Fütûhât-ı Mekkiyye'de Keşf Yoluyla Hadis Rivâyeti

Yıl 2011, Cilt: 31 Sayı: 31, 91 - 113, 01.08.2011

Mehmet Ayhan

Öz

Anahtar Kelimeler

-

FÜTÛHÂT-I MEKKİYYE’DE KEŞF YOLUYLA HADİS RİVÂYETİ

Öz

Bu makalede hadisçilerin muteber rivâyet usûlleri dışında kalan keşf yolu ile hadis rivâyeti ele alınmıştır. Tasavvuf erbabından bir kısmının kullandığı özel rivâyet yöntemlerinden biri olan ve daha ziyade İbn Arabî ile gündeme gelen keşf metodu Fütûhât-ı Mekkiyye ekseninde irdelemeye tabi tutulmuştur. Çalışmada bilgi kaynağı olarak keşfin değeri ve bunun hadis usûlüne uygulanması konu edinilmiştir. Bilgi kaynağı olarak keşfin kıymeti sûfilere göre inkar edilemez bir gerçektir. Keşfin değeri konusunda mutasavvıflarla hemfikir olan İbn Arabî’yi diğerlerinden ayıran husûs onun bu yöntemi hadis rivâyetine uygulamasıdır. O, bu metotla -hadislerin en azından bir kısmı- için Hz. Peygamberle irtibat kurduğunu ve onları tashih ettiğini belirtmektedir. İbn Arabî, eserinde naklettiği hadislerin bir bölümü için bu metodu uygulamakla birlikte bütün hadisler için böyle bir iddiası söz konusu değildir. Araştırmada, öncelikle keşf kavramsal olarak incelenmiş; ayrıca tasavvuf tarihi ve İbn Arabî açısından da ele alınmıştır. Ardından keşfin bir metot olarak nasıl algılandığı, dini referanslar açısından nasıl temellendirildiği ve bunun İbn Arabî’nin sistemi içerisinde nereye tekabül ettiği izah edilmiştir. Keşf yoluyla hadis rivâyetine hadis alimlerinin yaklaşımı ise olumlu olmamıştır. Muhaddislerin yöntemleri dışında kalan söz konusu yönteme hadisçilerin bakış açısı müstakil bir başlık altında ele alınmıştır

