Sağlık Sektöründe İlaç Dağıtımı İçin Kullanılacak Olan Dronların Seçiminde ÇKKV Yöntemlerinin Uygulanması

Yıl 2024, Cilt: 6 Sayı: 3

Elif Demir , Esra Boz

Öz

İnsansız Hava Aracı (İHA) genellikle uzaktan kumanda veya otomatik kontrol sistemleriyle yönlendirilen, insansız olarak uçabilen bir hava aracıdır. Dron olarak bilinen İHA' lar, ilk olarak hava araçlarında kullanılmak üzere oluşturulmuş ve ardından farklı alanlarda da kullanılmaya başlanmıştır. Dronlar özellikle sağlık sektöründe giderek daha yaygın hale gelmektedir. Sağlık sektöründe, özellikle depolardan eczanelere ilaç teslimatı konusunda sürekli bir aciliyet söz konusudur. Bu yüzden günümüzde acil olarak sipariş edilen ilaçların kullanılması için dronlar tercih edilmeye başlanmıştır. Ancak, bu dronların kullanılmadan önce analiz edilmesi, incelenmesi ve uygun dronun seçilmesi gerekmektedir. Böylelikle Dron Seçim Problemi ortaya çıkmaktadır. Bu çalışmada ilgili problem ele alınmış, problemin çözümünde ise Çok Kriterli Karar Verme yöntemleri incelenmiştir. Bu yöntemler arasından DEMATEL ve SWARA yöntemleri kriter ağırlıklandırma için uygulanmış ve alternatiflerin sıralanması için MAUT yöntemi kullanılmıştır. Devamında, MAUT yöntemi ile bulunan sonuçlar analiz edilmiştir. Bu çalışmanın amacı, merkez ilaç depolarından eczanelere ilaç dağıtım sürecinde kullanılan dronların seçiminde rol oynayan kriterleri ve önem düzeylerini belirlemek, ayrıca alternatifleri sıralayarak en uygun dronun seçilmesini sağlamak ve böylelikle hem alana hem de literatüre katkıda bulunmaktır.

Anahtar Kelimeler

Dron seçim problemi, DEMATEL, SWARA, MAUT

Multi-Criteria Decision-Making Methods in the Selection of Drones to be Used for Drug Distribution in the Healthcare Sector

Öz

An Unmanned Aerial Vehicle (UAV), commonly known as a drone, is an aircraft that can fly without a human pilot on board and is typically guided by remote control or automatic control systems. Originally developed for use in aircraft, drones have since found applications in various fields. Drones, particularly in the healthcare sector, are becoming increasingly prevalent. In the healthcare sector, there is a constant urgency, especially in the delivery of drugs from warehouses to pharmacies. Therefore, drones have started to be preferred for the urgent delivery of ordered medications today. However, before using these drones, it is necessary to analyze, examine, and select the appropriate drone. Thus, the Drone Selection Problem arises. This study addresses the relevant problem and examines Multi-Criteria Decision-Making methods for its solution. Among these methods, DEMATEL and SWARA methods are applied for criterion weighting, and the MAUT method is used for ranking alternatives. Subsequently, the results obtained with the MAUT method are analyzed. This study aims to determine the criteria and their importance levels that play a role in the selection of drones used in the distribution process of drugs from central drug depots to pharmacies, to rank the alternatives, and thus to contribute to both the field and the literature.

