Covid-19 Salgınının Türk Milletlerarası Aile ve Sözleşme Hukukuna Etkisi

Yıl 2021, Cilt: 4 Sayı: 2, 532 - 550, 22.12.2021

Cahit Ağaoğlu

Öz

Covid-19 salgını hukukun tüm yönlerini etkilediği gibi uluslararası nitelikteki özel hukuk ilişkilerini de etkilemiştir. Bu tür ilişkiler genellikle sözleşmelere dayanmakla birlikte milletlerarası aile hukukunda da birçok uyuşmazlığa neden olmuştur. Dolayısıyla çalışmamızda öncelikle Covid-19 salgınının milletlerarası aile hukukunda çıkardığı sorunlar ve çözüm önerileri üzerinde durulacak, daha sonra salgın sonucu sözleşmeden kaynaklanan uyuşmazlıklar ve bu uyuşmazlıkların çözümünde uygulanacak hukuk konusu incelenmeye çalışılacaktır. Uygulanacak hukuk öncelikle taraflar arasındaki sözleşmede yer alan düzenlemelere, sözleşmede herhangi bir hüküm olmaması durumunda ise Türkiye’nin taraf olduğu uluslararası anlaşmalara göre burada da bir hüküm bulunmaması durumunda ise Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun (MÖHUK) çerçevesinde kanunlar ihtilafı kurallarına göre belirlenecektir. Sözleşmenin tabi olduğu hukuk, sözleşmenin tamamına baştan sona uygulanacak ancak MÖHUK m. 6 kapsamındaki doğrudan uygulanan kurallar, sözleşmeye uygulanacak hukukun istisnası olarak karşımıza çıkmaktadır. Dolayısıyla çalışmamızda Covid-19 salgını çerçevesinde alınan önlemlerin doğrudan uygulanan kural niteliği de tartışılacaktır. Doğrudan uygulanan kurallar sadece Türkiye açısından geçerli olmayıp, diğer ülkelerin de doğrudan uygulanan kuralları MÖHUK m. 31 çerçevesinde incelenecektir. Covid-19 salgını sonucu kanunlar ihtilafı bakımından uygulanacak hukukun kapsamını daraltan bir başka unsur da sözleşmenin ifa edileceği ülkede alınan tedbirler olduğu için, bu sınırlamalar da MÖHUK m. 33 çerçevesinde ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Covid-19, kanunlar ihtilafı, mücbir sebep, doğrudan uygulanan kurallar

