Alemüddîn es- Sehâvî’nin Fethü’l-vasîd İsimli Eserinde Kıraat İhtilaflarının Tefsire Etkisi

Yıl 2019, Cilt: 48 Sayı: 48, 495 - 520, 31.12.2019

Hatice Tekin Ali Öge

Öz

Fethü’l-vasîd, meşhur
kıraat âlimi Kâsım b. Fîrruh eş-Şâtıbî’nin (ö. 590/1194) kıraat ilminde son
derece önemli bir yeri olan ve Şâtıbiyye olarak da bilinen manzum eseri Hırzü’l-emânî’ye
Alemüddîn es-Sehâvî’nin (ö. 643/1246)  yazdığı şerhtir. Sehâvî’nin
uzun yıllar başta kıraat ilmi olmak üzere çeşitli ilimlerin tahsili için İmam
Şâtıbî’ye talebelik yapması, sembol ifade ve kalıplarla bezeli vecîz Şâtıbiyye
metninin şerhinde, hocasının muradını nakletme noktasında kendini göstermiştir. Şâtıbiyye’ye
pek çok şerh yazılmış fakat kaynaklarda belirtildiğine göre insanlar arasında
eserin yayılması bu şerh vasıtası ile olmuştur. Aynı zamanda dil bilgini ve
tefsirci olan Sehâvî’nin kelimelerin harfleri, harekesi, sureti ve sîgasının
değişmesi neticesinde ortaya çıkan yeni, zengin ve derin manayı açıklayışı,
ilme olan vukûfiyetini ve kıraat ihtilaflarının hikmetini gösterir nitelikte ve
oldukça değerlidir. Bu çalışmada kıraat âlimi Alemüddîn es-Sehâvî’nin meşhur Şâtıbiyye
şerhi Fethü’l-vasîd fî şerhi’l-kasîd isimli eserinin tanıtımı yapılacak
ve eserde değinilen ferşî kıraat ihtilaflarının âyetlerin tefsirine etkisinden
örnekler takdim edilecektir. Çalışmada sunulan örnekler eserin ferşü’l-hurûf
bâbından seçilmiştir. 

