KAYNAK DEĞERİ VE İÇERİK TENKİDİ AÇISINDAN ‘ÜÇ YERDE YALAN’ RİVAYETİ

Yıl 2012, Cilt: 33 Sayı: 33, 9 - 34, 01.10.2012

Ahmed Ürkmez

Öz

Anahtar Kelimeler

-

KAYNAK DEĞERİ VE İÇERİK TENKİDİ AÇISINDAN ‘ÜÇ YERDE YALAN’ RİVAYETİ

Öz

Yalan, insanlar arası ilişkilerde güvensizliğe yol açan ve İslam ahlâkının ilkesel olarak benimsemediği bir davranıştır. ‘Ahlâkî değerleri tamamlamak için’ gönderilen Hz. Peygamber de (sav) teorik ve pratik alanda yalanın her çeşidi ile ciddi bir mücadeleyi hayatı boyunca yürütmüştür. Mamafih, bugün geniş halk kitleleri onun (sav) müminlere üç yerde/durumda (savaş, küsleri barıştırma ve eşler arası iletişim) sınırsız yalan söyleme hakkı tanıdığını düşünmekte ve bunu rahatlıkla uygulayabilmektedir. Bu makale, söz konusu algının oluşmasına yol açan etkenleri incelemekte ve bu bağlamda ilgili beyanın/ruhsatın kime ait olduğunu tespite çalışmaktadır. Bir yönüyle hadiste idrac ve ref’ problemlerine taalluk eden konu, üç yerde yalana dair rivayetin mahiyetini (merfû, mevkuf veya maktû) isnadlar bazında aydınlatacak, ardından muhtevasını metin tenkidine tabi tutacaktır

