed Fuad. “Sanat ve Taklit I.” Servet-i Fünun 971, c. 38 (13 Kânun-i Evvel 1325 [26 December 1909]): 136–139.
• Köprülüzade Mehmed Fuad. “Sanat ve Taklit II.” Servet-i Fünun 977, c. 38 (11 Şubat 1325 [24 February 1910]): 228–235.
• Köprülüzade Mehmed Fuad. “Sanat ve Taklit Meselesine Dair.” Servet-i Fünun 981, c. 38 (11 Mart 1326 [24 March 1910]): 295–300.
• Köprülüzade Mehmed Fuad. “Tehâlüf-i Ezvâk.” Servet-i Fünun 1023, c. 40 (30 Kânun-ı Evvel 1326 [12 January 1911]): 195–199.
• Köprülüzade Mehmed Fuad. “Türk Edebiyatı Tarihinde Usûl.” Bilgi Mecmuası 1 (Teşrinisâni 1329 [November 1913]): 3–52.
• Köprülüzade Mehmed Fuad. “Ümid ve Azim.” Türk Yurdu 8, year 2 (24 Kânunusâni 1328 [6 Şubat 1913]): 240–247.
• Köprülüzade Mehmed Fuad. “Ümid ve Azim.” In Türk Yurdu, edited by Murat Şefkatli, vol. 2, 139–142. Ankara: Tutibay Yayınları, 1999.
• Köprülüzade Mehmed Fuad. “Yeniler Eskiler I.” Servet-i Fünun 983, c. 38 (25 Mart 1326 [7 April 1910]): 323–325.
• Köprülüzade Mehmed Fuad. “Yeniler Eskiler II.” Servet-i Fünun 1012, c. 39 (14 Teşrin-i Evvel 1326 [27 October 1910]): 399–403.
• Köprülüzade Mehmed Fuad. “Yeniler Eskiler III.” Servet-i Fünun 1016, c. 40 (1 Teşrin-i Sâni 1326 [14 November 1910]): 27–30.
• Urbinati, Nadia. “Ardigò, Roberto (1828–1920).” Routledge Encyclopedia of Philosophy. Taylor and Francis, 2003. https://www.rep.routledge.com/articles/biographical/ardigo-roberto-1828-1920/v-1. https://doi.org/10.4324/9780415249126-DC101-1.