SHELTERED WORKPLACE PRACTICE IN TURKISH LAW AND THE PRINCIPLES OF DISABLED EMPLOYMENT IN SHELTERED WORKPLACES

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 2, 534 - 565, 30.12.2022

Burcu Ezer

Öz

Various methods have been developed for the employment of the disabled in order to enable the disabled, who are considered as one of the disadvantaged groups in the working life, to participate actively in the working life and to increase their employment rates and the method of sheltered employment (sheltered workplaces) is one of them. In the sheltered employment method, which the application forms of which differ from country to country in line with the dynamics and needs of the countries, working conditions are specially arranged for the disabled and working environment away from competition is created. The sheltered workplace practice was introduced in Turkish Law for the first time in 2005 with the Law No. 5378 on the Law on Disabled People and Amending Certain Laws and Decree Laws (now the Law on the Disabled People) and the procedures and principles regarding the process and control of sheltered workplaces are regulated by the Regulation on Sheltered Workplaces published in the Official Gazette dated 27.01.2022. In addition, incentives for the salaries and social insurance contributions to be paid to the names of disabled people working in sheltered workplaces, discounts and exemptions in terms of some taxes that the employer of the sheltered workplace is obliged to pay and sheltered workplace project supports are regulated in various legislations. With the sheltered workplace practice, it is aimed to create employment for mentally and psychical disabled people, who are difficult to be recruited into the labour market, through workplaces that are technically and financially supported by the state and whose working environment is specially arranged (sheltered). In this paper, it is aimed to deal with sheltered workplaces as a disabled employment method, to touch on the application principles of the sheltered workplace method and its historical development in Turkish Law, to examine the procedures and principles regarding the employment of disabled people in sheltered workplaces in Turkish Law in the light of the regulations in force, and finally, to offer certain solutions in order to increase the functionality of sheltered employment methods in the practice of Turkish Law.

Anahtar Kelimeler

Sheltered employment, sheltered workplace, person with disabilities, disabled employment, disabled employee

TÜRK HUKUKUNDA KORUMALI İŞYERİ UYGULAMASI VE ENGELLİLERİN KORUMALI İŞYERLERİNDE İSTİHDAM EDİLMESİNİN ESASLARI

Öz

Çalışma hayatındaki dezavantajlı gruplardan biri olarak kabul edilen engellilerin çalışma hayatına aktif olarak katılımlarını sağlamak ve istihdam oranlarını arttırmak amacıyla engelli istihdamına yönelik çeşitli yöntemler geliştirilmiş olup koruyucu istihdam (korumalı işyerleri) yöntemi bunlardan biridir. Ülkelerin dinamikleri ve ihtiyaçları doğrultusunda uygulama biçimleri ülkeden ülkeye farklılık gösteren koruyucu istihdam yönteminde, çalışma koşulları engellilere özel olarak düzenlenmekte ve rekabetten uzak bir çalışma ortamı oluşturulmaktadır. Korumalı işyeri uygulaması, Türk Hukukunda ilk olarak 2005 yılında 5378 sayılı Özürlüler ve Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun (şimdiki adıyla Engelliler Hakkında Kanun) ile getirilmiş; korumalı işyerlerinin işleyişine ve denetimine ilişkin usul ve esaslar 27.01.2022 tarihli Resmî Gazete’de yayımlanan Korumalı İşyerleri Hakkında Yönetmelikle düzenlenmiştir. Ayrıca çeşitli mevzuatlarda korumalı işyerlerinde çalışan engellilerin ücretleri ve adlarına ödenecek sosyal sigorta primlerine ilişkin teşvikler, korumalı işyeri işvereninin ödemekle yükümlü olduğu bazı vergiler bakımından indirim ve muafiyetler ve korumalı işyeri proje destekleri düzenlenmiştir. Korumalı işyeri uygulaması ile işgücü piyasasına kazandırılmaları güç olan zihinsel ve ruhsal engelli bireylere, devlet tarafından teknik ve mali yönden desteklenen ve çalışma ortamı özel olarak düzenlenen (korumalı) işyerleri aracılığıyla istihdam oluşturmak amaçlanmaktadır. Bu çalışmada, engellilere yönelik düzenlenen bir istihdam yöntemi olarak korumalı işyerlerini ele almak; korumalı işyeri yönteminin uygulama esaslarına ve Türk Hukukundaki tarihsel gelişimine değinmek; yürürlükteki düzenlemeler ışığında Türk Hukukunda engellilerin korumalı işyerlerinde istihdamına ilişkin usul ve esasları incelemek ve son olarak korumalı istihdam yöntemlerinin Türk Hukuku uygulamasındaki işlevselliğini arttırmak adına belli başlı çözüm önerileri sunmak amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Korumalı istihdam, korumalı işyeri, engelli birey, engelli istihdamı, engelli işçi