Anahtar Kelimeler

Drone selection problem, DEMATEL, SWARA, MAUT

Kaynakça

• J. M. Glover, Drone University, DroneUniversity, 2016. ISBN-10: 0692316035; ISBN- 13: 978–0692316030
• A. Otto, N. Agatz, J. Campbell, B. Golden, E. Pesch, Optimization approaches for civil applications of unmanned aerial vehicles (UAVs) or aerial drones: A survey, Networks. 72(4) (2018), 411-458. doi:10.1002/net.21818
• M. Ekici, A. Ç. Seçkin, A. Özek, C. Karpuz, Warehouse drone: indoor positioning and product counter with virtual fiducial markers, Drones. 7(1) (2022), 3. doi:10.3390/drones7010003
• P. Basu, Digital transformation with drones the unmanned aerial vehicles, The Management Accountant Journal. 56(10) (2021), 76-81.
• S. J. Kim, Y. Jeong, S. Park, K. Ryu, G. Oh, A Survey of Drone use for Entertainment and AVR (Augmented and Virtual Reality). In: Jung, T., tom Dieck, M. (eds) Augmented Reality and Virtual Reality. Progress in IS. Springe, (2018), 339-352.
• G. A. Foster, Drone Intimacies and the Everyday, Master of Arts, Graduate School of Vanderbilt University, Nashville, Tennessee, 2023.
• N. Parvaresh, M. Kulhandjian, H. Kulhandjian, C. D'Amours, B. Kantarci, A tutorial on AI-powered 3D deployment of drone base stations: State of the art, applications and challenges, Vehicular Communications. 36 (2022), 100474. doi:10.1016/j.vehcom.2022.100474
• G. Greenwald, NSA collecting phone records of millions of Verizon customers daily. The Guardian. 6(6) (2013), 2013.
• E. Ackerman, E. Strickland, Medical delivery drones take flight in east Africa. IEEE Spectrum. 55(1) (2018), 34-35. doi:10.1109/MSPEC.2018.8241731
• J. Stewart, Blood-carrying, Life-saving Drones Take off for Tanzania, (2017). URL https://www. wired. com/story/zipline-drone-delivery-tanzania.
• F. Ecer, Çok Kriterli Karar Verme Geçmişten Günümüze Kapsamlı Bir Yaklaşım, Seçkin Yayıncılık, Ankara, (2020).
• T. Alkan, S. S. Durduran, (2020). Konut seçimi sürecinin AHP temelli TOPSIS yöntemi ile analizi, Necmettin Erbakan Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi. 2(2) (2020), 12-21. doi:10.47112/neufmbd.2020.2
• B. Efe, L. Efe, Hastaların acil servis seçimi İçin Q seviyeli bulanık MAIRCA yöntemi önerisi, Necmettin Erbakan Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi. 5(2) (2023), 246-256. doi:10.47112/neufmbd.2023.26
• M. A. Sayar, H. Z. Selvi, İ. Buğdaycı, Suruç çadırkent alanının analitik hiyerarşi yöntemiyle belirlenmesi, Necmettin Erbakan Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi. 1(1) (2019), 20-31.
• M. Kahveci, N. Can, İnsansız hava araçları: tarihçesi, tanımı, dünyada ve Türkiye'deki yasal durumu, Selçuk Üniversitesi Mühendislik, Bilim ve Teknoloji Dergisi. 5(4) (2017), 511-535. doi:10.15317/Scitech.2017.109
• N. Koshta, Y. Devi, C. Chauhan, Evaluating barriers to the adoption of delivery drones in rural healthcare supply chains: preparing the healthcare system for the future, IEEE Transactions on Engineering Management. 71 (2024), 13096-13108. doi:10.1109/TEM.2022.3210121
• S. R. R. Singireddy, T. U. Daim, Technology roadmap: Drone delivery–amazon prime air, Infrastructure and Technology Management: Contributions from the Energy, Healthcare and Transportation Sectors, (2018), 387-412. doi:10.1007/978-3-319-68987-6_13
• J. Koiwanit, Analysis of environmental impacts of drone delivery on an online shopping system, Advances in Climate Change Research. 9(3) (2018), 201-207. doi:10.1016/j.accre.2018.09.001
• W. Yoo, E. Yu, J. Jung, Drone delivery: Factors affecting the public’s attitude and intention to adopt, Telematics and Informatics. 35(6) (2018), 1687-1700. doi:10.1016/j.tele.2018.04.014
• B. Rabta, C. Wankmüller, G. Reiner, A drone fleet model for last-mile distribution in disaster relief operations, International Journal of Disaster Risk Reduction. 28 (2018), 107-112,.doi:10.1016/j.ijdrr.2018.02.020
• Ü. Yılmaz, İnsani yardım lojistiği faaliyetlerinde insansız hava araçlarının kullanım alanları, Türkiye Mesleki ve Sosyal Bilimler Dergisi. 2 (2019), 43-54. doi:10.46236/jovosst.623075
• M. S. Y. Hii, P. Courtney, P. G. Royall, An evaluation of the delivery of medicines using drones, Drones. 3(3) (2019), 52. doi:10.3390/drones3030052
• A. Raj, B. Sah, Analyzing critical success factors for implementation of drones in the logistics sector using grey-DEMATEL based approach, Computers & Industrial Engineering. 138 (2019), 106118. doi:10.1016/j.cie.2019.106118
• M. A. H. Zailani, R.Z.A.R. Sabudin, R. A. Rahman, I.M. Saiboon, A. Ismail, Z. A. Mahdy, Drone for medical products transportation in maternal healthcare: A systematic review and framework for future research, Medicine. 99(36) (2020). doi:10.1097/MD.0000000000021967
