7394 SAYILI KANUN BAĞLAMINDA VERGİ KAÇAKÇILIĞI SUÇUNDA ETKİN PİŞMANLIK MÜESSESESİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 2, 347 - 372, 30.12.2022

Elif Yılmaz Furtuna Arzu Laloğlu

Öz

Vergi kaçakçılığı suçunda, suçun vergi idaresi tarafından öğrenilmesinden önce pişmanlık ve ıslah hükümleri ile ceza almaktan kurtulmak mümkün iken; suçun vergi idaresince öğrenilmesinden sonra bu hükümlerden yararlanılamamaktaydı. Sanıkların vergi kaçakçılığı suçundan aldıkları cezaların yüksekliği noktasında vergi kaçakçılığı suçu eleştirilere maruz kalmaktaydı. Bu eleştirilerin de etkisiyle Türkiye Cumhuriyeti Adalet Bakanlığı tarafından açıklanan İnsan Hakları Eylem Planında vergi kaçakçılığı suçu bakımından etkin pişmanlık hükümlerinin düzenlenmesi gündeme gelmiştir. Nitekim 7394 sayılı Kanunla Vergi Usul Kanunu(VUK)’nun vergi kaçakçılığını düzenleyen 359’uncu maddesine etkin pişmanlığa ilişkin hükümler eklenmiştir. Bu yolla hem vergi kaçakçılığı suçuna ilişkin verilecek cezada sanık lehine bir indirim yapılması ile ağır cezaların önüne geçilmiş hem de vergi kaçakçılığına konu fiil nedeniyle ziyaa uğrayan vergi ve bu vergiyle bağlantılı cezalar ve diğer feri borçların kanuni düzenlemede belirlenen kısmının ödenmesi öngörülerek vergi gelirlerinin kamu hazinesine geçişine katkı sağlanmış olunacaktır. Düzenleme bu yönü itibariyle olumlu bir izlenim vermektedir. Ancak vergi kaçakçılığı suçunda etkin pişmanlıktan yararlanmak için şüpheli veya sanığın, vergi kaçakçılığı fiiliyle ziyaına sebep olduğu vergi ve bu vergi ile bağlantılı cezalar ve diğer feri alacakların ödenmesi yeterli gelmemekte aynı zamanda ödenen söz konusu alacaklara ilişkin “vergi mahkemesinde dava açılmaması, açılmışsa feragat edilmesi, kanun yollarına başvurulmaması veya başvurulmuşsa vazgeçilmesi” gerekmektedir. Etkin pişmanlığın böyle bir şarta bağlanması, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHS)’nin adil yargılanmaya ilişkin 6’ncı maddesinin temel gereklerinden biri kabul edilen mahkemeye erişim hakkına, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın hak arama hürriyeti başlıklı 36’ncı maddesine ve idarenin her türlü işlemine karşı yargı yolunun açık olduğuna ilişkin 125’inci maddesine aykırılık teşkil etmektedir.
Açıklanan sebeplerle çalışmamızda öncelikle etkin pişmanlığın tanımına ilişkin görüşlere yer verilmiş, hukuki niteliğine değinilmiş ve etkin pişmanlık müessesesi benzer mahiyetteki diğer müesseselerle mukayese edilmiştir. Daha sonra 7394 sayılı Kanunla Vergi Usul Kanunu’nun 359’uncu maddesine eklenen etkin pişmanlık hükümleri açıklanmıştır. Son olarak etkin pişmanlık müessesesinden yararlanabilmek için yerine getirilmesi gereken şartlardan biri olan vergi mahkemelerinde dava açamama şartının, AİHS’nin adil yargılanmaya ilişkin 6’ıncı maddesine, Anayasanın hak arama hürriyetine ilişkin 36’ncı maddesine ve idarenin her türlü işlemine karşı yargı yolunun açık olduğuna dair 125’inci maddesine uygun olup olmadığı çeşitli mahkeme kararları ve doktrin görüşleriyle birlikte değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Vergi kaçakçılığı, etkin pişmanlık, pişmanlık ve ıslah, adil yargılanma hakkı, mahkemeye erişim hakkı, hak arama hürriyeti, hukuk devleti