Anahtar Kelimeler

Keşf, Rivâyet, İbn Arabî, Fütûhât, Hadis

Kaynakça

• Aclûnî, İsmâil b. Muhammed (1162/1749), Keşfü’l-hafa ve müzîlü’l- ilbas amme’ş-tehara mine’l-ehâdîs alâ elsineti’n-nâs, (haz. Ahmed el-Kalâş), 6. bs., Müessetür-Risâle, I-II, Beyrut, 1996/1416.
• Afîfî, Ebu’l-A‘lâ Afîfî (1966), Muhyiddin İbnü'l-Arabi'nin Tasavvuf Felsefesi, (trc. Mehmet Dağ), Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yay., Ankara, 1975.
• ______, Tasavvuf: İslamda Manevi Devrim, (trc. H. İbrahim Kaçar, Murat Sülün), Risale Yay., İstanbul, 1996.
• Ahmed b. Mübarek, el-İbrîz min kelâmi seyyidî Abdilazîz, Beyrut, ts.
• Âsım Efendi, Kâmus Tercümesi, (trc. Mütercim Asım Efendi), Ebü't- Tahir Mecdüddin Muhammed b. Yakub b. Muhammed Firûzâbâdî, Cemal Efendi Matbaası, İstanbul, 1304.
• Ali el-Kârî, Ebü'l-Hasan Nureddin Ali b. Sultan Muhammed (1014/1606), el-Masnu‘ fî ma'rifeti'l-hadisi'l-mevdu, (thk. Abdülfettah Ebû Gudde), Mektebetü'l-Matbuati'l-İslamiyye, 4. bs., Kahire, 1984.
• ______, el-Masnu' fî ma'rifeti'l-hadisi'l-mevzu', (thk. Abdülfettah Ebû Gudde), Mektebetü'l-Matbuati'l-İslamiyye, Şam, 1969/1389.
• Avcı, Seyit, el-Fütûhâtü’l-Mekkiyye’de İbn Arabî’nin Hadis Anlayışı, Ensar Yay., Konya, 2005/1426.
• ______, Sufilerin Hadis Anlayışı Bursevî Örneği, Ensâr Yayıncılık, Konya, 2004.
• ______, “Keşif Yoluyla Hadis Rivayeti”, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, Yıl 2004/4, sy. 4, s. 161-193.
• Aydınlı, Abdullah, Hadiste Tesbit Yöntemi, Kitabevi Yay., İstanbul, 2003.
• ______, “Hadislerin Değerlendirilmesi”, Diyanet Dini, İlmi, Edebi Üç Aylık Dergi, Nisan Mayıs Haziran 1985/ Cilt XXI, Sy: 2.
• Ayhan, Mehmet, Fütûhât-ı Mekkiyye’de Hadisçilerin Metotları Dışında Nakledilen Rivâyetler, (Yayımlanmamış Doktora Tezi, MÜSBE. İstanbul, 2009).
• Azîmabâdî, Ebu’t-Tayyib Şemsü’l-Hak, Avnu’l-ma’bûd şerhu süneni Ebû Dâvûd, (İşraf Sıdkî Muhammed Cemîl el-Attâr), Dâru’l-Fikr, I-XIV, Beyrut, 1995/1415.
• Bardakçı, Mehmet Necmeddin, “İbnü’l-Arabî Öncesi Endülüs’te Tasavvuf”, Tasavvuf İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi (İbnü’l-Arabî Özel Sayısı II), Ocak-Haziran 2008, S. 325-355.
• Cebecioğlu, Ethem, Tasavvuf Terimleri Ve Deyimleri Sözlüğü, Rehber Yay., İstanbul, 1997.
• Bursevî, İsmail Hakkı (1137/1725), Hadîs-i Erba‘în Tercemesi, (nşr. Halil İbrahim), Mahmud Bey Matbaası, Dersaadet, 1317.
