İstanbul’da Sıbyan Mektebi Muallimlerini Modern Eğitim Sistemine Katma Çabaları (1868-1885)

Kerim Sarıçelik

Araştırma Makalesi

Efforts to Integrate Sıbyan School Teachers into the Modern Education System in Istanbul (1868-1885)

Yıl 2024, Cilt: 6 Sayı: 2, 606 - 620

Öz

Osmanlı Devleti’nde klasik temel eğitim kurumları olan sıbyan mekteplerinin eğitim modernleşmesi çerçevesinde ıslah edilmeleri için bazı girişimlerde bulunulmuştu. Ancak geleneksel yöntemlerle eğitim-öğretim vermeye devam eden sıbyan mektebi hocalarını bu çalışmalara katmak mümkün olmamıştı. Sıbyan mektebi hocalarının standartlarını yükseltmeden bu okulların ıslah edilemeyeceği anlaşılmıştı. 1868 yılından itibaren bir taraftan temel eğitime nitelikli öğretmen yetiştirmek amacıyla bir öğretmen okulunun açılması tasarlanırken öte yandan mevcut sıbyan mektebi hocalarını modern eğitim sistemine adapte edecek formüller üzerinde durulmaya başlanmıştır.
İstanbul’da sıbyan mekteplerinde görev yapan öğretmenlerden beklenen, programda bulunan dersleri okutabilecek ve öğrencilere usul-i cedit üzere ana dilde okuma yazma öğretebilecek beceriye sahip olmalarıydı. Bu becerilerin kazandırılabilmesi için öğretmenler hizmet içi kurslara tabi tutuldular. Darülmuallimin-i Sıbyan, hem yeni öğretmenlerin yetiştirildiği bir okul hem de mevcut öğretmenlerin yeni usulleri öğrendikleri bir kurs merkezi olarak kullanılmıştı. 1873 yılından sonra İstanbul mahallelerinde açılan örnek modern eğitim kurumları olan numune mektepleri de aynı işlevi görmüştü. Numune mektepleri öğretmenlerinin görevi sadece atandıkları okullarda yeni usulle eğitim yapmak değildi. Aynı zamanda mekteplerini civarlarında bulunan sıbyan mektebi hocalarına usul-i cedidi öğretecekleri bir eğitim merkezi hâline getirmekti. 1880 yılından sonra numune mekteplerini modern temel eğitim kurumları olan iptidai mekteplere dönüştürülmesine ve bu yeni eğitim kurumlarının ülke çapında yaygınlaştırılmasına karar verilmişti. Dolayısıyla nitelikli öğretmene duyulan gereksinim artırmıştı. 1881 yılında Mekatib-i İptidaiye Müdürlüğüne Darülmuallimin-i Sıbyan’ın eski müdürü ünlü eğitimci Mehmet Cevdet Efendi’nin getirilmesiyle sıbyan mektepleri hocalarına yönelik eğitim faaliyetleri hız kazanmıştı. Bizzat müdür Cevdet Efendi, sıbyan mektebi hocalarıyla hariçten isteyenlere yeni usulleri öğretmek için bir kurs açmıştı. Kurs vermek suretiyle nitelikli öğretmen yetiştirme politikasını istikrarlı hâle getirmek amacıyla 1882 yılında Darülameliyat adında bir eğitim kurumu açılmıştı. Darülameliyat’ta sıbyan mektebi hocalarıyla belirli şartları taşıyan istekliler yeni usullere dair iki üç ay gibi kısa bir süre kurs görerek iptidai mekteplerde görevlendirilmişlerdir.

Anahtar Kelimeler

Eğitim modernleşmesi, İstanbul, sıbyan mektepleri, usul-i cedit, hizmet içi eğitim kursu