Anahtar Kelimeler

Yalan, İdrâc, Abdülvehhâb b. Ebûbekr, Aile, Savaş, ez-Zührî

Kaynakça

• Kur’ân-ı Kerîm.
• Abd b. Humeyd, Ebû Muhammed el-Kissî (ö.249/863), el-Müntehab min Müsned Abd b. Humeyd, I-II, (Ebû Abdullah Mustafa ibnü’l-Adevî), Dâru Belensiye, 2. Baskı, Riyâd 2002.
• Abdurrahmân Umeyra, Nisâ Enzelallâhü fîhinne Kur’ânâ, Dâru’l-Livâ, 2. Baskı, Riyâd 1983.
• Abdürrezzâk, Ebûbekr b. Hemmâm es-San’ânî (ö.211/826), el- Musannef, I-XI, (thk. Habîburrahmân el-A’zamî), el-Mektebü’l-İslâmî, 2. Bas- kı, Beyrut 1983.
• Ağırman, Mustafa, “Hz. Peygamber’in Katıldığı Savaşlarda Sivillerin Korunması Meselesi”, EKEV Akademi Dergisi, 1997, cilt: I, sayı: 1, ss. 117- 128.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş- Şeybânî el-Bağdâdî (241/855), el-Müsned, I-L (thk. Şuayb Arnavut ve diğer- leri), 1. Baskı, Beyrut 1999.
• Altun, İsmail, “Hz. Peygamber’in Barışın İnşasına Yönelik Uygulamala- rı”, EKEV Akademi Dergisi, 2009, cilt: XIII, sayı: 41, ss. 31-58.
• Ateş, Abdurrahman, “Hz. İbrahim’e İsnat Edilen ‘Üç Yalan’ (Kur’ân ve Kitab-ı Mukaddes Bağlamında Eleştirel Bir Yaklaşım), EKEV Akademi Dergisi, 2004, cilt: VIII, sayı: 18, ss. 75-88.
• Aynî, Bedrüddîn Ebû Muhammed Mahmûd b. Ahmed (ö.855/1451), Umdetü’l-Kârî Şerhu Sahîhi’l-Buhârî, I-XXV, (tsh. Abdullah Mahmûd), Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye, 1. Baskı, Beyrut 2001.
• Bağdâdî, Ebûbekr Ahmed b. Ali el-Hatîb (ö.463/1071), el-Fasl li’l- Vasli’l-Müdrec fi’n-Nakl, (thk. Abdüssemî’ Muhammed el-Enîs), Dâru İbni’l- Cevzî, 1. Baskı, Riyâd 1997.
• ……….., Târîhu Bağdâd (Târîhu Medîneti’s-Selâm ve Ahbâru Muhaddisîhâ ve Zikri Kuttânihe’l-Ulemâ min Ğayri Ehlihâ ve Vâridîhâ), I- XVIII, (thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf), Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1. Baskı, Beyrut 2001.
• Beyhakî, Ebûbekr Ahmed ibnü’l-Hüseyn (ö.458/1066), el-Câmi’ li Şu’abi’l-Îmân, I-XIV, (thk. Abdülaliyy Abdülhamîd Hâmid), Mektebetü’r- Rüşd, 1. Baskı, Riyad 2003.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail (256/870), el-Edebü’l- Müfred, (thk. Hâlid Abdurrahmân el-Akk), Dâru’l-Ma’rife, 1. Baskı, Beyrut
• ………, es-Sahîh (el-Câmi’ü’l-müsnedü’s-sahîhu’l-muhtasar min umûri Rasûlüllâh sallallâhü aleyhi vesellem ve sünenih ve eyyâmih), (thk. Sâlih b. Abdülazîz/2756 sayfalık ve tek ciltlik Kütüb-i Sitte baskısı), Dârü’s-Selâm li’n- Neşr ve’t-Tevzî’, 3. Baskı, Riyâd 2000.
