Kamusal Alanların Mekân Kalitesi ve Salgın İlişkisi: Covid-19 ve Etkileri

Yıl 2021, Cilt: 3 Sayı: 2, 18 - 35, 27.10.2021

Ece Varol Ahmet Melih Öksüz

Öz

İnsanların diğer canlı türleriyle birlikte yaşama biçimleri, kentlerdeki sağlık düzenlemelerinin yetersiz oluşu, konutlarındaki sağlıksız mekan düzenlemeleri gibi pek çok sebepten ötürü
insanlık tarihi boyunca yaşanan çok sayıda salgın, kentlerdeki mekan kullanım biçimlerini etkilemiştir. Yaşanan salgınlar sonrası ise mevcut konut stokları yenilenmiş, kullanılan
malzemelere yenilikler getirilmiş ve daha sağlıklı kentler yaratabilmek adına yeni yapıların üretildiği görülmüştür. Bununla birlikte kentlerdeki modern kentsel sanitasyon sistemlerinin
kurulması, kalabalık gecekondu mahalleri ile kentlerin ve sokakların temizliğine dair alınan önlemler gibi kent ölçeğinde de pek çok düzenlemeler yapılmıştır. Çin’in Wuhan kentinde 2019
Aralık ayında meydana gelen ve bir küresel salgın olma niteliği taşıyan Covid-19’un kentler üzerinde kalıcı etkiler bırakacağı düşünülmektedir. Yaklaşık son 2 yıldır ‘yeni normal’ olarak
adlandırılan bir yaşam düzenine adapte olmaya çalışan kent kullanıcıları bu salgının ekonomik, sosyal, fiziksel ve psikolojik olarak yarattığı etkilerle karşı karşıya kalmıştır. Özellikle
toplumsal birliğin güçlendirildiği, bireylerin birlikte sosyalleşebildikleri çok çeşitli etkinlikler sunan ve farklı kültürel toplulukları bir araya getiren bir odak noktası olan kamusal alanların kullanımı ciddi ölçüde değişmiştir. Kentlerin merkezleri, oluşabilecek insan kalabalığı nedeniyle denetimli şekilde kullanıcıya açılmış ve kentsel mekânda bulunabilecek kişi sayısının sınırlandırılması yollarına gidilmiştir. Dolayısıyla kentsel alanın alışılmış kullanım biçimlerinin değişmeye başlamasıyla mekân kalitesinin de bu durumdan etkileneceği düşünülmektedir. Çalışmanın literatür kısmında kamusal alanda Covid-19 pandemisinin yarattığı etkilerden incelendikten sonra kamusal alanda mekan kalitesinden bahsedilecektir. Bir inceleme çalışması olan bu çalışmanın amacı; yaşanan Covid-19 salgınının kamusal alanda gündelik yaşam üzerine yarattığı etkilerle birlikte PPS’in (Project for Public Spaces) kamusal alanın mekan kalitesi için belirlediği dört parametre (erişim ve bağlantılar, konfor ve imaj, kullanım ve aktiviteler ve sosyalleşme) üzerinden yaşanan değişimlerin literatürden bir değerlendirmesinin sunulmasıdır. Dört farklı parametre üzerinden Covid-19 pandemisinin kentlerdeki mekân kullanımlarında yarattığı değişimlerin mekân kalitesine etkisi çalışmanın bulgularını oluşturmaktadır. Çalışmanın sonuç kısmında insan kalabalıklığı ve toplu kullanımlarla zihinlerde yer eden kamusal mekânların, yaşanan salgın sonrasında kullanım biçimlerinin değişimleri literatürden örnekler ve seçilen parametreler üzerinden değerlendirilerek tartışılacaktır. Bu yönüyle çalışmanın kentsel mekân kalitesine salgının yarattığı değişimleri vurgulaması açısından sonraki çalışmalara ilham kaynağı olabileceği düşünülmektedir. Gelecek çalışmalarda, seçilecek kent veya farklı parametreler üzerinden mekân kalitesi değerlendirmeleri yapılarak literatüre katkı sunulabilir.

Anahtar Kelimeler

Kamusal alan, küresel salgın, Covid-19, kamusal alan kalitesi.

