Anayasalarımızda Yer alan İktisadi Hükümlerin Hukuki Çerçevesi

Yıl 2019, Cilt: 2 Sayı: 2, 111 - 134, 31.12.2019

Muhammet Durdu

Öz

Türkiye’de
19. yüzyıl Osmanlı döneminden itibaren anayasal gelişmeler yaşanmış ve bu
anayasalarda iktisadi hükümlere yer verilmiştir. 1970’li yıllarda refah devleti
doktrinin çıkmaza girmesiyle birlikte ortaya atılan anayasal iktisat doktrini,
anayasalarda siyasi iktidarları sınırlandıran iktisadi hükümlerin yer alması
gerektiğini savunmuştur. Türk anayasalarında da bu yönde düzenlemelerin varlığı
görülmüştür. Bu çalışmada Türk anayasalarında yer alan sosyal devlet ilkesi,
mülkiyet hakkı, vergi ödevi ve bütçe/planlama ile ilgili hükümlerin hukuki
serüveni incelenerek bunların 1929 Dünya Ekonomik Krizi ve 1970’lerdeki refah
devletinin krizinden nasıl etkilendiği ortaya konmaya çalışılmıştır. Türk anayasalarında
yer alan hükümlerin temel olarak hakkaniyetli olduğu düşünülmekle beraber vergi
ve borçlanma hususunda bazı eklemeler yapılması önerilmiştir. Buna göre vergi
aflarının anayasal olarak sınırlanmasının vergi adaletine hizmet edeceği
belirtilmiştir. Kamu borçlanmasının anayasal olarak sınırlanmasının ise gelecek
kuşakların haklarına riayet hususunda önemli olduğu sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

anayasal iktisat, vergi afları, sosyal devlet, mülkiyet hakkı, vergi ödevi, bütçe

