Akışkan Bir İslam Hukukuna Doğru: Modernite ve Makasıd Söyleminin Dönüşümü

Yıl 2021, Cilt: 4 Sayı: 1, 305 - 323, 30.06.2021

Çevirmen: Yasin Yılmaz Çevirmen: Enes Cömert

Öz

Bu makale, müslüman düşünürlerin çağdaş makâsıd söyleminde yaptıkları yenilemeyi tartışmaktadır. Aralarındaki ihtilaflara rağmen iki ana gelişme gözlemleyebiliriz; birincisi İslam hukukunu rasyonelleştirme ve taabbudî yönünü dışlama veya kaldırma ve ikincisi maksatların yeniden tayini ile sayılarının ve yorumlarının genişletilmesi temayülüdür. Bu satırların yazarı -makâsıdın yeni yorumlarının muhtelif modellerini sunarak- modernitenin yeni makâsıd söylemini sadece kavramlarını benimseterek değil aynı zamanda akışkan tabiatını da kazandırmak suretiyle nasıl etkilediğini göstermektedir. Bu husustaki en mühim dönüşüm, makâsıdın esnek ve yapılandırılabilir bir araca dönüşmesidir. Esasen bu araç, modern değerlere hem yaklaşmak ve hem de onlardan uzaklaşmak için kullanılabilir. Bahsedilen akışkanlık ile makâsıd çoğu kez -ister bilinçli ister bilinçsiz olsun- hukukçuların ideolojik, sosyal ve psikolojik önyargılarının bir yansıması haline gelmiştir. Bu durum da İslam hukukunun sistematik yapısını ve gerekli toplumsal kontrolü sağlama yeteneğini tehdit etmektedir.

Anahtar Kelimeler

yeni makasıd ekolü, modernite, akışkan islam hukuku, Şatıbi, makasıdu'ş-şeria, makasıd söylemi