• ______, Kitabü'n-netice, (haz. Ali Namlı, İmdat Yavaş), İnsan Yay., İstanbul, 1997.
• ______, Huccetu’llâhi’l-bâliğa (Reşahât kenarında), İstanbul, 1291.
• Canan, İbrahim, Kütüb-i Sitte Muhtasarı Tercüme ve Şerhi, I-XVII, Ankara, 1988.
• Claude Addas, Kibrit-i Ahmer’in Peşinde, (trc. Atila Ataman), Gelenek Yay., İstanbul, 2004.
• Cürcânî, Ebü'l-Hasan Seyyid Şerif Ali b. Muhammed b. Ali, et-Ta‘rifat, Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut, 1983.
• Çakmaklıoğlu, M. Mustafa, Muhyiddin İbnü’l-Arabî’ye Göre Dil- Hakîkat İlişkisi Marifetin İfadesi Sorunu, (Yayımlanmamış Doktora Tezi, AÜSBE.), Ankara, 2005.
• Dımaşkî, Abdülkadir b. Bedran Dımaşkî, el-Medhal ila mezhebi'l-İmam Ahmed b. Hanbel, Abdülkadir b. Ahmed b. Mustafa ed-Dûmî Abdülkadir Bedran, İdaretü’t-Tıbaati’l-Müniriyye, Dımaşk, 1919.
• Enver Fevaid Ebû Hazzam, Mu'cemü'l-mustalahati's-sûfiyye, (haz. George Mıtrı Abdülmesih), Mektebetu Lübnan, ts.
• Erdoğan, Naim, Fütûhat-ı Mekkiyye’den Altın Sahifeler, (trc. Naim Erdoğan, haz. Abdurrahman Pamuk), Pamuk Yay., İstanbul, ts.
• Tânevî, Eşref Ali Tânevî, Hadislerle Tasavvuf, (haz. H. Zaferullah Davudi, Ahmed Yıldırım), Umran Yay., İstanbul, 1995.
• Fîruzâbâdî, Muhammed b. Yakub (817/1415), el-Kâmûsu’l-muhît, Müessesetü'r-Risâle, Beyrut, 1986.
• Hatib el-Bağdâdî, Kitâbu iktidâi’l-ilmi’l-amel, (thk. Nasiruddîn Elbânî), Kuveyt, 1405.
• ______, Şerefü ashâbi’l-hadîs, (thk. M. Saîd Hatiboğlu), Ankara 1991, s. 107-111).
• Heyet, Metinlerle Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Kalem Yay., İstanbul, 2006.
• Heyet, Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu Yay., Ankara 1998.
• Hıfnî, Abdülmün'im Hıfnî, el-Mevsû‘atü's-sûfiyye, Mektebetu Medbûli, 5. bs. Kahire, 2006.
• İbn Arabî, Muhyiddîn Muhammed b. Alî b. Muhammed el-‘Arabî el- Hâtemî et-Tâî el-Endelüsî (638/1240), el-Fütûhâtu’l-Mekkiyye, Dâru Sâdır, I- IV, Beyrut, ts.
• ______, el-Fütûhâtü’l-Mekkiyye, (thk. Osman Yahya: Fütûhât, thk. bsk.), I-XIV, el-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-Amme li’l-Kitâb, el-Mektebetü’l- Arabiyye, Mısır, 1985/1405.
• ______, Kitâbu ıstılâhâti’s-sûfiyye (Resâilu İbn Arabî içinde) Dâru Sâdır, Beyrut, 1997.
• ______, Fusûsü'l-hikem ve’t-ta’likâti aleyha, (haz. Ebü'l-A'la Afifî), Dârü'l-Kütübi'l-Arabiyye, Beyrut, 1980/1400.
