MODERN HUKUK VE İSLÂM HUKUKUNDA İFADE ÖZGÜRLÜĞÜ VE DİNE HAKARET NOKTASINDA SINIRLANDIRILMASI

Yıl 2019, Cilt: 2 Sayı: 2, 135 - 158, 31.12.2019

Mustafa Ünal

Öz

    Düşünce özgürlüğü, bu özgürlüğün nihai aşaması olarak ifade
özgürlüğü ve din özgürlüğü insanın temel haklarından olan özgürlüklerdir. Bu
özgürlükler kimi zaman iç içe geçmiş şekilde kimi zamansa birbiriyle çelişir
biçimde karşımıza çıkmaktadır.

    Bu
özgürlüklerini kullanan insanın, tüm haklarında olduğu gibi burada da belirli
sınırlar dahilinde hareket etmesi gerekmektedir. İnsanların inançları gibi,
mukaddes bildikleri değerlere hakaret etmek bu sınırların içinde değil, dışında
değerlendirilmelidir. Ancak özgürlüklerin, sınırlandırmalarının da belirli
sınırlandırmalara tabi olduğu ve keyfi olarak daraltılamayacağı unutulmamalıdır.
Bu çalışmada İslâm hukuku ile mukayeseli olarak, bu özgürlükler tanımlanacak,
sınırlandırmaların şartlarından bahsedilecek ve dine hakaret noktasında ifade
özgürlüğünün sınırlandırılmasının gerekleri açıklanacaktır.

Anahtar Kelimeler

İfade Özgürlüğü, Din Özgürlüğü, Düşünce Özgürlüğü, Özgürlüklerin Sınırlandırılması, Dine Hakaret

