Osmanlı Devleti’nde Devletlerarası Hukuka ve Avrupa Diplomasisine Uyum Süreci: Londra Konferansı Ve Mehmed Şekib Efendi (1840-1841)

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 1, 109 - 127, 30.06.2024

Ahmet Dönmez

Öz

Osmanlı Devleti, III. Selim döneminden itibaren uluslararası hukuka ve karşılıklı diplomasiye uyum sürecine girmiştir. Bu tarihten itibaren tek taraflı diplomasi uygulamalarından vazgeçilmeye başlanmıştır. 1831 yılı sonunda ortaya çıkan Mısır meselesi, kısa sürede Avrupa diplomasisinin en önemli problemlerinden biri halini almıştır. Osmanlı Devleti, 1839 yılında Nizip Savaşı’nda alınan yenilgi ve padişahın ölümü ardından parçalanmanın eşiğine gelmiştir. Avrupa devletleri bu meseleye el koymuşlar ve konuyu çözümlemek için Londra’da bir konferans düzenlemişlerdir. Bu konferansta, Osmanlı’yı temsil etmek üzere aynı zamanda Londra elçiliğine tayin edilen Mehmed Şekib Efendi görevlendirilmiştir.
Mehmed Şekib Efendi, konferansta Mısır meselesinin Avrupa devletlerin söz verdiği şekilde çözümü için girişimler yaparak notalar vermiştir. Bu sırada Osmanlı elçisi, özellikle İngiltere ve Avusturya temsilcilerinin yardımını görmüştür. Notaların yazımı, konferansta nasıl hareket etmesi gerektiği, yapması gereken konuşmalar, protokollerin onaylanması gibi konularda onlardan destek almıştır. Mehmed Şekib Efendi, Fransa ve Rusya temsilcilerine karşı ise kendisine verilen talimatlar çerçevesinde temkinli davranmıştır. Konferansta ortaya çıkan protokole Osmanlı temsilcisi de imza atmıştır. Mısır Valisi Mehmed Ali Paşa’ya karşı düzenlenen operasyon sonucunda Mısır meselesi sonuçlandırılmıştır. Ardından 1841 yılında Londra Boğazlar Sözleşmesi yapılarak Boğazların egemenliği uluslararası bir anlaşmayla Avrupa devletlerinin istediği şekilde yeni bir statüye konulmuştur. Bu süreçte Osmanlı diplomasisi giderek artan bir şekilde uluslararası hukuka ve Avrupa diplomasisine adapte olmuş ve Avrupa sisteminin bir parçası haline gelmiştir.

Anahtar Kelimeler

Mehmed Şekib Efendi, II. Mahmud, Londra Konferansı, Londra Boğazlar Sözleşmesi, Mısır Meselesi

Etik Beyan

Bu çalışmanın, özgün bir çalışma olduğunu; çalışmanın hazırlık, veri toplama, analiz ve bilgilerin sunumu olmak üzere tüm aşamalarından bilimsel etik ilke ve kurallarına uygun davrandığımı; bu çalışma kapsamında elde edilmeyen tüm veri ve bilgiler için kaynak gösterdiğimi ve bu kaynaklara kaynakçada yer verdiğimi; kullanılan verilerde herhangi bir değişiklik yapmadığımı, çalışmanın Committee on Publication Ethics (COPE)' in tüm şartlarını ve koşullarını kabul ederek etik görev ve sorumluluklara riayet ettiğimi beyan ederim. Herhangi bir zamanda, çalışmayla ilgili yaptığım bu beyana aykırı bir durumun saptanması durumunda, ortaya çıkacak tüm ahlaki ve hukuki sonuçlara razı olduğumu bildiririm.

Teşekkür

Bulunmamaktadır.

