İbn Ma‘tûḳ’un Dîvân’ındaki Peygamber Methiyeleri

Yıl 2019, Sayı: 47, 145 - 194, 25.11.2019

Orhan İyişenyürek

Öz

Arap
edebiyatında methiyeler önemli bir yer tutmakla birlikte edebî ürünlerden
özellikle şiirin gelişmesine katkı sağlayan başlıca tema olmuştur. Bu türün ya
da dinî edebiyatın bir alt başlığı olan peygamber methiyeleri (el-Medâiḥu’n-Nebeviyye) ise methedilen kişinin konumunun manevi açıdan
saygınlığından dolayı şairler tarafından özel bir ilgi görmüştür. Bu sebeple bu
alanda çok sayıda şiir nazmedilmiştir. Bu alanda güzel eserler ortaya koymak
bir ayrıcalık addedilmiştir.

Bu çalışmada peygamber
methiyeleri alanında eser veren şairlerden İbn Ma‘tûḳ’un Dîvân’ında yer alan iki adet peygamber methiyesi tahlil
edilmiştir. Bu analiz, peygamber methiyeleri alanında klasikleşmiş bir medih şiiri
dikkate alınarak karşılaştırma metodu ile yapılmıştır. Şiirlerin muhteva
çözümlemesi yapıldıktan sonra beyânî üsluplar ve bedî‘î sanatlar açısından
değerlerini ortaya koyabilmek için bazı örnekler üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