Kaynakça

• AKMAN, Ahmet, Eski Vakıflar Hukuku ve İdaresi, 1. Baskı, Adalet Yayınevi, Ankara, 2019. ARSLANTÜRK, Mustafa, Peygamber Buyruğu Işığında İnsan Hakları, Adalet Yayınevi, Ankara, 2016.
• ATAR, Yavuz, Türk Anayasa Hukuku, 7. Baskı, Konya, 2012.
• AVCI, Mustafa, Türk Hukuk Tarihi Dersleri, 7. Baskı, Atlas Akademi Yayınları, Konya, 2018.
• AVCI, Mustafa, Osmanlı Ceza Hukuku Özel Hükümler, 3. Baskı, Adalet Yayınevi, Ankara, 2018.
• AYDIN, M.Âkif, Türk Hukuk Tarihi, 14. Baskı, Beta Yayınları, İstanbul, 2017.
• AYKANAT, Mehmet, USLU, Abdüssamet, “Hukukumuzda İşçinin Namaz İbadeti Hakkı”, HAK-İŞ Uluslararası Emek ve Toplum Dergisi, 2018, y. 7, c. 7, sy. 19, ss. 468-496.
• BAKIRCIOĞLU, Önder, “Freedom of Expresion and Hate Speech”, Tulsa Journal of Comparative-International Law, 2008, Vol.16, ss. 1-49.
• BECERİK, Arzu, İfade Özgürlüğünün Sınırları ve Yargının Tarafsızlığı (Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2007.
• BİLMEN, Ömer Nasuhi, Hukukı İslâmiyye ve Istılahatı Fıkhıyye Kamusu, Bilmen Yayınevi, İstanbul.
• BİLMEN, Ömer Nasuhi, Kur’anı Kerim’in Türkçe Meali Âlisi ve Tefsiri, Bilmen Yayınevi, İstanbul, 1990.
• ÇELİK, Elif, “Nefret Söylemi İfade Özgürlüğünün Neresinde”, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2009, c. 4, sy. 2, ss. 205-240.
• DEĞER, Ozan, “AİHS’nin 10. Maddesi Çerçevesinde Şiddet Unsuru İçeren İfade: Güneydoğu Davalarından Örnekler”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 2007, c. 62, sy. 1, ss. 43-64.
• DİNÇER, Hülya, İnsan Hakları Söylem ve Pratiğinde Dine Hakaret, İfade Özgürlüğü ve Dini His”lere Tanınan Koruma, https://www.academia.edu/1142646/%C4%B0nsan_Haklar%C4%B1_S%C3%B6ylem_ve_Prati%C4%9Finde_Dine_Hakaret_%C4%B0fade_%C3%96zg%C3%BCrl%C3%BC%C4%9F%C3%BC_ve_Dini_Hislere_Tan%C4%B1nan_Koruma. (erişim tarihi 10. 09. 2019)
• Diyanet İşleri Başkanlığı, Kur’an-ı Kerim Meali, 6. Baskı, Ankara, 2010.
• DOĞAN, İlyas, “Din ve Vicdan Özgürlüğü”, İnsan Hakları Hukuku, 2. Baskı, Astana Yayınları, Ankara, 2015.
• DOĞRU, Osman, NALBANT, Atilla, İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi Açıklama ve Önemli Kararlar, c. 2, Legal Yayınevi, İstanbul, 2016.
• DURAN, Hasan, “İfade Özgürlüğü ve Türkiye”, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2006, c. 14, sy. 1, ss. 57-81.
• EBÛ DAVUD, Süleyman b. Eş’as es-Sicistanî el-Ezdî, Sünen-i Ebû Davud Tercüme ve Şerhi, Şamil Yayınevi, (Haz. YENİEL, Necati, KAYAPINAR, Hüseyin), İstanbul, 1987.EBUSSUÛD Efendi, Şeyhülislâm, Ebussuûd Tefsiri, c. 2, Boğaziçi Yayınları, (Çev: AKIN, Ali), İstanbul, 2006.
• EL-BUHÂRÎ, Muhammed, Sahîh-i Buhârî, Karınca&Polen Yayınları, (çev: DUMAN, Soner, AYDEMİR Halil, ODABAŞI, Mehmet, ERYARSOY, Beşir, AKTEPE, İshak Emin, TÜFEKÇİ, İbrahim), İstanbul, 2017.
• EL-CESSÂS, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî, Ahkâmu’l Kur’an, İ’tisam Yayınları, (Çev: KESKİN, Mehmet), Ankara, 2018.
• EL-İSFAHANİ, Rağıb, Müfredat, 1. Baskı, Çıra Yayınları, (Çev: Mustafa Yıldız), İstanbul, 2017.
• EL-MAVSILÎ, el-İhtiyar Metni el-Muhtar li’l-Fetva, 7. Baskı, Şamil Yayınevi, Çev: YENİÇERİ, Celal), İstanbul, 2016.
• ES-SÂBÛNÎ, Muhammed Ali, Safvetü’t-Tefasir, 7.Baskı, Ensar Neşriyat ,(çev: GÜMÜŞ, Sadreddin, YILMAZ, Nedim), İstanbul, 2018.
• ES-SERAHSÎ, Şemsu’l-eimme Ebû Sehl Ebû Bekir Muhammed b. Ahmed, Mebsût, Gümüşev Yayınları, (Edit: AKŞİT, Mustafa Cevat), İstanbul, 2008.
