Anayasa Mahkemesi Kararlarında Aşamalar ve Süreler: Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri Merkezli Bir Değerlendirme

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 3, 588 - 603

Ahmet Ayata

Öz

Yargılamaların makul sürede tamamlanması Anayasa Mahkemesinin önüne bireysel başvurular yoluyla gelen kararlar kadar Mahkemenin kendi kararları açısından da önem arz etmektedir. Bireysel başvurular ile normların yargısal denetiminin etkinliği, sürecin uzunluğuyla ters orantılıdır. Anayasaya aykırılığı ileri sürülen ve mahkemece iptal edilen normların yürürlüğe girdiği günden iptal kararının Resmi Gazetede yayımlandığı güne kadar (yürürlükleri ertelenmediği takdirde) yürürlükte kalmaları öngörülmektedir. Süreç boyunca yasama yetkisinin yahut yürütmenin ilk elden düzenleyici işlem yetkisinin kaçınılmaz olarak anayasanın üstünlüğü ilkesine tercih edildiği anlaşılmaktadır. Doktrinel hukuk çalışmalarından farklı olarak cumhurbaşkanlığı kararnameleri şeklindeki normların yargısal denetim süreçlerine odaklanan bu çalışma, betimleyici bir araştırma olup sosyo-legal çalışmalar kapsamında değerlendirilebilir. Çalışma cumhurbaşkanlığı kararnamelerine ilişkin ilk kararın verildiği 22/01/2020 tarihinden 15/10/2023 tarihine kadarki kararlarla sınırlandırılmıştır. Çalışmada öncelikle Anayasa Mahkemesi’nin paylaştığı istatistiklerde yer almayan sürelerin norm bilgi bankası aracılığıyla elde edilmesi yoluna gidilmiştir. İlgili norm denetimi kararlarının, normun yayımlanması, ilk inceleme, karar gibi farklı aşamaları dikkate alınarak ne kadarlık bir sürede verildiği tespit edilmiş ve bu süreler kanunlarla mukayeseli biçimde değerlendirilmiştir. Bunun yanı sıra mahkemenin cumhurbaşkanlığı kararnamelerine ilişkin kararları detaylandırılmıştır. Anayasaya aykırılığı ileri sürülen cumhurbaşkanlığı kararnameleri için bir ya da daha fazla hükmünün iptal edilmesi durumunda karar süresinin iptal talebinin reddedildiği kararlara göre %70 daha uzun olduğu tespit edilmiştir. İptal kararı alma sürecinin tabiatının gereği olarak iptal kararlarının daha uzun sürede alındıkları ileri sürülebilir. Ancak bu durum norm denetiminin etkinliğine ve işlevselliğine ilişkin kaygı vericidir.

Anahtar Kelimeler

Sosyo-legal çalışmalar, Karar alma süreci, Anayasa yargısı, Cumhurbaşkanlığı kararnameleri, Yargısal denetim süreleri

STAGES AND DURATIONS IN THE DECISIONS OF THE CONSTITUTIONAL COURT: AN EVALUATION CENTERED ON PRESIDENTIAL DECREES

Öz

The completion of the proceedings within a reasonable time is as important for the decisions of the Constitutional Court through individual applications as it is for the Court's own decisions. The effectiveness of judicial review is inversely proportional to the length of the process. The norms that are claimed to be unconstitutional and annulled by the court are envisaged to remain in force from the day they enter into force until the day the annulment decision is published in the Official Gazette. Throughout the process, it is understood that the legislative power or the first-hand regulatory authority of the executive is inevitably preferred to the principle of supremacy of the constitution. Unlike doctrinal legal studies, this study, which focuses on the judicial review processes of presidential decrees, is a descriptive research and can be considered within the scope of socio-legal studies. The study is limited to the decisions from 22/01/2020, when the first decision on presidential decrees was issued, until 15/10/2023. The periods that are not included in the statistics shared by the Constitutional Court were obtained through the norm database. The duration of the relevant norm review decisions was determined by taking into account the different stages such as the publication of the norm, the first review, and the decision; these durations were evaluated in comparison with the laws. In addition, the court's decisions on presidential decrees are detailed. For presidential decrees that were claimed to be unconstitutional, it was found that the duration of the decision was 70% longer in cases where one or more rules were annulled than in cases where the annulment request was rejected. It can be argued that annulment decisions take longer due to the nature of the annulment decision-making process. However, this situation raises concerns regarding the efficiency and functionality of norm review.