Kaynakça

• Akad, Mehmet/Vural Dinçkol, Bihterin. Genel Kamu Hukuku, 3. Bası, Der Yayınları, İstanbul 2004.
• Akyılmaz, Bahtiyar/Sezginer, Murat/Kaya, Cemil. Türk İdare hukuku, 8. Bası, Seçkin Yayınları, Ankara 2017.
• Alston, Philip/ Bustelo, Maro/ Heenan, James. The Eu And Human Rıghts, Oxford University Press, New York 1999.
• Artuk Mehmet Emin /Gökcen Ahmet/Yenidünya, A. Caner. Ceza Hukuku Genel Hükümler, Turhan Kitabevi, Ankara, 2009.
• Atay, Ender Ethem. İdare hukuku, 5. Bası, Turhan Kitabevi, Ankara 2016.
• Ayaydın, Cem. “İdari Yargı’nın Sahip Olduğu İşlevler ve Tabi Olduğu Sınırlamalar Hakkında Bazı Tespitler ve Değerlendirmeler”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, LXIX (1-2), 2011.
• Aydın, Alper: “Mahkemeye Erişim Hakkı Işığında Vergi Mahkemelerinde Dava Açma Süreleri”, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, (34), 2018.
• Aydın, Bihter. “Türk İdari Yargı Düzeninde Mahkemeye Erişim Hakkı”, TAAD, Yıl: 4, Sayı: 15 (Ekim 2013).
• Aydın, Devrim. “Suça Teşebbüs”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 55, Sayı: 1, Ankara, 2006.
• Babayiğit, Mustafa. “Yargıtay Kararları Işığı Altında Hırsızlık Suçlarda Etkin Pişmanlık”, Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi, Sayı: 6, Yıl:2015.
• Başaran Yavaşlar, Funda. “Türk Vergi Hukukunda Uzlaşma”, Marmara Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt: 25, Sayı: 2, Yıl: 2008.
• Bayraklı, Hasan Hüseyin. “Pişmanlık Ve Islah Hükümleri Karşısında Vergi Kaçakçılık Suçlarının Konumu”, TAAD, Sayı:31, Yıl:8, (Temmuz 2017).
• Bihter, Aydın. Türk İdari Yargı Düzeninde Adil Yargılanma Hakkı, Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2012.
• Bozdoğanoğlu, Burçin. “Vergi Hukuku ve Ceza Hukuku Normları Açısından Pişmanlık: Sorunlar- Yaklaşımlar- Çözüm Önerileri”, International Journal of Public Finance, Cilt:1, Sayı:2, Yıl: 2016.
• Candan, Turgut. Vergilendirme Yöntemleri ve Uzlaşma, Maliye Ve Hukuk Yayınları, 2016.
• Ciddi, Onur. “Türk Hukuku ve Kuzey Kıbrıs Hukukunda Vergi Kaçakçılığı Suçu”, (2021) Yakın Doğu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Lefkoşa.
• Çağlayan, Ramazan. İdare Hukuku Dersleri, 5. Bası, Adalet Yayınları, Ankara 2017.
• Çakan, Seher/Avcı, Orçun. “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararlarında Mükellef Hakları: Mülkiyet Hakkı Ve Adil Yargılanma Hakkı”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 23, Sayı: 1, Yıl:2021.
• Çayan Gökhan. Adil Yargılanma Hakkı, Legal Yayınları, İstanbul 2016.
• Çayan, Gökhan. “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Ve Anayasa Mahkemesi Kararları Işığında Mahkemeye Erişim Hakkı”, TAAD, Sayı:28, Yıl:7, (Ekim 2016).
• Doering, Karl. Genel Devlet Kuramı, (Genel Kamu Hukuku), Çev. Ahmet Mumcu, 2. Bası, İnkılap Yayınları, İstanbul 2002.
• Donay, Süheyl, Ceza Mahkemesinde Yargılanan Vergi Suçlar, Beta Yayıncılık, İstanbul 2008.
• Dönmezer, Sulhi/ Erman, Sahir. Nazarî ve Tatbikî Ceza Hukuku, Genel Kısım, Cilt: II, Beta Yayınları, İstanbul, 1999.
• Ekinci, Ahmet. “Anayasa Mahkemesi’nin Bireysel Başvuru Kararlarında Mahkemeye Erişim Hakkı”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt:18, Sayı:3-4, Yıl:2014.
• Erdem, Tahir. “Kaçakçılık Suçunda Pişmanlık”, Vergi Sorunları Dergisi, Sayı:189, Yıl: 2004, (110-115).
• Ersoy, Yüksel. Ceza Hukuku Genel Hükümler, İmaj Yayınevi, Ankara, 2002.
• Francıonı, Francesco: “The Rights of Access to Justice under Customary International Law”, (Editör: Francesco Francıonı), New York 2007.
• Gödekli, Mehmet. “Türk Ceza Öğretisi Ve Uygulamasında Etkin Pişmanlık”, TAAD, Yıl:7, Sayı:29, Ocak 2017.