• ERDOĞAN, Mustafa, Anayasal Demokrasi, Siyasal Kitabevi, 9. Baskı, Ankara, 2012.
• ERENAY, Şehbal, Avrupa Birliği Hukuku Çerçevesinde Charlie Hebdo Karikatürleri ve Fikir Özgürlüğü, s.3. http://www.elmadaghukuk.com/tr/makeleler/31/avrupa-birligi-hukuku-cercevesinde-charlie-hebdo-karikaturleri-ve-fikir-ozgurlugu.html . (erişim tarihi. 11. 03. 2018)
• ET-TİRMİZİ, Muhammed ibn İsa, Sünen-i Tirmizi Tercümesi, Konya Kitapçılık, (Çev: PARLIYAN, Abdullah), İstanbul, 2007.
• GOOLAM, Nazeem, “The Cartoon Controversy: a Note on Freedom of Expression, Hate Speech and Blasphemy”, The Comparative and International Law Journal of Southern Africa, 2006, Vol. 39, No. 2, ss. 333-350.
• GÖKTEPE, Hüseyin, “Avrupa İnsan Hakları Kararları Işığında Nefret Söylemi ve Dine Hakaret”, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, 2016, sy.25, ss. 169-211.
• GÖKTEPE, Hüseyin, Dini Değerleri Aşağılama Suçu – İfade Özgürlüğü Geriliminde Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kriterleri (Yüksek Lisans Tezi), Ufuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2015.
• GÜL, Cengiz, ÇAKAN, Seher, “AİHM Kararları Işığında Nefret, Şiddet ve Müstehcen İçerikli Söylemler Bakımından İfade Özgürlüğünün Sınırlandırılması”, ERÜHFD, 2018, c. 13, sy. 1, ss. 365-410.
• HALEBÎ, İbrahim, (Şerh:Mehmed Mevkûfâtî), Mültekâ-l-Ebhûr (Mevkufat), Sağlam Kitabevi, (sadeleştiren: DAVUDOĞLU, Ahmed), İstanbul, 1980.
• İBN-İ ABİDİN, Reddül-Muhtar, c. 9, (çev: DAVUDOĞLU, Ahmed), İstanbul 1983.
• İBN TEYMEYİYYE, Şeyhulislam, es-Sârimu’l-Meslûl alâ Şâtimi’r-Rasûl, (Rasûlullah’a Hakâret Eden Kimsenin Hükmü), Neda Yayınları, (Çev: Halil İbrahim Turhan), İstanbul, 2018.
• İNCE, İrfan, “Ridde” TDV İslâm Ansiklopedisi, TDV Yayınları, c. 35, İstanbul, 2008.
• LARKİN, Felix M., “Free Speech and "Charlie Hebdo"”, An Irish Quarterly Review, 2016, Vol. 105, No. 418, ss. 192-198.
• KABAOĞLU, İbrahim, Ö., Anayasa Hukuku Dersleri, 11.Baskı, Legal Yayıncılık, İstanbul 2016.
• KALABALIK, Halil, İnsan Hakları Hukuku, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2015.
• KARAN, Ulaş, “Nefret İçerikli İfadeler, İfade Özgürlüğü ve Uluslararası Hukuk”, Nefret Söylemi ve Nefret Suçları, (Edit. İNCEOĞLU, Yasemin), Ayrıntı Yayınları, İstanbul, 2012.
• KAYA, Yusuf, Enes, İnsan Hakları Hukuku Açısından Dine Hakaret Olgusu, İÜHFM, 2016, c. LXXIV, s.2, ss. 549-571.
• KEMÂLÎ, Muhammed Haşim, İslâm’da İfade Hürriyeti, İnsan Yayınları, (Çev: ŞEVİKER, Muhammed), İstanbul, 2000.
• KILAVUZ, Mehmet Ferda, 1982 Anayasasında İfade Özgürlüğü ve Sınırlanması (Yüksek Lisans Tezi), Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kırıkkale, 2014.
• KORKMAZ, Ömer, Düşünceyi Açıklama Özgürlüğü ve Sınırları, Yetkin Yayınları, Ankara, 2014.
• KOYUNCU, Nuran, Osmanlı Devleti’nde Gayrimüslimlerin Din ve Vicdan Hürriyetleri Bağlamında Mâbedlerinin Hukuki Statüsü, Adalet Yayınevi, Ankara, 2014.
• KÖSE, Saffet, İslâm Hukuku Açısından Din ve Vicdan Hürriyeti, 3. Baskı, Hikmetevi Yayınları, İstanbul, 2018.
• KÜÇÜK, Şükür, Nesih Bağlamında Din ve İfade Özgürlüğüyle İlgili Ayetlerin Değerlendirilmesi (Yüksek Lisans Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2010.
• KÜZECİ, Elif, AİHS’in 10.maddesi Işığında Nefret İçerikli ve Irkçı Nitelikli Düşünce Açıklamaları, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, 2007, sy.71, ss. 174-199.