Kaynakça

• Açıkgöz, Aslı. Dar Anlamda Vesayeti Gerektiren Haller ve Vesayet Altına Almanın İşlem Ehliyeti Bakımından Sonuçları, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2017.
• Alpagut, Gülsevil. “Korumalı İşyeri Kavramı ve Korumalı İşyerleri Hakkında Yönetmeliğin Değerlendirilmesi”, Sicil İş Hukuku Dergisi, C.1, S.3, 2006, s.29-36.
• Bilgin, Kâmil Ufuk. “Özürlülerin Çalışma Hayatındaki Sorunları ve Çözüm Önerileri”, Kamu-İş Dergisi, C.5, S.4, 2000, s.2-19.
• Brennan-Krohn, Zoë. “Employment for People with Disabilities: A Role for Anti-Subordination”, Harvard Civil Rights-Civil Liberties Law Review, C.51, S.1, 2016, s. 239-272.
• Civan, Orhan Ersun. “İş Sağlığı ve Güvenliğinde Özel Politika Gerektiren Gruplar”, Ankara Barosu Dergisi, C.75, S.4, 2017, s.205-290.
• Çalışkan, Koray. Almanya ve Türkiye’de Korumalı İşyeri Uygulaması. Yalova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Çavuş, Hakan/Tekin, Akay. “Türkiye’de Engellilerin İstihdam Yöntemi Olarak Korumalı İşyeri”, Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, C.30, S.1, 2015, s.145-165.
• Çolak, Ümran/Hergüner, Burak. “Zihinsel Engellilerin İstihdamı ve Korumalı İşyeri Projesinin İşverenler Açısından Uygulanabilirliği: Trabzon Örneği”, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, C.5, S.8, 2016, s.2436-2455.
• Dulay Yangın, Dilek/Doğan, Sevil. “Özel Bir Risk Grubu Olarak Engelli Çalışanlara Yönelik Alınması Gereken İş Sağlığı ve Güvenliği Önlemlerinin Hukuki Çerçevesi”, Sicil İş Hukuku Dergisi, S.42, 2019, s.110-127.
• Engelli ve Eski Hükümlülere Yönelik Proje Destekleri Başvuru Rehberi (2020/1.Dönem). https://media.iskur.gov.tr/33204/engelli-ve-eski-hukumlu-proje-basvurulari_ek_proje-basvuru-rehberi-2020-1-donem.pdf (Erişim Tarihi: 18.04.2022)
• European Parliament (Directorate-General For Internal Policies). Reasonable Accommodation and Sheltered Workshops for People with Disabilities: Costs and Returns of Investments, 2015. https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/STUD/2015/536295/IPOL_STU(2015)536295_EN.pdf (Erişim Tarihi: 05.06.2022)
• Gökmen, Hüseyin. “Korumalı İşyerleri ve İstihdam”, İstihdamda 3i Dergisi, S.9, 2013, s.56-57.
• Hoffman, Laura C. “An Employment Opportunity or a Discrimination Dilemma: Sheltered Workshops and the Employment of the Disabled”, University of Pennsylvania Journal of Law and Social Change, C.16, S.2, 2013, s.151-180.
• International Labour Organization (ILO). Disability Inclusion Strategy and Action Plan 2014-17, 2015. https://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/---ed_emp/---ifp_skills/documents/genericdocument/wcms_370772.pdf (Erişim Tarihi: 18.04.2022)
• Kağnıcıoğlu, Deniz/Şişman, Yener/Akgül, Taylan/İlhan, Zeynep/Boyacı, Nil Belgin. Türkiye’de Engelli İstihdamı, Kota Yöntemi Açısından Durum Analizi: İşveren ve İşveren Vekilleri ile Bir Araştırma, Nobel Yayın, Ankara, 2021.