Kaynakça

• Akın, Özlem Canbeldek, “Milletlerarası Özel ve Usul Hukuku Kapsamında Covid 19 Pandemi Sürecine İlişkin Değerlendirme”, Covid-19 Salgınının Hukuki Boyutu, Editör Muhammet Özekes, On İki Levha Yayınları, Haziran 2020, s. 779-787.
• Akkanat Halil. “Covid-19 Salgınının Medeni Hukuk ve Borçlar Hukuku Alanında Yol Açtığı Hukuki Sorunların Değerlendirilmesi”, TÜBA Covid-19 Küresel Salgını: Hukuki Değişim ve Etkileşimler Raporu, Editörler: İzzet Özgenç / Halil Akkanat / Hayrettin Çağlar / Haluk Hadi Sümer / Muhammet Özekes, Türkiye Bilimler Akademisi Yayınları, TÜBA Raporları No: 36, Ankara Temmuz 2020.
• Akman, Nurten İnce, “Türk Hukuku ve Alman Hukukunda Covid 19 Salgınının Konut ve Çatılı İşyeri Kiralarında Kiracının ve Kiraya Verenin Borçlarına Etkisi”, Covid-19 Küresel Salgınının Hukuktaki Yansımaları, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, Editör Kemal Şenocak, Yetkin Yayınları, 2021, s. 39-163.
• Arat, Ayşe, “Küresel Salgının İşyeri Kiralarına Etkisi ve Çözüm Önerileri”, Covid-19 Salgınının Hukuki Boyutu Hukukun Tüm Alanlarında Değerlendirmeler, Editör Muhammet Özekes, İstanbul 2020, s. 441-451.
• Arslan, İlyas. “Covid-19 Salgını Nedeniyle Yabancı Devlet Mahkemelerine Başvurulamayan Hallerde Mücbir Sebep Olgusuna İstinaden Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisinin Tesisi Mümkün müdür?”, Covid-19 Salgınının Hukuki Boyutu Hukukun Tüm Alanlarında Değerlendirmeler, Editör Muhammet Özekes, İstanbul 2020, s. 787-815.
• Aydoğdu, Murat / Yağcıoğlu, Ali Haydar. Kovid-19 Salgınının Borç İlişkilerine ve Yargılamaya Etkileri, Adalet Yayınevi, Ankara 2020.
• Bayata-Canyaş, Aslı. “5718 Sayılı Yeni MÖHUK Uyarınca Doğrudan Uygulanan Kurallar ve Özellikle Üçüncü Devletin Doğrudan Uygulanan Kuralları”, Haluk Konuralp Anısına Armağan, C. 3, Ankara 2009, s. 141-166.
• Baysal Başak / Uyanık Murat / Yavuz M. Selim. “Koronavirüs 2019 (Covid-19) ve Sözleşmeler”, Covid-19 Salgınının Hukuki Boyutu Hukukun Tüm Alanlarında Değerlendirmeler, Editör Muhammet Özekes, İstanbul 2020, s. 269-283.
• Berger, Klaus Peter / Behn, Daniel, “Force Majeure and Hardship in the Age of Corona: A Historical and Comparative Study”, McGill Journal of Dispute Resolution, C. 6, S. 4, 2019-2020, s. 78-130.
• Çelikel, Aysel / Erdem, B. Bahadır. Milletlerarası Özel Hukuk, 16. Bası, Beta Yayınları, İstanbul 2020.
• Doğan, Vahit. Milletlerarası Özel Hukuk, 7. Baskı, Savaş Yayınevi, Ankara 2021.
• Durmuş, Seda Arslan, “Covid-19’un İş Kazası ve Meslek Hastalığı Bakımından Değerlendirilmesi”, C.78, S. 2, 2020, İÜHFM, s. 363-393.
• Ekşi, Nuray. Covid-19 Sürecinde Milletlerarası Özel Hukuk, Beta Yayınları, İstanbul 2021.
• Ekşi, Nuray. Dış Ticaret Hukuku El Kitabı, Beta Yayınları, İstanbul 2020 (Ekşi, Dış Ticaret).
• Ekşi, Nuray. Milletlerarası Ticaret Hukuku, 4. Bası, Beta Yayınları, İstanbul 2020 (Ekşi, MTH).
• Erkan, Mustafa. “MÖHUK Madde 31 Bağlamında Türk Hukukunda Doğrudan Uygulanan Kurallara Bakış”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. XV, S. 2, 2011, s. 81-121.
• Esen, Emre. “Milletlerarası Ticari Sözleşmelerden Covid-19 Pandemisi Sebebiyle Doğabilecek Uyuşmazlıkların Çözümü”, Covid-19 Salgınının Hukuki Boyutu Hukukun Tüm Alanlarında Değerlendirmeler, Editör Muhammet Özekes, İstanbul 2020, s. 755-779.
• Girgin, Ömer Ali / Löw, Sebastian, “Package Tour Contracts in Times of COVID-19”, İÜHFD 2020, C. 78 S. 2, s. 563-577.
• https://assets.hcch.net/docs/2aee3e82-8524-4450-8c9a-97b250b00749.pdf, (Erişim Tarihi: 01.04.2021).
• https://assets.hcch.net/docs/538fa32a-3fc8-4aba-8871-7a1175c0868d.pdf, (Erişim Tarihi: 01.04.2021).
• https://iccwbo.org/content/uploads/sites/3/2020/03/icc-forcemajeure-hardship-clauses-march2020.pdf, (Erişim Tarihi: 02.04.2021).
• https://www.incadat.com/en/case/1472, (Erişim Tarihi: 02.04.2021).
• ICC Guidance paper on the impact of Covid-19 on trade finance transactions issued subject to ICC rules.