Kaynakça

• Barbarossa, L. (2020). The Post Pandemic City: Challenges and Opportunities for a Non-Motorized Urban Environment. An Overview of Italian Cases. Sustainability,(12),7172, 1-19.
• Çelikyay, H.S. (2017). Kamusal Alanların Mekânsal Organizasyonu, Editör: Çelikyay, H.S., Kent İmgelerinin Kamusal Alanı Tariflemedeki Rolü, Bartın Üniversitesi Yayınları No:30, Fen Bilimleri Enstititüsü Yay. No:1, ss.21.
• Çılgın K., Olgun, İ., ve Dinç S. (2020). Pandeminin Gör Dediği: Kentin Hücresel Erişilebilirliğinde Mahalle Birimi Tasarımının Geleceği. Mimarlık Dergisi, 416.
• Erdönmez, M. E., ve Akı, A. (2005). Açık kamusal kent mekanlarının toplum ilişkilerindeki etkileri. Megaron, 1(1), 67.
• Erdönmez, E., ve Çelik, F. (2016). Kentsel mekanda kamusal alan ilişkileri. TÜBA-KED Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Envanteri Dergisi, (14), 145-163.
• Erkan, P. (2020). M, Marmara Belediyeler Birliği (MBB) Şehir Politikaları Merkezi, “Kentleri Dönüştüren Salgınlar” https://www.youtube.com/watch?v=N81SUWLqMBk Erişim Tarihi: 10.03.2021 Gehl 2020. https://gehlpeople.com/announcement/public-space-public-life-during-covid-19/ (Erişim Tarihi 10.03.2021)
• Gökgür, P. (2018). Kamusal Alanın Değişimini ve Dönüşümünü Etkileyen Faktörler, Kamusal Alanların Mekânsal Organizasyonu. Bartın Üniversitesi Yayınları No: 30 Fen Bilimleri Enstitüsü Yayınları No: 01.
• Gutiérrez, A., Miravet, D., ve Domènech, A. (2020). COVID-19 and urban public transport services: emerging challenges and research agenda. Cities & Health, 1-4.
• Güzer, C.A. (2020), Kamusal Alanın Sınırları. Çözüm Üreten Kentler, Sayı 002. İnceoğlu, M., Aytuğ, A., (2009). Kentsel Mekânda Kalite Kavramı. Megaron Dergisi, 4,3,131- 146.
• Mazumdar, S. (2007). Kentsel yaşam kalitesi ve yer duygusu. Mimarlık Dergisi, 335, 32-36. NACTO, (2020). Pandemi Müdahalesi ve Toparlanma Sırasında Sokaklar, ss 49.
• Oktay, D. (1999). Kentsel Ortak Mekanların Niteligi ve Kent Yasantısındaki Rolü. Yapı Dergisi, 207, 54-61. Oktay, D. (2011). Kent kimliğine bütüncül bir bakış. İdealkent Dergisi, 2(3), 8-19.
• Özcü, A. E., ve Atanur, G. (2020). Kovid-19 Pandemisinin Kent Yaşamına Etkisi: Kamusal Alan Üzerine Değerlendirmeler. Paradoks Ekonomi Sosyoloji ve Politika Dergisi, 16(2), 237-250.
• Özden, A.T. (2021). COVID-19 Sonrası Mekânın Değişimi Üzerine Spekülasyonlar. Mimarlık Dergisi, 407, 25-30.
• Özüduru, H. (2020).Covid-19 ve Şehirler, İdealkent Yayınları, ss 22. Teixeira, J. F., ve Lopes, M. (2020). The link between bike sharing and subway use during the COVID-19 pandemic: the case-study of New York's Citi Bike. Transportation research interdisciplinary perspectives, 6, 100166, 1-11.
• TDK, 2021. Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu, Ankara.
• Tekeli, İ. (2019). Marmara Urban Forum Raporu (MARUF), ss. 218.
• Tekeli, İ. (2020). Salgınlar ve Kentler Sarmalında Dünyanın Geldiği Nokta: Covid-19.
• Tutkun, M. (2018). Toplu Konut Yakın Çevresinin Mekan Kalitesi Açısından İncelenmesi;
• Toki Trabzon Uygulamaları Örneği, Yüksek Lisans Tezi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon.
• Türkoğlu, H., 2020. Covid-19 Sonrası Kent ve Kent Planlama http://www.skb.gov.tr/ 07.05.2020.
• Saylan, S., ve Erdönmez Dinçer, E. (2017). Kamusal Alanların Kullanımında Mekan Kalitesi; Eminönü Mercan Mahallesi. Kent Akademisi, 10(29), 1-18.
• Sipahi, P. (2020), Pandemi ve Kamusal Mekan, Yapı Dergisi, https://yapidergisi.com/pandemi-ve-kamusal-mekan/ Erişim Tarihi: 10.02.2021.
• URL-1, https://www.pps.org/article/grplacefeat Erişim Tarihi 20.03.2020.
• URL-2, 2020, İstanbul, Türkiye, 2020, Murad SEZER, https://www.reuters.com/article/instant-article/idUSL1N2IL0A8
• URL-3, 2020 https://www.milliyet.com.tr/galeri/son-dakika-istiklal-caddesinde- yeni-donemkarekodlu-giris-cikis-basliyor-6370194/5
• URL-4, 2019, Christian Stemper, https://www.wien.info/en/music-stage-shows/city-ofmusic/ music-film-festival-353152
• URL-5, 2020, Christian Jobst, https://www.stadtwien.at/freizeit/kino/sommerkino/filmfestival-wien-open-air-kinorathausplatz.html
• URL-6, 2020, Mimdap, http://mimdap.org/2020/04/karantina-gunlerinde-sosyal-mesafelitemassiz-gida-pazari/ Erişim Tarihi 10.05.2021.
• URL-7, 2020, https://uni.xyz/competitions/re-connect/entries, Erişim Tarihi 10.05.2021.
• Uzgören, G., ve Erdönmez, M. E. (2017). Kamusal Açık Alanlarda Mekan Kalitesi ve Kentsel Mekan Aktiviteleri İlişkisi Üzerine Karşılaştırmalı Bir İnceleme. Megaron Dergisi, cilt 12, Sayı 1. Varol, E. (2018). Kentsel Mekanlarda Kapalılık Etkisinin Sanal Modeller Aracılığıyla Araştırılması, Yüksek Lisans Tezi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon.
• Zafer, S., ve Erdönmez, E. (2021). Kamusal Açık Alanlarda Mekan Kalitesi Araştırması: Beşiktaş İskele Meydanı ve Çevresi Örneği. Kent Akademisi, 14(1), 241-259.