• Karaaslan, Lütfiye. “Geçmişten Günümüze Engelli İstihdamı: Engelliler için Nitelikli İstihdamda Yeni Yaklaşımlar”, Çalışma İlişkileri Dergisi, C.1, S. Özel Sayı, 2020, s.46-58.
• Korumalı İşyeri Hibe Projesi Başvuru Formu (2022/1.Dönem). https://media.iskur.gov.tr/49985/korumali-isyeri-proje-basvuru-formu-2022-1-donem.pdf (Erişim Tarihi: 08.04.2022)
• Köksal, Ayşegül/Doğan, Zeki. “Kurumlar Vergisi Mükellefleri için Korumalı İşyeri İndirimi Uygulaması”, Vergi Raporu, S.244, 2020, s.11-20.
• Köme Akpulat, Ayşe. “İşverenin Engelli İşçi Çalıştırma Yükümlülüğü”, İstanbul Hukuk Mecmuası, C.77, S.2, 2019, s.523-553.
• Makas, Recep. “Korumalı İşyeri”, Çimento İşveren Dergisi, C.26, S.6, 2011, s.4-13.
• Malo, Miguel A./Vanesa, Rodríguez. “Sheltered employment for people with disabilities: An international appraisal with illustrations from the Spanish case”, MPRA, Paper No: 111861, 2022, s.1-24. https://mpra.ub.uni-muenchen.de/111861/1/MPRA_paper_111861.pdf (Erişim Tarihi: 05.06.2022)
• Martin, Tom. Sheltered employment A review of the literature, Tom Martin & Associates, Dublin, 2001. https://www.tma.ie/downloads/sheltered_employment_review.pdf (Erişim Tarihi: 05.06.2022)
• May-Simera, Charlotte. “Reconsidering Sheltered Workshops in Light of the United Nations Convention on the Rights of Persons with Disabilities (2006)”, Laws, C.7, S.1, 2018, s.1-17.
• Miglioire, Alberto. “Sheltered Workshops”, International Encyclopedia of Rehabilitation, Ed.: John H. Stone ve Maria Blouin, Centre of international Rehabilitation Research Information and Exchange, Buffalo, 2010, s.1-2. http://wintac-s3.s3-us-west-2.amazonaws.com/topic-areas/ta_511/Migliore-2010-sheltered_workshops_0.pdf (Erişim Tarihi: 05.06.2022)
• National Disability Rights Network. Segregated & Exploited: The Failure of the Disability Service System to Provide Quality Work, 2011. https://www.ndrn.org/images/Documents/Resources/Publications/Reports/Segregated-and-Exploited.pdf (Erişim Tarihi: 05.06.2022)
• Öğüz, Tufan M. “Çocuk ve Genç İşçiler ile Özürlülerin İş Sözleşmesi Yapma Ehliyetine İlişkin Esaslar”, Sicil İş Hukuku Dergisi, S.9, 2008, s.23-26.
• Özgökçeler, Serhat/Alper, Yusuf. “Özürlüler Kanunu’nun Sosyal Model Açısından Değerlendirilmesi”, İşletme ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, C.1, S.1, 2010, s.33-54.
• Özmen, Dicle Dilan. Engellilere Yönelik Alternatif İstihdam Modelleri: Korumalı İşyeri Örneği. Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Sarı Gerşil, Gülşen/Alimanoğlu Yemişci, Derya. “Korumalı İşyeri Kapsamında Zihinsel Engelli İstihdamı: Manisa OSB Yönetiminde Z.E.K.İ Projesi Örneği”, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C.22, S.3, 2020, s.1125-1153.
• Selek Öz, Cihan/Orhan, Serdar. “Özürlü İstihdam Yöntemlerinin Uygulanabilirliği Üzerine Bir Değerlendirme”, Çalışma İlişkileri Dergisi, C.3, S.2, 2012, s.36-48.
• Sözer, Ali Nazım. Türk Sosyal Sigortalar Hukuku (5. Baskı), Beta Basım Yayın, İstanbul, 2021.