Kaynakça

• Abdu, Muhammed, Taʻlilu’ş Şeria beyne’t Teseyyüb ve’t Tesahul, fî İʻmali’l Makâsıd beyne’t Teheyyüb ve’t Teseyyüb: Mecmuatu Buhûs, Tahrir: Ahmed Raysuni, Müessesetu’l Furkan li’t Turasi’l İslami, London 2014.
• Abdurrahman, Taha, Ruhu’l Hadase: el-Medhal ilâ Tesisi’l Hadaseti’l İslamiyye, el-Merkezu’s Sikafiyyu’l Arabi, Beyrut 2006.
• Alvani, Taha Cabir, Mukaddime: Hasenî, İsmail, Nazariyyetu’l Makâsıd ʻinde’l İmam Tahir bin Aşur, el-Maʻhedü’l Alemî li’l-Fikri’l İslâmî, Virginia 1995.
• Amidî, Ebu Huseyn, el-İhkam fî Usuli’l Ahkam, el-Mektebetu’l İslamî, Beyrut t.y.
• Aşur, Vasfi, Ahkamu’ş Şeriati beyne’t Taabbud ve’t Taʻlil, fî İʻmali’l Makâsıd beyne’t Teheyyüb ve’t Teseyyüb: Mecmuatu Buhûs, Tahrir: Ahmed Raysuni, Müessesetu’l Furkan li’t Turasi’l İslamiyyi, London 2014.
• Atıyye, Cemaleddin, Nahve Tefʻili Makâsıdi’ş Şeria, el-Maʻhedü’l Alemî li’l-Fikri’l-İslâmî ve Dımeşk, Daru’l Fikr, Virginia 2001.
• Avde, Casir, el-İctihadu’l Makâsıdiyyu min Tasavvuri’l Usuliyyi ile’t Tenzili’l Ameliyyi, eş-Şebeketu’l Arabiyye li’l Ebhas ve’n Neşr, Beyrut 2013.
• Bauman, Zygmunt, Liquid Modernity, Polity Press,‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬ Cambridge 2006. [Akışkan Modernite, çev. Sinan Okan Çavuş, Can Yay., İstanbul 2017].
• Bhambra, Gurminder K., Rethinking Modernity: Postcolonialism and the Sociological Imagination, Palgrave Macmillan,‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬ Basingstoke 2009. [Moderniteyi Yeniden Düşünmek: Post-Kolonyalizm ve Sosyolojik Tahayyül, çev. Özlem İlyas, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yay., İstanbul 2015].
• Butî, Muhammed Said, Nahve Tecdidi Usuli’l Fıkh, fî İşkaliyyeti Tecdidi Usuli’l Fıkıh, Daru’l Fikr, Dımeşk 2006.
• Cabiri, Muhammed Abid, Bunyetu’l Akli’l Arabî, Merakizu Dirasâti’l Vahdeti’l Arabiyye, Beyrut 2009. [Arap Aklının Yapısı, çev. Burhan Köroğlu & Hasan Hacak, Mana Yay., İstanbul 2020].
• Chapra, Umar, The Islamic Vision of Development in the Light of Maqāṣid Al-Sharīʿa, Islamic Research and Training Institute, Islamic Development Bank, Jeddah 2008.
• Dıhlevi, Veliyyullah, Huccetullahi’l Baliğa, Daru’l Cîl, Beyrut 2005. [çev. Mehmet Erdoğan, İz Yay., İstanbul 2020].
• Draz, Abdullah, Talikât fî Hamişi’l Muvafakat, telif: Ebu İshak Şatıbî, Kahire.
• Duderija, Adis, “Contemporary Muslim Reformist Thought and Maqāṣid cum Maṣlaḥa Approaches to Islamic Law: An Introduction.” In Maqāṣid al-Sharīʿa and Contemporary Reformist Muslim Thought: An Examination, edited by Adis Duderija, Palgrave Macmillan,‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬ New York 2014.
• Eisenstadt, S. N., Comparative Civilizations and Multiple Modernities, Brill, Leiden 2003.
• Emon, Anver, “Shariʿa and the Modern State.” In Islamic Law and International Human Rights Law: Searching for Common Ground? edited by Anver Emon, Mark S. Ellis, and Benjamin Glahn, Oxford University Press‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬, Oxford 2012.‬
• Gazali, Ebu Hamid, el-Mustasfa, el-Mektebetu’l Vakfiyye, Kahire 2010. [çev. Hacı Yunus Apaydın, Klasik Yay., İstanbul 2018].
• Gazali, Ebu Hamid, İhyau Ulûmi’d Din, Daru’l Marife, Beyrut 2004. [çev. Mustafa Çağrıcı, Diyanet İşleri Başkanlığı, Ankara 2020].
• Giddens, Anthony, The Consequences of Modernity, Polit,‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬ Cambridge 1990. [Modernliğin Sonuçları, çev. Ersin Kuşdil, Ayrıntı Yay., İstanbul 2016].
• Hallaq, Wael, “Can Shariʿa be Restored”, in Islamic Law and the Challenges of Modernity, edited by Yvonne Haddad and Barbara Stowasser, Altamira Press‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬, Walnut Creek 2004.‬‬‬
• Hallaq, Wael, “Maqāṣid and the Challenges of Modernity.” Al-jāmiʿah 49 (1): 1–32, 2011.
• Hasenî, İsmail, Nazariyyetu’l Makâsıd ʻinde’l İmam Tahir bin Aşur, el-Maʻhedü’l Alemî li’l-Fikri’l-İslâmî, Virginia 1995.
• Hatib, Muʻtez, el-Fakih ve’d Devle: Muʻdaletu’l Fakih fî Zılli’t Sevrâti’l Arabiyye, Tebeyyün, 2013, 9, 63-84.
• Hatib, Muʻtez, el-Makâsıd ve İlmu’l Usûl: Kıraatu fî Nusuki’l Maʻrifî, fî’r Rabıtati’l Alemiyyeti’l Muhammediyye, Makâsıdu’ş Şeriati ve’s Siyaku’l Kevniyyi’l Muasır, Rabat 2013, 41-58.
• Hatib, Muʻtez, el-Vazifetu’l Makâsıdiyye: Meşruiyyetihâ ve Ğâyâtiha, İslamiyyetu’l Maʻrife, 2007, 48, 9-43.
• Hefner, Robert W., Civil Islam Muslims and Democratization in Indonesia, Princeton University Press, Princeton 2000.‬
• Hudarî, Muhammed, Usulü’l Fıkh, el-Mektebetü’t Ticâriyyetü’l Kübrâ, Kahire 1969.