Kaynakça

Akyıldız, Ali (1993). Tanzimat Dönemi Osmanlı Merkez Teşkilâtında Reform (1836-1856). İstanbul: Eren Yayınları.
Akyüz, Yahya (1990). Darülmuallimîn’in İlk Nizamnamesi (1851), Önemi Ve Ahmet Cevdet Paşa. Millî Eğitim Dergisi, 95, 3-20.
_______(2012). Türk Eğitim Tarihi. Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
Altın, Hamza (2009). Iı. Abdülhamid Ve Iı. Meşrutiyet Devirlerinde Öğretmen Yetiştirme Meselesi. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi.
Atay, Hüseyin (1981). Medreselerin Islahatı. Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, Xxv/3-4, 1-44.
Ayar, Hatice (2022). Dâr’ul Muallimîn-İ Sıbyân’ın Müdürü Mehmed Cevdet Ve Feyz’ül Amim Fî Esrari’t-Ta’lîm İsimli Risalesi. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 73, 265-274.
Aydın, Vahdettin (2003). Türk Yönetim Tarihi Açısından Vakıf Sistemi Ve Eğitim Yönetimine Etkisi. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 8/1, 313-338.
Berker, Aziz (1945). Türkiye’de İlk Öğretim. Ankara: Meb. Yayınları.
Bowen, Glenn A. (2009). Dokument Analysis As A Qualitative Research Method. Qualitative Research Journal, 9/2, 27-40.
Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (Boa). Dâhiliye Nezareti Sicil-İ Ahvâl Defterleri (Dh. Saidd). 125/357.
¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬_______ İrade Dâhiliye (İ. Dh). 833/67017.
_______ İrade Meclis-İ Vâlâ (İ. Mvl). 584/26278.
_______ İrade Şûrâ-Yı Devlet (İ. Şd). 10/484.
_______ Maarif Nezareti Mekâtib-İ İbtidâiye (Mf. İbt). 2/123, 14/59.
_______ Maarif Nezareti Mektûbi Kalemi (Mf. Mkt). 2/150, 2/176, 5/159, 21/61, 38/124.
_______ Sadaret Mektubî Kalemi Mühimme Evrakı (A. Mkt. Mhm). 419/15.
_______ Şûrâ-Yı Devlet (Şd). 205/11.
_______ Yıldız Esas Evrak (Y.Ee). 112/6.
Düstûr. Tertib I, C. Iı.
Ergin, Osman Nuri (1977). Türk Maarif Tarihi. I-Iv. İstanbul.
Kafadar, Osman (1997). Türk Eğitim Düşüncesinde Batılılaşma. Ankara: Vadi Yayınları.
Kazıcı, Ziya (2004). Osmanlı’da Eğitim Öğretim. İstanbul: Bilge Yayınları.
Koçer, Hasan Ali (1991). Türkiye’de Modern Eğitimin Doğuşu Ve Gelişimi (1773-1923). İstanbul: Meb. Yayınları.
Mahmûd Cevâd (1338). Maarif-İ Umûmîye Nezâreti Tarihçe-İ Teşkilât Ve İcraatı. İstanbul: Matbaa-İ Amire.
Öztürk, Cemil (2005). Türkiye’de Dünden Bugüne Öğretmen Yetiştiren Kurumlar. İstanbul: Meb. Yayınları. Salnâme-İ Nezâret-İ Maârif. H. 1299, H. 1300.
Sak, R., Şahin Sak, İ. T., Öneren Şendil, Ç., Nas, E. (2021). Bir Araştırma Yöntemi Olarak Doküman Analizi. Kocaeli Üniversitesi Eğitim Dergisi, 4/1, 227-250.
Selim Sabit (Tarihsiz). Rehnümâ-Yı Muallimîn. İstanbul.
Somel, Selçuk Akşin (2010). Osmanlı’da Eğitimin Modernleşmesi (1839-1908). İstanbul : İletişim Yayınları.
Şanal, Mustafa (2021). Bir Osmanlı Eğitimcisi: Abdullah Vehbi Bey’in İlmî Kişiliği Ve “Usûl-İ İbtidaî Yahud Muallimlere Rehnümâ” Adlı Eseri. İdrak, 1/1, 77-94.
Unat, Faik Reşit (1964). Türk Eğitim Sisteminin Gelişmesine Tarihi Bir Bakış. Ankara: Meb. Yayınları.
Takvîm-İ Vekayi. S. 1025 (4 Şaban 1285).
Tekeli, İ., İlkin, S. (1999). Osmanlı İmparatorluğu’nda Eğitim Ve Bilgi Üretim Sisteminin Oluşumu Ve Dönüşümü. Ankara: Ttk Yayınları.
Zengin, Salih Zeki (2004). Tanzimat Dönemi Osmanlı Örgün Eğitim Kurumlarında Din Eğitimi Ve Öğretimi. Ankara: Meb. Yayınları.