• S. H. Chung, B. Sah, J. Lee, Optimization for drone and drone-truck combined operations: A review of the state of the art and future directions, Computers & Operations Research. 123 (2020), 105004. doi:10.1016/j.cor.2020.105004
• Ş. Ergunşah, S. Koşunalp, İnsansız hava araçları tabanlı çevresel uygulamalara genel bir bakış, Uluslararası Yönetim Bilişim Sistemleri ve Bilgisayar Bilimleri Dergisi. 6(1) (2022), 43-53. doi:10.33461/uybisbbd.1082689
• C. N. Osakwe, M. Hudik, D. Říha, M. Stros, T. Ramayah, Critical factors characterizing consumers’ intentions to use drones for last-mile delivery: Does delivery risk matter?, Journal of Retailing and Consumer Services. 65 (2022), 102865. doi:10.1016/j.jretconser.2021.102865
• T. Zhu, S. Boyles, A. Unnikrishnan, Two-stage robust facility location problem with drones, Transportation Research Part C. 137 (2022), 103563. doi:10.1016/j.trc.2022.103563
• A. Rave, P. Fontaine, H. Kuhn, Drone Network Design for Emergency Resupply of Pharmacies and Ambulances, (2023). Available at SSRN: https://ssrn.com/abstract=4569199
• K. Ö. Atılgan, M. Bozkurt, Tüketicilerin Drone Aracılığıyla Ürün Dağıtımına Yönelik Tutumlarının İncelenmesi. Çağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20,1 (2023), 152-135.
• A. Aktas, M. Kabak, An Application of Interval Valued Pythagorean Fuzzy WASPAS Method for Drone Selection to Last Mile Delivery Operations. In: Erdebilli, B., Weber, GW. (eds) Multiple Criteria Decision Making with Fuzzy Sets. Multiple Criteria Decision Making. Springer, Cham. (2022) https://doi:10.1007/978-3-030-98872-2_12 -
• D. Banik, N. U. Ibne Hossain, K. Govindan, F. Nur, K. A. Babski-Reeves, Decision support model for selecting unmanned aerial vehicle for medical supplies: Context of COVID-19 pandemic, The International Journal of Logistics Management. 34(2) (2023), 473-496.
• M. S. Khan, S. I. A. Shah, A. Javed, N. M. Qadri, N. Hussain. Drone selection using multi-criteria decision-making methods. In 2021 International Bhurban Conference on Applied Sciences and Technologies (IBCAST) (2021), 256-270. IEEE.
• W. W. Wu, Y.T. Lee, Developing global managers’ competencies using the Fuzzy DEMATEL method, Expert Systems with Applications. 32 (2007), 499-507, doi:10.1016/j.eswa.2005.12.005
• E. Aksakal, M. Dağdeviren, ANP ve DEMATEL yöntemleri ile personel seçimi problemine bütünleşik bir yaklaşım, Gazi Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi. 25(4) (2010), 905-913.
• J. J. H. Liou, L. Yen, G. H. Tzeng, Building an effective safety management system for airlines, Journal of Air Transport Management. 14 (2008), 20–26. doi:10.1016/j.jairtraman.2007.10.002
• S. Karaoğlan, DEMATEL vE VIKOR yöntemleriyle diş kaynak seçimi: otel işletmesi örneği, Akademik Bakış Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler Dergisi. 55 (2016), 9-24.
• V. Keršulienė, E. K. Zavadskas, Z. Turskis, Selection of rational dispute resolution method by applying new step-wise weight assessment ratio analysis, Journal of Business Economics and Management. 11(2) (2010), 243-258
• M. Alimardani, S. Hashemkhani Zolfani, M. H. Aghdaie, J. Tamošaitienė, A novel hybrid SWARA and VIKOR methodology for supplier selection in an agile environment, Technological and Economic Development of Economy. 19(3) (2013), 533-548, doi:10.3846/20294913.2013.814606
• A. Ruzgys, R. Volvačiovas, Č. Ignatavičius, Z. Turskis, Integrated evaluation of external wall insulation in residential buildings using SWARA-TODIM MCDM method, Journal of Civil Engineering and Management. 20(1),(2014), 103-110, doi:10.3846/13923730.2013.843585
• B. Ecer, Kararsız bulanık dilsel terimler temelli SWARA yöntemi ile ülke değerlendirme kriterlerinin ağırlıklandırılması, Bulanık Çok Kriterli Karar Verme Yöntemleri-Ms Excel® ve Software Çözümlü Uygulamalar, Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, (2021). ss. 217-229.
• A. Aktaş, Prioritization of districts in terms of disaster preparedness planning: A case study for the expected Istanbul earthquake, Bitlis Eren Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi. 11(3) (2022), 880-892.
• Z. Tunca, N. Ömürbek, H. G. Cömert, E. Aksoy. Opec ülkelerinin performanslarının çok kriterli karar verme yöntemlerinden Entropi ve Maut ile değerlendirilmesi, Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi. 7(14) (2016), 1-12. doi:10.21076/vizyoner.245987
• E Özceylan, B Özkan. DEMATEL (Decision Making Trial and Evaluation Laboratory) Yöntemi ile Lojistik Performans Endeksi Kriterlerinin Değerlendirilmesi. Çok Kriterli Karar Verme Yöntemleri - MS Excel Çözümlü Uygulamalar, Ankara: Nobel Yayınevi, (2020), ss. 61-73.