• İbn Aşur, Tahir, Makâsıdu’ş Şeriati’l İslamiyye, Daru’s Selam, Kahire 2005. [İslam Hukuk Felsefesi, çev. Vecdi Akyüz & Mehmet Erdoğan, Rağbet Yay., İstanbul 2013].
• İbn Bayyah, Abdullah, Alakatu Makâsıdi’ş-şeriati bi-Usuli’l Fıkh, Müessesetu’l Furkan, London 2006.
• İbn Dakiku’lʻîd, İhkamu’l Ahkam Şerhu Umdeti’l Hükkam, Matbaatu’s Sunneti’l Muhammediyye, t.y.
• İbnu’l Arabi, Ebubekir, el-Mahsul, Daru’l Beyarık, Umman 1999.
• İbnu’l Hacib, Ebu Amr, Muhtasaru Muntehe’s-sûl ve’l Emel fî İlmeyi’l Usul ve’l Cedel, fî: Şemseddin Isfahanî, Beyanu’l Muhtasar Şerhu Muhtasar İbnu’l Hacib, Daru’l Medeni, Riyad 1986.
• İmam, Muhammed Kemaleddin, ed-Delilu’l İrşadiyyi ilâ Makâsıdi’ş Şeria, Daru’l Furkan, London 2008-2012.
• İzzet, Heba Rauf, el-Mir’atu ve’l Amelu’s Siyasiyyu: Ru’yetu İslamiyye, el-Maʻhedü’l Alemî li’l-Fikri’l-İslâmî, Virginia 1995.
• Jackson, Sherman, “Literalism, Empiricism, and Induction: Apprehending and Concretizing Islamic Law’s Māqāṣid or Sharīʿah in the Modern World”, Michigan Law Review, 1469–1486, 2006.
• Johnston, David, “Māqāṣid or Sharīʿa: Epistemology and Hermeneutics of Muslim Theologies of Human Rights”, Die Welt des Islams 47 (2): 149–187, 2007.
• Kamali, Mohammad Hashim, “Māqāṣid or Sharīʿah,” Ijtihad and Civilizational Renewal, IIIT, Washington and London 2012. ‬
• Karafi, Şihabuddin, el-Furûk, Alemu’l Kütüb, Beyrut, t.y.
• Kardavî, Yusuf, Dirasetun fî Fıkhi Makâsıdı’ş Şeriati beyne’l Makâsıdı’l Külliyeti ve’n Nususi’l Cüz’iyye, Daru’ş Şurûk, Kahire 2008.
• Kardavî, Yusuf, Hilkatu Meftûhatun li’l Alameti’l Kardavî, Bernamec: “eş-Şeriatu ve’l Hayat” ʻâla Kanati’l Cezire, www.aljazeera.net/programs/religionandlife/2010/11/3/حلقة-مفتوحة-للعلامة-يوسفالقرضاوي (E.T: 01.11.2017).
• Kars, Aydoğan, “Māqāṣid or Sharīʿa? Secularism, Islamic Reform, and Ethics in Modern Turkey.” In Maqasid al-sharia and contemporary reformist Muslim thought: an examination, edited by Adis Duderija, Palgrave Macmillan, New York 2014.
• Kutub, Seyyid, Fî Zilali’l Kur’an, Daru’ş Şuruk, Kahire 1991.
• Lassander, Mika, “Grappling with Liquid Modernity: Investigating Post-secular Religion”, in Post-secular Society, edited by Peter Nynas, Mika Lassander, and Terhi Utriainen, Routledge, London and New York 2017.
• Lyotard, Jean-François, The Postmodern Condition: A Report on Knowledge. Translated by Geoffrey Bennington, and Brian Massumi, and foreword by Fredric Jameson, University of Minnesota Press, Minneapolis 1984. [Postmodern Durum, çev. İsmet Birkan, Bilgesu Yay., İstanbul 2014].
• March, Andrew, “The Maqṣad of Hifẓ al-Dīn: Is Liberal Religious Freedom Sufficient for the Sharīʿah?” Islam and Civilizational Renewal, vol. 2, no. 2, 358–378, 2011.
• McKenzie, Germán, Interpreting Charles Taylor’s Social Theory on Religion and Secularization: A Comparative Study, Springer International Publishing, Vancouver BC 2017.
• Nukaz, İsmail, Felsefetu’t Taʻlil fî Fikri’l İmameyn eş-Şatıbî ve’d Dıhlevî, Mu’minune Bila Hudud, 2016.
• Ramadan, Tariq, Radical Reform: Islamic Ethics and Liberation, Oxford University Press, New York 2009.
• Raysuni, Ahmed, Nazariyyetu’l Makâsıd ʻinde’l İmam Şatıbî, el-Maʻhedü’l Alemî li’l-Fikri’l-İslâmî, Virginia 1995.
• Seyyid, Rıdvan, Makâsıdu’ş Şeriati fî Kitâbâti’l Arabi’l Muhaddisîn ve’ Muasırîn, fî Aʻmali Nedve Tatavvuru’l Ulûmi’l Fıkhiyye: el-Makâsıdu’ş Şeria, Vizârâtu’l Evkaf ve’ş Şuûnu’d Diniyye, Umman 2012.
• Sztompka, Piotr, The Sociology of Social Change, Blackwell, Oxford 1993.
• Şatıbî, Ebu İshak, el-İʻtisam, Mektebetu’t Tevhid, t.y. [çev. Ahmet İyibildiren & M. Özcan, İtisam Yay., İstanbul 2019].
• Şatıbî, Ebu İshak, el-Muvafakat, Kahire, Daru İbn Affan, 1997, el-Muvafakat fî Usuli’ş Şeria, el-Mektebetu’l Asriyye, Beyrut 2002. [çev. Mehmet Erdoğan, İz Yay., İstanbul 2016]. Tayob, Abdulkader, Religion in Modern Islamic Discourse, Columbia University Press, New York 2009.
• Tayyib, Ahmed, Nazariyyetu’l Makâsıd ʻinde’ş Şatıbî ve medâ İrtibatuha bi’l Usuli’l Kelamiyye, el-Müslimu’l Muasır, 2002, 103.
• Taân, Ahmed, el-Almaniyyun ve’l Kur’anu’l Kerim, Daru İbn Hazm, Riyad 2007.
• Wagner, Peter, Modernity as Experience and Interpretation: A New Sociology of Modernity, Polity Press, Cambridge 2008. [Deneyim ve Yorum Olarak Modernlik, çev. İbrahim Kaya, Pegem Akademi Yay., İstanbul 2014].
• Wilson, Bryan R., Religion in Sociological Perspective, Oxford University Press, Oxford 1982.
• Zerkeşî, Muhammed bin Abdullah, el-Bahru’l Muhît fî Usûli’l Fıkh, Daru’l Kütübî, Kahire 1994.