The Process of the Adaptation of European Diplomacy and International Law in the Ottoman Empire: London Conference and Mehmed Shekib Effendi (1840-1841)

Öz

Ottoman Empire initiated a process of harmonization with international law and European diplomacy during the reign of Selim III. As of this date, unilateral diplomacy practices began to be abandoned. The Egyptian issue started at the end of 1831 and soon became one of the most important issues of European diplomacy. The Ottoman Empire was on the verge of disintegration after the defeat in the Battle of Nizip in 1839 and the death of the sultan. European states seized this question and convened a conference in London to resolve it. Mehmed Shekib Effendi, who was also appointed as the ambassador to London, was assigned to represent the Ottoman Empire at this conference.
Mehmed Shekib Effendi made attempts to resolve the Egyptian question at the conference as promised by the European states and submitted notes. During this process, especially the representatives of England and Austria helped the Ottoman envoy. He received support in matters such as the writing of the notes, how he should act at the conference, the speeches he should make and approval of the protocols. Mehmed Shekib Effendi acted cautiously towards the French and Russian representatives within the framework of the instructions given to him. The Ottoman representative also signed the protocol that emerged at the conference. As a result of the operation organized against Mehmed Ali Pasha, the Governor of Egypt, the Egyptian question was finalized. Afterward, the London Straits Convention was concluded, and the sovereignty of the Straits was put into a status as desired by the European states through an international diplomatic agreement in 1841. In the process, Ottoman diplomacy increasingly adapted to international law and European diplomacy and became a part of the European system.

Anahtar Kelimeler

Mehmed Shekib Effendi, Mahmud II, London Conference, London Straits Convention, Egyptian Question

Etik Beyan

I declare that this study is an original study; that I have acted in accordance with the principles and rules of scientific ethics at all stages of the study, including preparation, data collection, analysis and presentation of information; that I have cited sources for all data and information not obtained within the scope of this study and included these sources in the references; that I have not made any changes in the data used, and that I have accepted all the terms and conditions of the Committee on Publication Ethics (COPE) and complied with ethical duties and responsibilities. I declare that if at any time a situation contrary to this statement I have made regarding the study is detected, I agree to all moral and legal consequences that may arise.

Teşekkür

There is no specific acknowledgement to declare.