Anahtar Kelimeler

Kıraat, tefsir, Sehâvî, Fethü’l-vasîd, Şâtıbî, Şâtıbiyye

Kaynakça

• Bilmen, Ömer Nasuhi. Büyük Tefsir Tarihi ve Tabakatü’l-Müfessirin. ty. yy.Çollak, Fatih. Kırâat Alimlerinden İmam Şâtıbî ve eş-Şâtıbiyye Adlı Eseri. İstanbul: Üsküdar Kitabevi, ty.Dâvûdî. Tabakâtü’l-müfessirîn. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1403/1983.Enbârî, Kemâleddin. Nüzhetü’l-elibba’ fî tabakâti’l-etıbba’. thk. İbrâhim es-Sâmerrâî. 3. baskı. Ürdün: Mektebetü’l-Menâr, 1405/1985.Fırat, Yavuz. Tecvîd ve Kıraat İlmi Terimleri Sözlüğü. Konya: Hacıveyiszade İlim ve Kültür Vakfı Yayınları, 2018.Fîrûzâbâdî. El-bülğa fî terâcimi eʾimmeti’n-nahv ve’l-luga. Thk. Muhammed. el-Mısrî. Suriye: Dâru Sa’d ed-Dîn, 1421/ 2000.Hatıp el-Bağdadî. Târihu bağdad ve zeylühü. Thk. M. Abdülkâdir. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1425/ 2004.İbn Hallikân. Vefeyâtü’l-a‘yân. Thk. İhsan Abbas. Beyrut: Dâru Sâdır, 1398/1978.İbn Kesîr. el-Bidâye ve’n-nihâye. Beyrut: Mektebetü’l-Meârif, 1409/ 1988.İbn Kuteybe. el-Meârif. Mısır: Daru’l-Mearif. ty.İbn Mücâhid. Kitâbü’s-seb‘a fi’l-kıraât. Thk. Şevkî Dayf. Mısır: Dâru’l-Meârif, 1400/1980.İbn Tağriberdî. en- Nücûmü’z-zâhire. Mısır: Vizareti’s-Sekâfeti ve’l-İrşadi’l-Kavmî.İbnü’l-Cevzî, Sıbt. Mirâtü’z-zemân. Beyrut: Risaletü’l-Âlemiyye, 1434/2013.İbnü'l-Cezeri. Gâyetü’n-nihâye. Kahire: Daru’l-Lü’lüe, 1438/ 2017.İbnü'l-Cezeri. Müncidü’l-mukriîn ve mürşidü’t-tâlibîn. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1420/ 1999.İbnü'l-Cezeri. en-Neşr fi’l-kıraâti’l-aşr. Thk. Ali Muhammed ed-Dıba‘. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye. İbnü’l-İmâd. Şezerâtü’z-zeheb. Thk. Mahmud el-Arnaûd. Beyrut: Daru İbn Kesîr, 1407/ 1986.İbnü’l-Kâsih. Sirâcü’l-karii’l-mübtedî ve tezkâru’l-mukrii’l-müntehi fî şerhi hırzi’l-emânî ve bi’l-hâmiş ğaysü’n-nef’ fi’l-kıraâti’s-seb‘. Ali Muhammed ed-Dıba‘. Kahire: 1373/ 1954.İbnü’l-Kıftî. İnbâhü’r-ruvât. Thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-Arabî, 1406/1986.İsmail Paşa. Hediyyetü’l-ârifîn. yy. ty.Kâtip Çelebi. Keşfü’z-zûnun. Thk. Şerafettin Yaltkaya, Rifat Bilge. Beyrut: Dâru İhyai’t-Türasi’l-Arabî, 1360/ 1941.Kehhâle, Ömer Rıza. Mu’cemü’l-müellifîn. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1414/1993.Mahallî, Celâleddîn- Celâleddîn Süyûtî. Celâleyn Tefsiri. Trc. Okan Kadir Yılmaz- Orhan Ençakar. İstanbul: Yasin Yayınevi, ty.Makdisî, Ebû Şâme. İbrâzu-l-meânî min hırzi’l-emânî fi’l-kıraâti’s-seb‘. thk. İbrahim Adve Avd. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye.Makdisî, Ebû Şâme. Zeyl ale’r-ravzateyn. yy. ty.Makdisî, Ebû Şâme. Kitabu’r-ravzateyn fî ahbâri’d-devleteyn. Thk. İbrahim ez-Zeybek. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 1418/1997.Mollaibrahimoğlu, Süleyman. Yazma Tefsir Literatürü. İstanbul: Damla Yayınevi, 2007.Öge, Ali. “Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır’ın Tefsirinde Kıraatlerin Kullanımı”. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi/ 34 (2012), 51- 82. http://isamveri.org/pdfdrg/D00198/2012_34/2012_34_OGEA.pdfPâlûvî, Abdülfettah. Zübdetü’l-irfân. İstanbul: Hanifiyye Kitabevi.Safedî. el-Vâfî bi’l-vefeyât. Thk. Ahmed el-Arnûd. Beyrut: Dâru İhyai’t-Türâsi’l-Arabî, 1420/ 2000.Sehâvî, Alemüddîn. Fethü’l-vasîd fî şerhi’l-kasîd. Thk. Cemâleddîn Muhammed Şeref. Mısır: Dâru Sahâbeti’t-Türâs, 1425/ 2004.Sehâvî, Alemüddîn. Cemâlü’l-kurra ve kemâlü’l-ikra. Thk. Ali Hüseyin el-Bevvâb. Mekke: Mektebetü’t-Türâs, 1408/ 1987.Sehâvî, Alemüddîn. Hidâyetü’l- mürtâb ve gâyetü’l-huffâz ve’t-tullâb fî tebyini müteşâbihi’l- kitâb. Thk. Abdülkadir el-Hatip. Beyrut: Dâru’l-Fikri’l-Muâsır, 1414/ 1994.Sehâvî, Alemüddîn. Sifrü’s-sa‘âde ve sefîru’l-ifâde. Thk. Muhammed ed-Dâlî. Beyrut: Dâru Sâdır, 1415/ 1995.Sehâvî, Alemüddîn. el-Vesîle ilâ keşfi’l-akîle. Thk. Muhammed İdris et-Tâhirî. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1424/ 2003.Sübkî. Tabakâtü’ş-şâfiîyyeti’l-kübrâ. yy., ty.Süyûtî, Celâleddîn. Hüsnü’l-muhâdara. Thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. Mısır: Daru İhyai’l-Kütübi’l Arabiyye, 1388/1968.Süyûtî, Celâleddîn. Buğyetü’l-vü’ât. Thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. Lübnan: Mektebetü’l-Asriyye, ty.Tuğral, Rahim. “Farklı Kıraatlerin Tefsirdeki Yeri”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi/7 (1992). http://isamveri.org/pdfdrg/D00036/1992_7/1992_7_TUGRALR.pdf. Yâfiî. Mirʾâtü’l-cenân. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1417/ 1997.Yâkut el- Hamevî. Mu’cemü’l-büldân. Beyrut: Dâru Sâdır, 1397/ 1977.Yâkut el- Hamevî. Mu’cemü’l-üdebâ. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1414/ 1993.Zehebî. Siyeru a’lami’n-nübelâ. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1403/ 1983.Zehebî. el-İber fî haberi men gaber. Thk. Ebû Hâcer Muhammed es- Said. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1405/ 1985.Zehebî. Ma‘rifetü’l-kurrâi’l-kibâr, Thk. Tayyar Altıkulaç. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi Yayınları, 1995.Zehebî, Tarihu’l-islam ve vefeyâtü’l-meşâhir ve’l-a‘lam. Beyrut: Dâru’l-Küttap el-Arabî, 1410/ 1990.Zemahşerî. el-Keşşâf an hakâ’ikı gavâmizi’t-tenzîl ve ‘uyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-te’vîl. ed. Murat Sülün. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2017.Ziriklî, Hayreddîn. el-A’lâm kamusü teracim li eşhuri’r-rical ve’n-nisa. Beyrut: Dâru’l- İlmi’l-Melayin, 1423/ 2002.Zübeydî, Muhammed b. Hasan. Tabakâtü’n-nahviyyîn ve’l-lugaviyyîn. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. 2. baskı. Mısır: Dâru’l-Meârif.