• ______, el-Hayalu alemi'l-berzah ve'l-misal; er-Ru’yâ ve’l-mübeşşirât, (haz. Mahmûd Mahmûd el-Ğurâb) Matbaatu Nadr, bsy.1993/1414.
• ______, Kitâbu hatmi’l-velâye ‘Ankâu muğrib fî marifeti hatmi’l- evliyâi ve şemsi’l-mağrib, (thk. Kâsım Muhammed Abbas), Dâru’l-Medâ, Beyrut, 2004.
• ______, er-Risâletü’l-vücûdiyye fî ma‘nâ kavlihî sallallâhu aleyhi ve sellem men arafe nefseh fekad arafe Rabbeh, Mektebetü’l-Kâhire, Mısır ts.
• İbn Arrak, Ebü'l-Hasan Nureddin Ali b. Muhammed b. Ali Kinânî; Tenzihü'ş-Şeriati'l-Merfua Ani'l-Ahbari'ş-Şeniati'l-Mevzua, (thk. Abdülvehhab Abdüllatif, Abdullah Muhammed es-Sıddik), Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, I-II, Beyrut, 1981/1401.
• İbn Ebi’d-Dünya, Abdullah b. Muhammed b. Ebû Bekr el-Kuraşî (281/894), el-Vera‘, (thk. Ebû Abdullah Muhammed b. Hamd el-Mahmûd), Dâru’s-Selefiyye, Kuveyt, 1988/1408.
• ______, Kitâbu’l-evliyâ, (thk. Muhammed Said b. Besyûnî Zağlul), Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, Beyrut, 1993/1413.
• İbn Hacer Heytemî, Ebü'l-Abbas Şehabeddin Ahmed İbn Hacer Heytemi, (974/1567), el-Fetava'l-hadisiyye, 3. bs., Mektebetü Mustafa el- Babi el-Halebi, Kahire, 1989.
• İbn Manzûr, Ebü'l-Fazl Muhammed b. Mükerrem b. Ali el-Ensârî, Lisanü'l-Arab, Dâru Sâdır, I-XV, Beyrut, ts.
• İbnu’s-Salâh, Ulûmu’l-Hadîs, (thk. Nureddin Itr), Dımaşk, 1404/1984.
• İzmirli, İsmail Hakkı Yeni İlm-i Kelâm, Evkaf-ı İslamiyye Matbaası, İstanbul, 1366/1946.
• İzmirli, İsmail Hakkı-Şeyh Safvet, Ahlak ve Tasavvuf Kitaplarındaki Hadislerin Sıhhati, (Tenkitli Neşir, İbrahim Hatiboğlu), İstanbul, 2001.
• Karadaş, Cafer, “İbnü’l-Arabî”, DİA, XX, 519.
• Karapınar, Fikret, Muhaddis Sûfîlerin Hadis Usûlü ve Hadisleri Anlama Yöntemleri (H. IV.-V/M. X.-XI. Asır), (Yayımlanmamış Doktora Tezi, SÜSBE.), Konya, 2006.
• Kâşânî, Abdurrezzak Kâşânî (730/1330), Istılâhâtu’s-sûfiyye, (thk. Muhammed Kemâl İbrahim Cafer), el-Hey’etü’l-Mısriyye, Mısır, 1981.
• Keklik, Nihat, İbnü’l-Arabi’nin Eserleri ve Kaynakları İçin Misdak Olarak el-Fütûhat el-Mekkiyye, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara, 1990.
• Kılıç, M. Erol, Muhyiddîn İbnu’l-Arabî’de Varlık ve Mertebeleri (Vucûd ve Merâtibül-Vucûd), (Yayımlanmamış Doktora Tezi, MÜSBE.), İstanbul, 1995.