• Strateji Geliştirme Dairesi Başkanlığı, Türkiye İş Kurumu 2019 Yılı Faaliyet Raporu, 2020. https://media.iskur.gov.tr/37553/2019-yili-faaliyet-raporu.pdf (Erişim Tarihi: 08.04.2022)
• Strateji Geliştirme Dairesi Başkanlığı, Türkiye İş Kurumu 2020 Yılı Faaliyet Raporu, 2021. https://media.iskur.gov.tr/48780/2020-yili-faaliyet-raporu.pdf (Erişim Tarihi: 08.04.2022)
• Strateji Geliştirme Dairesi Başkanlığı, Türkiye İş Kurumu 2021 Yılı Faaliyet Raporu, 2022. https://media.iskur.gov.tr/53368/2021_yili_faaliyet_raporu.pdf (Erişim Tarihi: 08.04.2022)
• Şen, Mustafa. “Türkiye’de Engellilere Yönelik İstihdam Politikaları: Sorunlar ve Öneriler”, Sosyal Güvenlik Dergisi, C.8, S.2, 2018, s.129-152.
• Türkiye İş Kurumu 11. Genel Kurul Raporu. https://media.iskur.gov.tr/51814/11-genel-kurul-raporu.pdf (Erişim Tarihi: 08.04.2022)
• Uşan, M. Fatih. “İş Hukukunda Özürlü İstihdamı Yöntemleri”, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Prof. Dr. Süleyman Arslan’a Armağan, C.6, S.1-2, 1998, s.851-883.
• Uşan, M. Fatih. İş Hukukunda Sakat İstihdamı, Türkiye Sağlık İşçileri Sendikası Yayını, Ankara, 1999.
• Visier, Laurent. “Sheltered Employment for Persons with Disabilities”, International Labour Review, C.137, S.3, 1998, s.347-365.
• World Health Organization (WHO). World Report on Disability, 2011. https://apps.who.int/iris/rest/bitstreams/53067/retrieve (Erişim Tarihi: 18.04.2022)
• Yiğit Şakar, Ayşe. “Korumalı İşyerlerine Sağlanan Vergi Teşvikleri”, Yaklaşım Dergisi, S.262, 2014, s.1-7.
• https://www.aile.gov.tr/sygm/programlarimiz/sosyal-yardim-programlarimiz/ (Erişim Tarihi: 08.04.2022)
• https://data.tuik.gov.tr/Bulten/DownloadIstatistikselTablo?p=3EkvJTlnr7rAIpelCmRZfLZrpNuWdMMF5cZn24LQtGvtJ2/SR/jIfvmelyRYs/WU (Erişim Tarihi: 18.04.2022)
• https://data.tuik.gov.tr/Bulten/DownloadIstatistikselTablo?p=qrG91/kAimyiUMT70AilbU9UlZG9dNz8aLoYErbnawcAoxd0ipXF3aBdDUiZBwlV (Erişim Tarihi: 18.04.2022)
• https://www.dol.gov/agencies/odep/program-areas/integrated-employment (Erişim Tarihi: 06.06.2022)
• https://www.ilo.org/dyn/normlex/en/f?p=NORMLEXPUB:12100:0::NO:12100:P12100_INSTRUMENT_ID:312437:NO (Erişim Tarihi: 05.06.2022)
• https://www.ilo.org/dyn/normlex/en/f?p=NORMLEXPUB:12100:0::NO:12100:P12100_INSTRUMENT_ID:312506:NO (Erişim Tarihi: 05.06.2022)
• https://inhak.adalet.gov.tr/Resimler/Dokuman/2312020100834bm_48.pdf (Erişim Tarihi: 28.05.2022)
• https://www.iskur.gov.tr/is-arayan/aktif-isgucu-programlari/engelli-ve-eski-hukumlu-projeleri/ (Erişim Tarihi: 08.04.2022)
• https://kms.kaysis.gov.tr/Home/Kurum/22620739 (Erişim Tarihi: 25.05.2022)
• https://www.sepe.es/HomeSepe/Personas/encontrar-trabajo/empleo-para-personas-con-discapacidad/centros-especiales-empleo#:~:text=Los%20Centros%20Especiales%20de%20Empleo,el%20mercado%20ordinario%20de%20trabajo. (Erişim Tarihi: 05.06.2022)
• https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/kanuntbmmc083/kanuntbmmc083/kanuntbmmc08304407.pdf (Erişim Tarihi: 28.05.2022)