• Develioğlu, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Doğuş Mat- baası, Ankara 1962.
• Doğanay, Süleyman, Hadis Rivayetinde Ravi Tasarrufları ve Doğurdu- ğu Problemler, İSAM Yayınları, İstanbul 2009.
• Ebû Davud, Süleyman ibnü’l-Eş’as es-Sicistânî (275/888), es-Sünen, (thk. Sâlih b. Abdülazîz/2756 sayfalık ve tek ciltlik Kütüb-i Sitte baskısı), Dârü’s-Selâm li’n-Neşr ve’t-Tevzî’, 3. Baskı, Riyâd 2000.
• Erul, Bünyamin, “Tasarrufât er-Ruvât fî Mütûni’l-Merviyyât”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2001, cilt: XLII, ss. 173-212.
• Hamîdullâh, Muhammed, İslâm Peygamberi, I-II, (çev. Salih Tuğ), An- kara 2003.
• Harâitî, Ebûbekr Muhammed b. Ca’fer (ö.327/939), Mesâvi’l-Ahlâk ve Mezmûmühâ, (thk. Mustafâ b. Ebi’n-Nasr eş-Şelebî), Meketebetü’s-Sevâdî, 1. Baskı, Cidde 1992.
• Hennâd, İbn Seriy el-Kûfî (ö.243/857), Kitâbü’z-Zühd, (thk. Abdurrahmân b. Abdülcebbâr el-Firyevâî), Dâru’l-Hulefâ, 1. Baskı, Kuveyt 1985.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân et-Temîmî (ö.327/939), Kitâbü’l-Cerh ve’t-Ta’dîl, I-IX, Dâiratü’l-Me’ârifi’l-Osmâniyye, 1. Baskı, Deken 1953.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed (ö.235/849), el- Musannef, I-XVI, (thk. Hamed b. Abdullah el-Cumu’a ve Muhammed b. İb- rahim el-Lahyudân), Meketebetü’r-Ruşd, 1. Baskı, Riyâd 2004.
• İbn Ebi’d-Dünyâ, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed (ö.281/894) es- Samt ve Âdâbü’l-Lisân, (Mecmûat Rasâil İbn Ebi’d-Dünyâ cilt: 5 içerisinde), Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, 1. Baskı, Beyrut 1993.
• Nesâî, Ebû Abdurrahmân Ahmed b. Şuayb (ö.303/915), es-Sünenü’l- Kübrâ, I-XII, (thk. Şuayb el-Arnavut), Müessesetü’r-Risâle, 1. Baskı, Beyrut
• Nevevî, Yahyâ b. Şeref (ö.676/1278), Şerhu Sahîhi Müslim, I-XVIII, (thk. Muhammed Fuad Abdülbâkî), Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1. Baskı, Beyrut 1995.
• Paksoy, Kadir, “Hadis Metodolojisinde İdrâc ve Müdrec Hadisler-I”, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 2005, cilt: V, sayı: 2, ss. 105-124.
• ……………….., “Hadis Metodolojisinde İdrâc ve Müdrec Hadisler-II”, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 2005, cilt: V, sayı: 3, ss. 213-230.