• ______, “İbnü’l-Arabî, Muhyiddin”, DİA, XX, 493-516, İstanbul, 1999.
• ______, “el-Fütûhâtü’l-Mekkiyye”, DİA, XIII, 251-259, İstanbul, 1996.
• Keşmîrî, Muhammed Enver, Feyzü’l-Bârî ‘alâ Sahîhi’l-Buhârî, I-IV, Kâhire 1938.
• Kılavuz, Ahmet Saim, İslâm Akâidi ve Kelâma Giriş, Ensar Neşriyat, 13. bs. İstanbul, 2007.
• Kırbaşoğlu, Hayri, İslâm Düşüncesinde Sünnet, Fecr Yay., Ankara 1993.
• Kuşeyrî, Ebü'l-Kâsım Zeynülislam Abdülkerim b. Hevazin Kuşeyrî, er- Risâletü'l-Kuşeyriyye, (thk. Mahmûd b. Şerif, Abdülhalim Mahmûd), I-II, Dârü'l-Kütübi'l-Hadise, Kahire, 1972.
• Muhammed Fuad Abdülbakî, el-Mu'cemü'l-müfehres li-âyâti'l- Kur'âni'l-Hakîm, el-Mektebetü'l-İslâmiyye, İstanbul, 1982.
• Mübârekfûrî, Ebu’l-Ulâ Muhammed, Tuhvetü’l-ahvezî bi Şerhi Camii’t- Tirmizî el-Mukaddime, I-II, Beyrut, 1990.
• Nevevî, Ebu Zekeriyyâ Muhyiddin Yahyâ b. Şeref (676/1277), Şerhu’n- Nevevi ala sahihi Müslim, Dâru İhyâu’t-Türâsu’l-Arabî, I-XVIII, 2. bs., Beyrut, 1392.
• Ömer Taftazânî, Şerhu’l-‘Akâidü’n-Nesefîyye, (thk. Muhammed Adnan Dervîş), Mektebetü Darü’l-Beyrûtî, 1411, bsy.
• Öngören, Reşat, “Bir Bilgi Kaynağı Olarak Tasavvufta Keşfin Değeri”, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 5, s. 85-96, yıl 2002.
• Pazarlı, Osman, Din Psikolojisi, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1972.
• Râğıb el-İsfahanî, Ebü'l-Kâsım Hüseyin b. Muhammed b. Mufaddal Râğıb el-İsfahanî, el-Müfredât fî ğarîbi'l-Kur'ân, (haz. Muhammed Ahmed Halefallah), Mektebetü’l-Enclo’l-Mısriyye, Kahire, 1970.
• Reşid Rıza, Muhammed, Menâr, Mısır, 1354.
• Serrâc, Ebû Nasr es-Serrâc, el-Lüma‘, (thk. Abdulhalim Mahmûd, Tâhâ Abdulbâkî Surûr), Kâhire, 1960.
• Saklan, Bilâl, Hadis İlimleri Açısından Muhaddis-Sûfîler ve Sûfî- Muhaddisler (H. IV. /M. X. Asır), Beyaz Kitabevi Yay., Konya, 1997.
• ______, Kûtu’l-Kulûb’daki Tasavvufî Hadislerin Hadis Metodolojisi Açısından Değeri, (Yayımlanmamış Doktora Tezi, SÜSBE.), Konya, 1989.
• Sehâvi, Ebü'l-Hayr Şemseddin Muhammed b. Abdurrahman, el- Makasıdü'l-hasene fî beyânı kesirin mine'l-Ehâdîsi'l-müştehire ale’l-elsine, (thk. Abdullah Muhammed es-Sıddik), Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 2006/1427.
• Selvi, Dilaver, Kur’ân ve Tasavvuf Tefsirlerin Tasavvufa Bakışı, Şule Yay., İstanbul, 1997.