• Gölcüklü, Feyyaz. “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinde “Adil Yargılama Hakkı””, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, İlhan Öztrak’a Armağan, Cilt: 49, Sayı: 1-2.
• Gözübüyük, A. Şeref /Gölcüklü, Feyyaz. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Uygulaması (Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi İnceleme ve Yargılama Yöntemi), 10. Bası, Turhan Kitabevi, Ankara 2013.
• Gözübüyük, A. Şeref/Tan, Turgut. İdare Hukuku (İdari Yargılama Hukuku), Cilt II, 9. Bası, Turhan Kitabevi, Ankara 2017.
• Günday, Metin. İdare Hukuku, 10 Baskı, İmaj Yayınevi, Ankara 2015.
• Hafızoğulları, Zeki/Özen, Muharrem. “Hırsızlık”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 12, Sayı: 1-2, Yıl: 2008.
• Hakeri, Hakan. Ceza Hukuku Genel Hükümler, 22. Bası, Adalet Yayınevi, Ankara, 2019.
• Karakehya, Hakan. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin 6. Maddesi (Adil Yargılanma Hakkı) Bağlamında Ceza Muhakemesinde Duruşma, Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora tezi, 2007.
• Karakoç, Yusuf. Vergi Ceza Hukuku, Yetkin Yayınları, Ankara, 2016.
• Kaşıkara, Serhat. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Çerçevesinde Adil Yargılanma Hakkı, Adalet Yayınları, Ankara 2009.
• Koca, Mahmut/Üzülmez, İlhan. Türk Ceza Hukuku Özel Hükümler, 14. Bası, Seçkin Yayınları, Ankara, 2021.
• Malkoç, İsmail. Türk Ceza Kanunu, 2. Bası, C.1, 2006.
• Özay, İl Han. Günışığında Yönetim, Alfa Yayınları, İstanbul 2002.
• Özen, Mustafa. “Cumhuriyet Savcısının Takdir Yetkisi”, Erzincan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 13, Sayı: 3-4.
• Özgenç, İzzet. Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, 17. Bası, Seçkin Yayınları, Ankara, 2021.
• Özgenç, İzzet. Zimmet Suçu, Seçkin Yayıncılık, Ankara 2012.
• Özkaya, Ömer. Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sisteminde İdarenin Bütünlüğü İlkesi, 2. Baskı, Adalet Yayınevi, Ankara, 2021.
• Öztürk, Bahri / Erdem, Mustafa Ruhan. Uygulamalı Ceza Hukuku ve Güvenlik Tedbirleri Hukuku, Seçkin Yayınları, Ankara, 2011.
• Rubenstein, David S. “Relative Checks: Towards Optimal Control of Administrative Power”, William & Mary Law Review, Vol. 51, No. 6, 2010.
• Rumpf, Christian. Türk Anayasa Hukukuna Giriş, Çev. Burak Oder, 1. Bası, Ankara 1995.
• Soyaslan, Doğan. Teşebbüs Suçu, Kazancı Yayınları, Ankara, 1994.
• Şen, Mahmut. “İdarenin Yargısal Denetiminin Sınırlarına İlişkin Modeller”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: XVII, Sayı: 1-2, Yıl: 2013.
• Şener, Esat. Hukuk Sözlüğü, Seçkin Yayınları, Ankara, 2001.
• Şenyüz, Doğan. Vergi Ceza Hukuku Vergi Kabahatleri ve Suçları, 10. Bası, Ekin Yayıncılık, Bursa, 2017.
• Tan, Turgut. İdare Hukuku, 5. Bası, Turhan Kitabevi, Ankara 2016.
• Tanör, Bülent/Yüzbaşıoğlu, Necmi. 1982 Anayasasına Göre Türk Anayasa Hukuku, 7. Bası, Beta Yayınları, İstanbul 2005.
• Tezcan Durmuş/Erdem Ruhan Mustafa/ Önak Murat, Teorik ve Pratik Ceza Özel Hukuku, Baskı 6, Ankara, 2008.
• Toroslu, Nevzat. Ceza Hukuku Genel Kısım, Savaş Yayınevi, Ankara, 2005.
• Yaşar Osman/Gökcan Hasan Tahsin/Artuç Mustafa. Yorumlu-Uygulamalı Türk Ceza Kanunu, C.IV, Ankara, 2010.
• Yerdelen, Erdal. Hükmün Gerekçesi, Ankara, 2015.
• Yılmaz, Ejder. Hukuk Sözlüğü, Yetkin Yayınları, Ankara, 2005.
• Yılmaz, Elif. “Uzlaşma Müessesesinin Hukuki Niteliği Ve Temel Vergilendirme İlkeleri Açısından Değerlendirilmesi”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: XIII, Sayı: 1-2, Yıl: 2009.
• Zafer, Hamide. Ceza Hukuku Genel Hükümler, Beta Yayınları, İstanbul, 2013.