Anahtar Kelimeler

Socio-legal studies, Decision-making process, Constitutional justice, Presidential decrees, Length of judicial proceedings

Kaynakça

• Aliefendioğlu, Yılmaz. "Türk Anayasa Mahkemesi’nin İç İşleyişi ve Karar Alma Süreci", Bahri Avcı’ya Armağan, Mülkiyeliler Birliği Vakfı Yayınları, Ankara, 1988.
• Ayata, Ahmet. Anayasa Mahkemesinin Yargısal Davranışı: Hibrit Bir Analiz (2016-2023), Yetkin Yayınları, Ankara, 2024.
• Caldeira, Gregory A. / Wright, John. "Organized Interests and Agenda Setting in the U.S. Supreme Court", American Political Science Review, C. 82, S. 4, 1988, s. 1109-1127.
• Clark, David S. / Merryman, John Henry. "Measuring the Duration of Judicial and Administrative Proceedings", Michigan Law Review, C. 75, S. 1, 1976, s. 89-99.
• Epstein Lee / Knight Jack. "Mahkemeler ve Yargıçlar" içinde Austin Sarat (ed), Merve Bakdur (çev), Hukuk ve Toplum El Kitabı, Islık Yayınları, 2022.
• Gözübüyük, A.Şeref. Anayasa Hukuku, 13. Baskı, Turhan Kitabevi, Ankara, 2004.
• Greenhouse, Linda. The U.S. Supreme Court: A Very Short Introduction, Oxford University Press, Oxford, 2012.
• Landoni, Mattia. "Justice Delayed…An Overview of the Options to Speed Up Federal Justice", Journal of Public and International Affairs, C. 18, 2007, s. 127-148. Levin, A. Leo / Wolley, A, Edward. Dispatch and Delay: A Field Study of Judicial Administration in Pennsylvania, University of Pennsylvania, Pennsylvania, 1961.
• Oder, Bertil, Emrah. "The Turkish Constitutional Court and Turkey’s Democratic Breakdown: Judicial Politics Under Pressure", ICL Journal, C. 18, S. 1, 2024, s. 127-163.
• Owens, Ryan, J., "The Separation of Powers and Supreme Court Agenda Setting", American Journal of Political Science, C. 54, S. 2 , 2010, s. 412-427
• Özbudun, Ergun. Türk Anayasa Hukuku, 11. baskı, Yetkin Yayınevi, Ankara, 2010.
• Özveri, Kübra, Cemre. Anayasa Mahkemesi İptal Kararlarının Zaman Yönünden Uygulanması, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bilkent Üniversitesi, Ankara, 2020.
• Perry, H.W. Deciding to Decide: Agenda Setting in the United States Supreme Court, Harvard University Press, Cambridge, Massachusetts, 1994.
• Peters, Geoffrey. "The Problems of Caseload and Delay in the Minnesota Supreme Court—An Introduction to a Symposium", William Mitchell Law Review, C. 1, S. 7, 1981, s. 41-49. Posner, Richard, A. "What Do Judges and Justices Maximize? (The Same Thing Everybody Else Does)", Supreme Court Economic Review, C. 3, S. 1, 1993, s. 1-41.
• Ülgen, Özen. Anayasa Yargısında İptal Kararlarının Etkileri, Oniki Levha Yayınları, İstanbul, 2016.
• Yıldırım, Turan. "Anayasa Mahkemesi Kararlarının Bağlayıcılığı", Amme İdaresi Dergisi, C. 26, S. 4, 1993, s. 69-80.
• Yolcu, Serkan. Yargıçların Görüş Ayrılığı Sorunu: Anayasa Hukukunda Karşı Oy, Seçkin Yayınevi, Ankara, 2021. Türkiye Cumhuriyeti Temsilciler Meclisi, “Birleşim 53”, Temsilciler Meclisi Tutanak Dergisi, C. 4, 25/04/1961, s. 178-257.