• Suâd el-Hakîm, el-Mu'cemü's-sûfî el-hikme fi hududi'l-kelime, Dâru Nedre, Beyrut, 1981/1401.
• ______, İbn Arabî ve mevlidu lugatin cedîde, el-Müessesetü’l- Câmiiyye, Beyrut, 1991.
• Şâtibî, Ebû İshak İbrâhim b. Musa b. Muhammed el-Gırnati Şatıbi, Muvafakat fî usuli'ş-şeria, (şrh. Abdullah Draz), I-IV, Mısır, ty.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali (1250/1834), İrşadü'l-fuhûl ilâ tahkîki'l- hak min ilmi'l-usul, I-II, Dârü'l-Kitâbu’l-Arabi, Dımaşk, 1419/1999.
• ______, Katru’l-velî ‘alâ Hadîsî’l-velî, (thk. Seyyid Yûsuf Ahmed), Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 2001/1422.
• Tahâvî, Ebû Cafer Ahmed b. Muhammed b. Selame el-Ezdî et-Tahâvî, Şerhu meâni'l-âsâr, thk. Muhammed Seyyid Cadelhak, Muhammed Zühri en-Neccâr, Matbaatü's-Sünneti’l-Muhammediyye, Kahire 1968.
• Taylan, Necip, “Bilgi”, DİA, VI, 158, İstanbul, 1992.
• Tirmizî, Hakîm Tirmizî, Ebû Abdillah Muhammed, Nevadirü’l-usul fî ma‘rifeti ehâdîsi’r-Rasûl, (thk. Ahmed Abdurrahim es-Sâyih, es-Seyyid el- Cemîlî), Daru’l-Beyân li’t-Türâs, I-II, Kâhire 1988/ 1408.
• ______, Kitâbu hatmi’l-evliyâ, (thk. Osman Yahya), Beyrut, 1965.
• Uludağ, Süleyman, “Bâtın İlmi”, DİA, V, 188, İstanbul, 1992.
• ______, “Keşf”, DİA, XXV, 317, İstanbul, 1999.
• ______, İbn Arabî, Diyanet Vakfı Yay., Ankara, 1995.
• ______, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Marifet Yayınları, İstanbul, 1991.
• Uysal, Muhittin, Tasavvuf Kültüründe Hadis Tasavvuf Kaynaklarındaki Tartışmalı Rivâyetler, Yediveren Kitap, Konya, 2001.
• William Chittick, Varolmanın Boyutları, (trc. Turan Koç), İnsan Yay., İstanbul, 1997.
• Yavuz, Yusuf Şevki, “Akâidü İbni’l-Arabî”, DİA, II, 216-217, İstanbul, 1989.
• Yazıcı, Tahsin, “Ebû Medyen”, DİA, X, 186-187, İstanbul, 1994.
• ﻭ ,ﺚﻳﺪﳊا ﺔﻳاﻭر ﰲ ﻒﺸﻜﻟا ﻴﻘﺒﻄﻮﻫ ﻩﲑﻏ
• ﺞﻬﻨﳌا اﺬﻫ ﱪﻋ ﺎﻬﺤﻴﺤﺼﺘﺑ
• ﺔﻔﻳﴩﻟا ﺚﻳدﺎﺣﻷا ﻊﻴﲨ ﰲ ﺮﻣﻷا اﺬﻫ ﻲﻋﺪﻳ ﻻ ﻪﻧأ
• ﰊﺮﻋ ﻦﺑا ﺪﻨﻋ ﻩﺎﻨﻌﻣﻭ ﻑﻮﺼﺘﻟا ﺦﻳرﺎﺗ ﰲ ﻩاﺰﻐﻣ ﺎﻨﻟﻭﺎﻨﺗﻭ ﻒﺸﻜﻟا ﻡﻮﻬﻔﻣ ﺔﺳارﺪﺑ ﻻﻭأ ﺎﻨﻤﻗ ﺪﻘﻟ اﺬﻫ ﺎﻨﺜﺤﺑ ﰲ ﻢﺛ
• ءﲈﻠﻋ ﻒﻗﻮﻣ ﺎﻣأﻭﰊﺮﻋ ﻦﺑا ﺞﻬﻨﻣ
• ﰲ ﻪﺘﻧﺎﻜﻣﻭ ﺔﻴﻨﻳﺪﻟا ﺔﻴﺣﺎﻨﻟا ﻦﻣ ﻪﻠﻴﺻﺄﺗ ﺔﻴﻔﻴﻛﻭ ,ﺞﻬﻨﻤﻛ ﻒﺸﻜﻟا ﻲﻘﻠﺗ ﺔﻔﻴﻔﻴﻛ ﺎﻨﺤﺿﻭ .ﰊﺮﻋ ﻦﺑا ﺞﻬﻨﻣ
• ﺮﻳﺎﻐﻣ ﻮﻫ ﻱﺬﻟا ﺞﻬﻨﳌا اﺬﻫ ﻝﻮﺣ ﲔﺛﺪﺤﳌا ءاآر
• ﺎﻨﻴﺑ ﺪﻗﻭﺎﻴﺑﺎﳚإ ﺲﻴﻠﻓ ﻒﺸﻜﻟا ﻖﻳﺮﻃ ﻦﻋ ﺚﻳدﺎﺣﻷا ﺔﻳاﻭر ﻩﺎﲡ ﺚﻳﺪﳊا
• ﺎﻴﺑﺎﳚإ ﺲﻴﻠﻓ ﻒﺸﻜﻟا ﻖﻳﺮﻃ ﻦﻋ ﺚﻳدﺎﺣﻷا ﺔﻳاﻭر ﻩﺎﲡ ﺚﻳﺪﳊا
• ﻞﻘﺘﺴﻣ ﻥاﻮﻨﻋ ﺖﲢ ﻢﻬﺒﻴﻟﺎﺳﻷ :ﺔﻟاﺪﻟا تﲈﻠﻜﻟا
• ﺚﻳﺪﳊا , تﺎﺣﻮﺘﻔﻟا ,ﰊﺮﻋ ﻦﺑا ,ﺔﻳاﻭﺮﻟا ,ﻒﺸﻜﻟاﺔﻟاﺪﻟا تﲈﻠﻜﻟا