İbn Ma‘tûḳ, peygamber methiyeleri, methiye, Hz. Peygamber

Kaynakça

• KAYNAKÇA• ‘Ali el-Ḳârî, ez-Zübde fî Şerhi’l-Bürde, varak 3a.
• • ‘Askerî, Ebû Hilâl el-Ḥasen b. Abdullah b. Sehl, Kitâbu’ṣ-Ṣınâ‘ateyn, thk. Ali Muhammed el-Bicâvî ve Muhammed Ebu’l-Fazl İbrahim, 1. Bs., Dâru İhyâi’l-Kutubi’l-‘Arabiyye, Kahire, 1952.
• • Beyhaḳî, Ahmed b. el-Hüseyin, Delâilu’n-Nübüvve ve Ma‘rifetü Aḥvâli Ṣâhibi’ş-Şerî‘a, not. Abdülmu‘ṭî Ḳal‘acî, 1. Bs. Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1988.
• • Cezâirî, Abdullah, Teẕyîlu Sülâfetu’l-‘Asr, thk. es-Seyyid Hâdî bi’l-Leyl el-Mûsevî, el-Mektebetu’l-Edebiyyetu’l-Muhtassa, tsz.
• • Demirayak, Kenan, Arap Edebiyatı Tarihi Osmanlı Dönemi Mısır ve Biladu'ş-Şam Bölgesi 922-1217/1516-1802, 1. Baskı, Fenomen yayıncılık, Erzurum, 2015.
• • Durmuş, İsmail, “Muhammed (Arap Edebiyatı)”, DİA, XXX, 450-456, İstanbul, 2005.
• • Ġâzî Şebîb, Fennü’l-Medîḥi’n-Nebevî fi’l-‘Asri’l-Memlûkî, el-Mektebetü’l-‘Asriyye, 1. Bs. Beyrut, 1998.
• • Ḫafâcî, İbn Sinan, Sirru’l-Fesâḥa, Dâru’l-Kütübi’l-‘Ilmiyye, 1. Bs. 1982.
• • Ḥıllî, Ṣafiyyüddin, Şerḥu’l-Kâfiyeti’l-Bedî‘iyye fî ‘Ulûmi’l-Belâġa ve Meḥâsini’l-Bedî‘, thk. Nesîb Neşâvî, 2. Bs. Dâru Sâdır, Beyrut, 1992.
• • Ḥımsî, Nu‘aym, Naḥve Fehmin Cedîdin li Edebi’d-Duveli’l-Mutetâbi‘a ve Târîḫih, Mudîriyyetu’l-Kutub ve Maṭbû‘atu’l-Câmi‘ıyye, Dımeşk, 1981.
• • İbn Ḥıcce, Ḫizânetu’l-Edeb ve Ġâyetu’l-Ereb, şerḥ: ‘Isâm Şaı‘tû, Dâr ve Mektebetu’l-Hilâl, 1. Bs. Beyrut, 1987.
• • İbn Maʿtûḳ, Dîvân, Matbaatu’l-Edebiyye, Beyrut, 1885.
• • İbn Münḳız, Üsâme, el-Bedî‘ fî Naḳdi’ş-Şi‘r, thk. Ahmed Ahmed Bedevî ve Hâmid Abdulmecîd, Şeriketu Mektebeti ve Matbaati Mustafa el-Bâbî el-Ḥalebî ve Evlâduh, Mısır, tsz.
• • İbnü’l-Esîr Naṣrullah b. Muhammed eş-Şeybânî, el-Meselu’s-Sâir fî Edebi’l-Kâtibi ve’ş-Şâ‘ir, thk: Ahmed el-Hûfî-Bedevî Tabâne, Riyad, 1983.
• • İbnü’l-Mu‘tez, Abdullah, Kitâbu’l-Bedî‘, şerh ve thk. İrfan Matarcî, Müessesetu’l-Kutubi’s-Sekâfiyye, 1. Bs. Beyrut, 2012.
• • İskenderî, Ahmed ve ‘Anânî, Mustafa, el-Vasîṭ fi’l-Edebi’l-‘Arabî ve Târîḫih, Dâru’l-Meârif li’t-Tıbâ‘ati ve’n-Neşr, Kahire, tsz.
• • Kaya, Mahmut, "Kasîdetü’l-Bürde", DİA, XXIV, 568, 569, İstanbul, 2001.
• • Ḳayrevânî, İbn Reşîḳ, el-‘Umde fî Meḥâsini’ş-Şi‘ri ve Âdâbihî ve Naḳdih, thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamid, Dâru’l-Cîl, 5. Bs. Beyrut, 1981.
• • Ḳudâme b. Cafer, Naḳdü’ş-Şi‘r, thk. Muhammed Abdülmün‘im Ḫafâcî, Dâru’l-Kutubu’l-‘Ilmiyye, Beyrut, tsz.
• • Lâmî, Abdurrahman Kerim, Mevsû‘atü’l-Edebi’l-‘Arabî fi’l-Aḥvâz ḫılâle Ḥukmi İmârateyi’l-Muşa‘şiyyîn ve’l-Ka‘biyyîn, ed-Dâru’l-‘Arabiyyeti li’l-Mevsûât, 1. Bs. 2011.
• • Mahmud Salim Muhammed, el-Medâiḥu’n-Nebeviyye ḥattâ Nihâyeti’l-‘Aṣri’l-Memlûkî, Dâru’l-Fikr, 1. Bs. Dimeşk, 1996.
• • Maṭlûb, Ahmed, Mu‘cemu’l-Muṣṭalaḥâti’l-Belâġiyye ve Ṭaṭavvurihâ, Mektebe Lubnân Nâşirûn, Beyrût, 2007.
• • Muḥibbî, Muhammed Emîn b. Faḍlullah, Ḫulâṣatu’l-Eser fî A‘yâni’l-Ḳarni’l-Ḥâdiye ‘Aşer, (Adem er-Rûmî ve el-Ḥasen es-Sekkâf).
• • Muhsin el-Emîn, A‘yânu’ş-Şî‘a, thk. Hasan el-Emîn, Dâru’t-Teâruf li’l-Matbûât, Beyrut, 1983.
• • Nebhânî, Yusuf b. İsmail, el-Mecmû‘atu’n-Nebhâniyye fi’l-Medâiḥi’n-Nebeviyye, Dâru’l-Fikr, tsz.
• • Sa‘leb, Ebu’l-‘Abbâs, Ḳavâidu’ş-Şi‘r, thk. Muhammed Abdulmun‘im Ḫafâcî, 1. Bs. ed-Dâru’l-Mıṣriyyeti’l-Lübnâniyye, Kahire, 1996.
• • Sekkâkî, Yûsuf b. Ebubekir, Miftâḥu’l-‘Ulûm, 2. b. Dâru’l-Kutubi’l-‘Ilmiyye, Beyrût, 1987.
• • Ṭaberânî, Süleyman b. Ahmed, el-Mu‘cemu’l-Kebîr, thk. Hamdî Abdülmecid es-Selefî, Mektebetü İbn Teymiyye, tsz.
• • Tahrânî, Âḳâ Büzürg-i, ez-Zerî‘a ilâ Teṣânîfi’ş-Şî‘a, Dâru’l-Aḍvâ’, 2. Bs. Beyrut, tsz.
• • Zeydân, Corcî, Târîḫu Âdâbi’l-Luġati’l-‘Arabiyye, not. Şevki Ḍayf, Dâru’l-Hilâl, Kahire, tsz.
• • Zeyneb Abdülkerim, “Dirâse Tahlîliyye li Nemâzice Şi‘riyye min Şi‘ri’bni Maʿtûḳ el-Mûsevî”, Mecelletü Külliyyetü’t-Terbiyeti’l-Esâsiyye li’l-‘Ulûmi’t-Terbeviyye ve’l-İnsaniyye, s. 44, Câmi‘atü Bâbil, Nisan, 2015.
• • Ziriklî, Hayreddin, el-A‘lâm li Eşheri’r-Ricâli ve’n-Nisâi mine’l-‘Arabi ve’l-Musta‘ribîne ve’l-Musteşriḳîn, Dâru’l-‘Ilmi li’l-Melâyîn, 15. Baskı, Beyrut, 2002.