Kaynakça

• Ahmet Lütfi Efendi. Vak’anüvîs Ahmet Lûtfî Efendi Tarihi, C. IV-V-VI, yeni yazıya aktaran. Yücel Demirel, YKY, İstanbul 1999.
• Akyılmaz, Gül. Osmanlı Diplomasi Tarihi ve Teşkilatı, Tablet Yayınları, Konya 2000.
• Akyılmaz, Gül. Siyasi Tarih, Seçkin Yayınları, Ankara 2015.
• Akyılmaz, Gül. “III. Selim’in Dış Politika Anlayışı ve Diplomasi Reformu Çerçevesinde Batılılaşma Siyaseti”, Türkler Ansiklopedisi, C. 12, ed. Hasan Celal Güzel-Kemal Çiçek, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s. 660-670.
• Altundağ, Şinasi. Kavalalı Mehmet Ali Paşa İsyanı-Mısır Meselesi 1831-1841, TTK Yayınları, Ankara 1945. Anderson, Matthew Smith. Doğu Sorunu (1774-1923), çev. İdil Eser, YKY, İstanbul 2001.
• Armaoğlu, Fahir. 19.Yüzyıl Siyasî tarihi (1789-1914), TTK Yayınları, Ankara 1997.
• Deringil, Selim. “II. Mahmud’un Dış Siyaseti ve Osmanlı Diplomasisi”, Sultan II. Mahmut ve Reformları Semineri, 28-30 Haziran 1989, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1990, s. 59-70.
• Dönmez, Ahmet. Osmanlı Modernleşmesinde İngiliz Etkisi: Diplomasi ve Reform (1833–1841), Kitap Yayınevi, İstanbul 2014.
• Dönmez, Ahmet. “Osmanlı Devleti’nde Tek Taraflı Diplomasi Anlayışı ve Karşılıklı Diplomasiye Geçiş Süreci”, Osmanlı Diplomasi Tarihi: Kurumları ve Tatbiki, ed. Mehmet Alaaddin Yalçınkaya-Uğur Kurtaran, Grafiker Yayınları, Ankara 2018, s. 145-178.
• Dönmez, Ahmet. “Karşılıklı Diplomasiye Geçiş Sürecinde Osmanlı Daimî Elçiliklerinin Avrupa’da Yeniden Tesisi (1832–1841)”. Fahir Armaoğlu Armağanı, ed. Ersin Embel, TTK Yayınları, Ankara 2008, s. 153–182.
• Dönmez, Ahmet. Karşılıklı Diplomasiye Geçiş Sürecinde Osmanlı Daimî Elçiliklerinin Avrupa’da Yeniden Tesisi (1832–1841), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya 2006.
• Erim, Nihat. Devletlerarası Hukuku ve Siyasi Tarih Metinleri: Osmanlı İmparatorluğu Andlaşmaları, C. I, Ankara 1953.
• Garnett, R. “A Letter by Lord Palmerston on the Egyptian Question of 1840”, The English Historical Review, S. 18, No. 69, s. 135-130.
• Goryanof, Sergey. Rus Arşiv Belgelerine Göre Boğazlar ve Şark Meselesi, çev. Macar İskender Ali Reşad, yeni yazıya aktaran. Ali Ahmet Beyoğlu-İshak Keskin, Ötüken Yayınları, İstanbul 2006.
• Hâriciyye Nezâreti Salnamesi 1306, yay. haz. Ahmet Nezih Galitekin, İşaret Yayınları, İstanbul 2003. https://www.eyupsultan.bel.tr/tr/main/pages/sekib-mehmet-pasa/1282, 28.10.2023.
• Karakoç, İrem. “Osmanlı Tâbiiyet Hukuku Bağlamında Gerçek Vatandaşlık Statüsünün Önemi”, Necmettin Erbakan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi (NÜHFD), C. 6, S. 1, 2023, s. 255-296.
• Karal, Enver Ziya. Osmanlı Tarihi, C. V, TTK Yayınları, Ankara 1947.
• Köprülü, Orhan Fuad. “Mehmed Said Galib Paşa”, TDVİA, C. 13, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1996, s. 329-331.
• Kutluoğlu, Muhammed Hanefi. Eqyptian Question 1831-1841, Eren Yayıncılık, İstanbul 1998.
• Küçük, Cevdet. “İzzet Mehmed Paşa”, TDVİA, C. 23, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2001, s. 559-560.
• Mehmed Süreyya. Sicil-i Osmani, Osmanlı Ünlüleri, yay. haz. Nuri Aybayar, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1996.
• Rodkey, F. Stanley. The Turco-Eqyptian Question in the Relations England, Fransa and Russia (1832–1841), The University of Illinois Press, Urbana 1924.
• Rodkey, F. Stanley. “Sir Robert Ainslie’nin İstanbul Büyükelçiliği (1776-1794)”, Osmanlı Araştırmaları, C. XXXI, 2008, s. 127-159.
• Temperley, Harold. England and the Near East, The Crimea, Longmans, Green and Co., 1936.
• Temperly, Harold-Lillian M. Penson. Foundations of British Foreign Policy- From Pitt (1792) to Salisbury (1902), Frank Cass& Co. LTD., London 1966.
• Tukin, Cemal. Boğazlar Meselesi, Pan Yayınları. İstanbul 1999.
• Türkgeldi, Ali Fuad. Maruf Simalar, haz. Selçuk Akşin Somel-Mehmet Kalpaklı, TTK Yayınları, Ankara 2013.
• Uçarol, Rıfat. Siyasi Tarih 1789-2001, DR Yayınları, İstanbul 2008.
• Üstüncan, Onur. Tanzimat Bürokratı Şekip Efendi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya 2009.
• Webster, Charles. The Foreign Policy of Palmerston 1830-1841(Britain, the Liberal Movement and the Eastern Question), C. II, G. Bell&Sons Ltd, London 1951.
• Yalçınkaya, Mehmet Alaaddin. “Şekib Efendi”, Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi, C. II, yay. yönt. Ekrem Çakıroğlu, YKY, İstanbul 1999, s. 578-579.
• Yalçınkaya, Mehmet Alaaddin. “Sir Robert Ainslie’nin İstanbul Büyükelçiliği (1776-1794)”, Osmanlı Araştırmaları, C. XXXI, 2008, s. 127-159.