• Soysaldı, Mehmet, “Kalbin Manevî Hastalıklarından Yalan ve Korunma Yolları”, Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, yıl: 6 [2005], sayı: 15, ss.97.
• Suyûtî, Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebûbekr (911/1505), Tedrîbü’r- Râvî fî Şerhi Takrîbi’n-Nevevî, I-II, (thk. Dr. Ahmed Ömer Hâşim), Dâru’l- Kitâbi’l-Arabî, Beyrut 1993.
• Taberânî, Ebü’l-Kâsım Süleymân b. Ahmed (ö.360/971), el-Mucemü’l- Kebîr, I-XXV, (thk. Hamdî Abdülmecîd es-Silefî), Mektebet İbn Teymiyye, Kâhire trs.
• …………, el-Mucemü’s-Sağîr, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1983.
• Tahâvî, Ebû Ca’fer Ahmed b. Muhammed b. Selâme (321/933), Şerhu Müşkili’l-Âsâr, I-XVI, (thk. Şuayb el-Arnavut), Müessesetü’r-Risâle, 1. Baskı, Beyrut 1994.
• Tayâlisî, Süleymân b. Dâvûd ibnü’l-Cârûd (ö.204/819), el-Müsned, I- IV, (thk. Muhammed b. Abdülmuhsin et-Türkî), Dâru Hicr, 1. Baskı, 1999.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevra (279/892), es-Sünen, (thk. Sâlih b. Abdülazîz/2756 sayfalık ve tek ciltlik Kütüb-i Sitte baskısı), Dârü’s- Selâm li’n-Neşr ve’t-Tevzî’, 3. Baskı, Riyâd 2000.
• Ürkmez, Ahmed, Ahlâk Ekseninde Hadis, TDV Yayınları, Ankara 2010.
• Yaka, Eyüp, “Şefkat ve Barış Peygamberi Hz. Muhammed (s.a.s)”, Di- yanet İlmi Dergi, 2002, cilt: XXXVIII, sayı: 4, ss. 33-62.
• Zehebî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân (748/1374), Mîzânü’l-İ’tidâl fî Nakdi’r-Ricâl, I-IV,(thk. Ali Muhammed el-Becâvî), Dâru’l- Ma’rife, Beyrut trs. :ﺺﺨﻠﳌا إﻱدﺆﺗ ﺔﻠﺼﺧ بﺬﻜﻟا (ﻢﻠﺳﻭ ﻪﻴﻠﻋ ﷲا ﲆﺻ ﻝﻮﺳﺮﻟا ﻝﻭﺎﺣ ,رﺎﻃﻹا بﺬﻜﻟا عاﻮﻧأ ﻊﻴﲨ ﺔﻟازﻹ ﻪﺗﺎﻴﺣ ﻝاﻮﻃ ﻕﻼﺧﻷا ﻡرﺎﻜﻣ ﻢﻤﺘﻴﻟ ﺚﻌﺑ ﻱﺬﻟاﻢﻠﺳﻭ ﻪﻴﻠﻋ ﷲا ﲆﺻ ﻝﻮﺳﺮﻟا ﻝﻭﺎﺣ ,رﺎﻃﻹا ﲑﻏ ﺔﺻﺮﻓ ﻢﳍ حﺎﺗأﻢﻠﺳﻭ ﻪﻴﻠﻋ ﷲا ﲆﺻ ﻪﻧأ ﻡﻮﻴﻟا ﺪﻘﺘﻌﺗ بﻮﻌﺸﻟا ﺮﺜﻛأ ﻥﺈﻓ ,ﻚﻟذ ﻊﻣ .ةدﺎﺟ ﺔﻟﻭﺎﳏ ﺔﻴﻠﻤﻌﻟاﻭ ﺔﻳﺮﻈﻨﻟا ) ﻪﻧأ ﻡﻮﻴﻟا ﺪﻘﺘﻌﺗ (ﻢﻠﺳﻭ ﻪﻴﻠﻋ ﷲا ﲆﺻ ﻪﻧأ ﻡﻮﻴﻟا ﺪﻘﺘﻌﺗ اﺬﲠ ﻥﻮﻠﻣﺎﻌﺘﻳﻭ ;ﲈﻬﻨﻴﺑ ﲈﻴﻓ ﲔﺟﻭﺰﻟا ﻡﻼﻛﻭ , ﲔﺒﻟا تاذ حﻼﺻإﻭ ,بﺮﳊاثﻼﺛ تﻻﺎﺣ ﰲ بﺬﻜﻟا ﺔﺳرﲈﳌ ةدﻭﺪﳏ ﻭةدﺎﺟ ﺔﻟﻭﺎﳏ ﺔﻴﻠﻤﻌﻟاﻭ ﺔﻳﺮﻈﻨﻟا
• :ثﻼﺛ تﻻﺎﺣ ﰲ بﺬﻜﻟا ﺔﺳرﲈﳌ ةدﻭﺪﳏ
• ﻥﺎﻨﺌﻤﻃاﻭ ﺔﻟﻮﻬﺳ ﻞﻜﺑ ﻊﻗاﻮﻟا
• ﻫ ﺐﺣﺎﺻ ﲔﻴﻌﺗ ﰲ ﻰﻌﺴﻳﻭ ,ﺔﻳﺮﻈﻨﻟا ﺔﻬﺟﻮﻟا ﻚﻠﺗ بﺎﺒﺳأ ﺚﺤﺒﻟا اﺬﻫ ﻝﻭﺎﻨﺘﻳ .ﺔﺼﺧﺮﻟا ﻩﺬ ﹺ
• ﺔﻗﻼﻌﻟا ﻦﻣ ﺎﻬﻴﻓ ﺎﻣ ﻊﻣ ,ﺔﻋﻮﻄﻘﳌاﻭ ﺔﻓﻮﻗﻮﳌاﻭ ﺔﻋﻮﻓﺮﳌا ﺎﻫﺪﻴﻧﺎﺳﺄﺑ "
• .ثﻼﺛ ﰲ ﻻإ بﺬﻜﻟا زﻮﳚ ﻻ ﺔﻳاﻭر ﺔﻘﻴﻘﺣ عﻮﺿﻮﳌا ﹸ
• " ﺔﻳاﻭر ﺔﻘﻴﻘﺣ عﻮﺿﻮﳌا ﹺ
• ﺖﻗﻮﻟا ﰲ ﺔﻳاﻭﺮﻟا ﺺﻧ ﺪﻘﻨﺑ ﻡﻮﻘﻳﻭ ,ﺚﻳﺪﳊا ﰲ جاردﻹاﻭ ﻊﻓﺮﻟا ﻞﻛﺎﺸﻤﺑ ةﴍﺎﺒﳌا . ﻪﺴﻔﻧ :تﲈﻠﻜﻟا
• ﻱﺮﻫﺰﻟا ,بﺮﳊا ,ةﴎﻷا ,ﺮﻜﺑ ﰊأ ﻦﺑ بﺎﻫﻮﻟا ﺪﺒﻋ ,جاردﻹا ,بﺬﻜﻟاتﲈﻠﻜﻟا