• Kösoğlu, Mehmet. “Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanunun 31. Maddesi: Sözleşme ile Sıkı İlişkili Üçüncü Bir Devletin Doğrudan Uygulanan Kurallarına Etki Tanınması”, MHB, C. 28 S. 1-2, 2008, s. 147-172.
• Nomer, Ergin. Devletler Hususi Hukuku, 22. Bası, Beta Yayınları, İstanbul 2017.
• Oğuz, Arzu. “Covid-19, Mücbir Sebep ve Sözleşmelere Etkisi”, Terazi Hukuk Dergisi, C. 15 S. 166, 2020, s. 1275-1285.
• Özçelik, Ş. Barış. “Covid-19 Salgını Çerçevesinde Alınan Önlemlerin Sözleşme Hukuku ve Mücbir Sebep Kavramı Açısından Değerlendirilmesi”, Covid-19 Salgınının Hukuki Boyutu Hukukun Tüm Alanlarında Değerlendirmeler, Editör Muhammet Özekes, İstanbul 2020, s. 283-295.
• Özdemir-Kocasakal, Hatice, Doğrudan Uygulanan Kurallar ve Sözleşmeler Üzerindeki Etkileri, Galatasaray Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2001.
• Özdemir-Kocasakal, Hatice. “Sözleşmelere Uygulanacak Hukukun MÖHUK m. 24 Çerçevesinde Tespiti ve Üçüncü Devletin Doğrudan Uygulanan Kuralları”, MHB, C. 30, S. 1-2, 2010, s. 27-62 (Özdemir-Kocasakal, Üçüncü Devletin Doğrudan Uygulanan Kuralları).
• Rusinova, Nadia; “Child Abduction in times of Corona”, <https://conflictoflaws.net/2020/child-abduction-in-times-of-corona/?print=pdf (Erişim Tarihi 02.04.2021).
• Sirmen, Kazım Sedat, “Covid 19 Salgını Sürecinin 1980 Tarihli Uluslararası Çocuk Kaçırmanın Hukuki Veçhelerine Dair Lahey Sözleşmesi’ndeki “Ciddi Risk” İstisnasının Uygulanmasına Etkisi – İngiliz Yüksek Divanı’nın 27 Mart 2020 Tarihli KR v. HH. Kararı-”, Covid-19 Küresel Salgınının Hukuktaki Yansımaları, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, Editör Kemal Şenocak, Ankara 2021, Yetkin Yayınları, s. 667-687.
• Şanlı, Cemal / Esen Emre / Ataman-Figanmeşe, İnci. Milletlerarası Özel Hukuk, 9. Baskı, Beta Yayınları, İstanbul 2021.
• Şanlı, Cemal. Uluslararası Ticari Akitlerin Hazırlanması ve Uyuşmazlıkların Çözüm Yolları, 7. Bası, Beta Yayınları, İstanbul 2019.
• Tang, Sophia, “Coronavirus, force majeure certificate and private international law”, https://conflictoflaws.net/2020/coronavirus-force-majeure- certificate-and-private-international-law/ (Erişim Tarihi 01.04.2021).
• Tekinalp, Gülören, Milletlerarası Özel Hukuk Bağlama ve Usul Hukuku Kuralları, 13. Bası, Vedat Kitapçılık, İstanbul 2020.
• Tsang, King Fung, “From Coronation to Coronavirus: Covid-19, Force Majeure and Private International Law”, Fordham International Law Journal, C. 44, S. 1, 2020, s.187-232.
• Tubb, Eric R., “Force Majeure Clauses and Contractual Nonperformance as a Result of Covid-19”, https://cdn.ymaws.com/www.iowabar.org/resource/resmgr/iowa_lawyer_2/force_majeure_COVID.pdf, (Erişim Tarihi: 05.04.2021).
• Tüzüner, Özlem. “Yeni Tip Korona Virüsü (Covid 19) Salgınının Türk Borçlar Hukuku’na Bazı Etkileri”, http://www.turkhukuksitesi.com/makale_2104.htm (Erişim Tarihi: 04.04.2021);
• Wilske, Stephan, “The Impact of Covid-19 on International Arbitration-Hiccup or Turning Point?”, Contemporary Asia Arbitration Journal, C.13, S. 1, 2020, s. 7-44.
• Yıldırım, Abdülkerim. “Koronavirüs Krizinin Özel Hukuk Sözleşmelerine Etkisi”, Terazi Hukuk Dergisi C.15 S. 165, 2020, s. 986-995.
• Yüce, Melek Bilgin, “Koronavirüs Salgını Nedeniyle Hükümet Kararıyla Kapatılan İşyerlerinin Kira Sözleşmelerinin Akıbetinin Değerlendirilmesi”, Covid-19 Salgınının Hukuki Boyutu Hukukun Tüm Alanlarında Değerlendirmeler, Editör Muhammet Özekes, İstanbul 2020, s. 411-441.
• Yücel, Özge. “Covid 19 Salgınının Borç İlişkilerine Hukuksal Etkileri”, Terazi Hukuk Dergisi C. 15 S. 166, 2020, s. 1189-1202.
• YABANCI ÜLKE MAHKEMELERİNCE VERİLEN KARARLARA İLİŞKİN LİSTE:
• AG Hamm – 32 F 14/20 – 23 April 2020, https://www.incadat.com/en/case/1472, (Erişim Tarihi: 02.04.2021).
• IN v. DK Kararı, Re N (a child) [2020] EWFC, 01.05.2020, https://www.familylaw.co.uk/news_and_comment/re-n-(a-child)-2020-ewfc-35, (Erişim Tarihi 04.04.2021).
• Re PT (A Child) [2020] EWHC 834 (Family Division), 31 March 2020, https://www.familylaw.co.uk/news_and_comment/re-pt-(a-child)-2020-ewhc-834-(fam), (Erişim Tarihi: 02.04.2021).