• MACİT, İsmet, Düşünce, İnanç ve İfade Özgürlüğü Kapsamında Mürtedin Yaşama Hakkı (Yüksek Lisans Tezi), Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun, 2014.
• MERGİNÂNÎ, Şeyhü’l-İslâm Buhanüddîn Ebu’l-Hasan Ali b. Ebû Bekir, Hanefiler İçin İslam Fıkhı El Hidaye Tercemesi, Kahraman Yayınları, (Çev: MEYLÂNÎ, Ahmed), İstanbul, 2013.
• MEVDUDÎ, Ebu’l A’lâ, Fetvalar, 2. Baskı, Düşün Yayıncılık, (Çev: OSMANOĞLU, Mahmud – CHOHAN, A. Hamdi), İstanbul, 2015, c. 2.
• MUTÇALI, Serdar, Arapça-Türkçe Sözlük, Dağarcık Yayınevi, İstanbul, 1995.
• ORHAN, Fatih, İslâm Ceza Hukukunda İrtidat ve Temel İnsan Hakları Bağlamında Değerlendirilmesi, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Adana, 2014.
• ÖZ, Mustafa, “Zındık”, TDV İslam Ansiklopedisi, TDV Yayınları, c. 44, İstanbul, 2013.
• SİNANOĞLU, Mustafa, “Küfür” TDV İslâm Ansiklopedisi, TDV Yayınları, c. 26, Ankara, 2002.
• ŞAFAK, Ali, “Fısk”, TDV İslâm Ansiklopedisi, TDV Yayınları, c. 13, İstanbul, 1996.
• ŞAHİN, Kemal, (2009), İnsan Hakları ve Özgürlük Boyutuyla İfade Özgürlüğü Gerekçeleri ve Sınırları, XII Levha Yayınevi, İstanbul, 2009.
• TALAL ASAD, “Freedom of Speech and Religious Limitations”, Rethinking Secularism, Edit. Craig Calhoun, Mark Juergensmeyer, Jonathan VanAntwerpen, Oxford University Press, 2011.
• TANJU, Erhan, AİHM Kararları Işığında İfade ve Basın Özgürlüğü, 2. Baskı, Seçkin Yayınevi, Ankara, 2017.
• TANÖR, Bülent, Türkiye’nin İnsan Hakları Sorunu, 3. Basım, BDS Yayınları, İstanbul 1994.
• TEZCAN, Durmuş, ERDEM, Mustafa Ruhan, SANCAKDAR Oğuz, İnsan Hakları El Kitabı, Seçkin Yayınları, Ankara, 2014.
• THOMPSON, Simon, “Freedom of Expression and Hatred of Religion”, Ethnicities, 2012, Vol. 12, No. 2, ss. 215-232.
• TOPÇUOĞLU, Ali Aslan, Kur’an ve Sünnet’e Göre İfade Özgürlüğü ve Kutsal Değerlere Saygı, İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi, 2006, sy.7, ss. 111-122.
• TRENCH, Brian, “Charlie Hebdo", Islamophobia and Freedoms of the Press”, An Irish Quarterly Review, 2016, Vol. 105, No. 418, ss. 183-191.
• YARDIM, Müşerref, DALKILIÇ, Muhammed Mücahid, “Nefret Söylemi ve İfade Özgürlüğü Tartışmaları Çerçevesinde İslamofobya: L’Express Dergisi Örneği”, Medya ve Din Araştırmaları Dergisi, 2018, c. 1, sy. 1, ss. 89-109.
• YAŞAR, Mehmet Fatih, http://www.hukukihaber.net/dine-hakaret-iceren-karikaturler-ifade-ozgurlugu-kapsaminda-degerlendirilebilir-mi-makale,3749.html . (erişim tarihi 10. 09. 2019)
• YAVUZ, Yavuz Şevki, “Fasık”, TDV İslâm Ansiklopedisi, TDV Yayınları, c. 12, İstanbul, 1995.
• YILDIZ, Abdulkadir, İfade Özgürlüğünün Sınırları Bağlamında Dine Hakaret, Adalet ve Medeniyet Dergisi, sy.1.
• YILDIZ, Abdulkadir, Uluslararası Standartlar Açısından Türk Anayasa Mahkemesi’nin Din ve Vicdan Özgürlüğüne İlişkin Kararları, (Uluslararası Standartlar), (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul, 2015.
• YUSUFLİ, Shahriyar, Düşünceyi İfade Özgürlüğü ve Nefret Söylemi (Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2015.
• ZUHAYLÎ, Vehbe, İslam Fıkhı Ansiklopedisi, Risale Yayınevi, İstanbul, 1994, c. 7.
• www.tdk.gov.tr (erişim tarihi: 10. 09. 2019)
• www.mevzuat.gov.tr (erişim tarihi: 10. 09. 2019)
• https://hudoc.echr.coe.int/tur#{%22tabview%22:[%22document%22],%22itemid%22:[%22001-75276%22]} (erişim tarihi: 10. 09. 2019)