Kaynakça

• ACAR, Mustafa & BİLİR, Hüsnü, “Türkiye’de Sivil Anayasa Arayışları, Anayasal İktisat ve Anayasada Bulunması Gereken İktisadi-Mali Hükümler”, KMÜ Sosyal ve Ekonomi̇k Araştırmalar Dergi̇si, C. 15, S. 24, 2013, s. 87-96.
• AKALIN, Güneri, “Ekonomik Demokratiklesme: Piyasa Ekonomisine Geçis ve Anayasal İktisat”, Liberal Düsünce, Bahar, S.6, 1997, s. 13-22.
• AKÇA, Kürşat, “Anayasa Mahkemesi Kararlarında Mülkiyet Hakkı” İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 1, Özel Sayı, 2015, s. 543-596.
• AKIN, Rıdvan, “Anayasa Mahkemesi'nin En Az Koruduğu Cumhuriyet İlkesi: Sosyal Devlet”, İdare Hukuku ve İlimleri Dergisi, C. 13, S. 1, 2000, s. 20-40.
• AKYAZAN, Ahmet Emrah, “Vergilendirme Yetkisinin Türkiye’de Gelişimi”, TBB Dergisi, S. 80, 2009, s. 1-30.
• AYDIN, M. Kemal & ÇAKMAK, Eyüp Ensar, “Sosyal Devletin Temelleri”, Bilgi, S. 34, 2017, s. 1-19.
• AYDIN, M. Kemal & ÇAKMAK, Eyüp Ensar, “Sosyal Devlet ve Türkiye”, Bilgi, S. 20(2), 2018, s. 1-12.
• AYM, Kararlar Bilgi Bankası, https://www.anayasa.gov.tr/tr/kararlar-bilgi-bankasi/, (ET: 03.04.2019).
• BAĞLI, Mehmet Selim, TBMM’nin Bütçe Hakkı Kullanım Durumu: 5018 sayılı Kanun Sonrası Bütçe Hakkı Kullanımında Etkinlik Düzeyinin Ölçümü, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Maliye Anabilim Dalı Doktora Tezi, 2014.
• BATIREL, Ömer Faruk, “Vergi ve Mükellefiyet Hakkı İhlali: Bir Anayasa Mahkemesi Başvuru Kararı İncelemesi”, İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 28, 2015, s. 13-20.
• CANSEL, Erol, “Sosyal Devlet ve Aile”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 26, S. 3, 1969, s. 11-21.
• ÇAĞAN, Nami, “Demokratik Sosyal Hukuk Devletinde Vergilendirme”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 37, S. 1, 1980, s. 129-151 (Demokratik Sosyal Hukuk).
• ÇAĞAN, Nami, “Türk Anayasası Açısından Vergilendirme Yetkisi”, Anayasa Yargısı Dergisi, S. 1, 1984, s. 171-182.
• ERDOĞAN, Mustafa, Türk Anayasa Hukuku, Hukuk Yayınları: ANKARA, 2018.
• ERKİN, Gözde, “Vergilendirme Yetkisinin Tabi Olduğu Anayasal İlkeler”, Ankara Barosu Dergisi, 2012, S. 3, s. 237-249.
• FEYZİOĞLU, Bedi N., “Modern Anayasalarda Bütçe Hakkı”, İ. Ü. İktisat Fakültesi Maliye Araştırma Merkezi Konferansları, 29. Seri, 1983-1984, s. 3-28.
• GÖZLER, Kemal, Cumhurbaşkanlığı Sistemi mi, Başkanlık Sistemi mi, Yoksa Neverland Sistemi mi?, 16 Nisan’da Neyi Oylayacağız?, 2017, http://www.anayasa.gen.tr/neverland.htm, (ET: 05.09.2019).
• GÜÇLÜ, Faruk, Vergi ve Sosyal Devlet, SABEV Yayınları: ANKARA, 2007.
• GÜNEY, Gül, “Anayasal İktisat ve Dünyadaki Uygulamaları”, Bartın Üniversitesi İİBF Dergisi, C. 1, S. 2, 2010, s. 65-81.
• KARAKOÇ, Yusuf, “Anayasal Vergilendirme İlkeleri Üzerine Bir Değerlendirme”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 15, Özel Sayı, 2013, s. 1259-1308.
• KARLUK, Rıdvan, “Türkiye’de Ekonomik Anayasa ve Üç Önemli Konu”, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 13, S. 2, 2013, s. 71-89.
• KARTALCI, Kadir & DOĞAN, Mübeyna, “Anayasa Perspektifinden Vergilendirme Yetkisi Kavramı”, NWSA-Social Sciences, C. 8, S. 3, 2013, s. 116-132.
• KONUKMAN, Aziz, “Türkiye’de Bütçe Hakkının Kullanımı: Sorunlar ve Çözüm Önerileri”, Artvin Çoruh Üniversitesi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, C. 1, S. 1, 2015, s. 23-65.
• NARTER, Recep, “Anayasal Açıdan Bütçe Hakkı”, Erzincan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 16, S. 1-2, 2012, s. 35-52.
• ÖRÜCÜ, Esin, “1961 Anayasası ve Anayasa Mahkemesi’ne Göre Hakkın Özü Kavramı ve Mülkiyet Hakkının Özü”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, C. 41, S. 3, 4, s. 145-161.
• ÖZER, Atilla, Anayasa Hukuku, Turhan Kitabevi: ANKARA, 2016.
• SAKAL, Mustafa & ŞAHİN, Elif Ayşe, “Anayasal İktisat”, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 11, S. 1, 2009, s. 69-112.
• ŞAHİN İPEK, Elif Ayşe, “Bütçe Hakkının Kullanılması Bakımından TBMM’nin Bütçe Sürecindeki Rolünün Değerlendirilmesi”, Maliye Finans Yazıları, S. 107, 2017, s. 77-107.
• TEKBAŞ, Abdullah, “Vergi Kanunlarının Tabi Olduğu Anayasal İlkeler”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 12, Özel Sayı, 2010, s. 123-191.
• TUĞRUL, Saim, Kamu Hukuku Açısından Mülkiyet Hakkı ve Sınırlandırılması, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, 2003, İstanbul.
• TÜRK DİL KURUMU, Büyük Türkçe Sözlük, http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_bts&arama=kelime&guid=TDK.GTS.5ca5fa78d4be28.65352962, (ET: 04.04.2019).
• UZUN, Turgay, “Kamu Tercihi Ve Anayasal İktisat Kuramı Üzerine Bir Değerlendirme”, Sosyal Ve Beşeri Bilimler Araştırmaları Dergisi, S. 23, 2013, s. 223-246.
• ÜSTÜN, Ümit Süleyman, Türkiye’de Vergi ve Bütçe Hakkı, Nobel Yayınları: ANKARA, 2019.
• ÜSTÜN, Ümit Süleyman, “Vergi Hukuku ile İlgili Anayasal İlkeler”, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 11, S. 1, 2, 2003, s. 251-271.
• YAYLA, Yıldızhan, Anayasa Hukuku Ders Notları, Marmara Üniversitesi Yayınları: İstanbul, 1985.
• YILDIZ, Abdülkadir, “Osmanlı’da Yasama Yetkisinin Dönüşümü”, Erciyes Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 10, S. 1, 2015, s. 163-170.