Göreme Açık Hava Müzesi’nde Yer Alan Bizans Kiliseleri

Yıl 2023, Cilt: 5 Sayı: 2, 21 - 41, 30.09.2023

Ayşe Özaydın Sipahi Firdevs Kulak Torun

https://doi.org/10.32955/neujfa202352781

Öz

Anadolu, farklı toplumlara ev sahipliği yapmış bir bölgedir. Tarihinde farklı toplumlar için önemli yerleşmelere sahip olmuştur. Kapadokya bölgesinde yer alan Göreme, bu yerleşmelerdendir. Bizans döneminde Hıristiyan toplumu için önemli bir yerleşimdir. Bölgedeki eserler günümüze miras olarak kalmıştır. Eserlerden bazıları dönemin yaşamını, toplum yapısını en iyi şekilde aktaran yapılardır. Bu sebeple çalışma kapsamında Göreme Açık Hava Müze’sinde yer alan kiliseler ele alınmıştır. Yapılan araştırmalar ile bölgede yedi adet Orta Bizans Dönemi Mimarisi ile tarihlendirilen kilise yapısına ulaşılmıştır. Bu kiliseler çalışmanın örneklemini oluşturmuştur. Bu kiliseler; Aziz Basil Kilisesi, Elmalı Kilisesi, Aziz Barbara Kilisesi, Yılanlı Kilise, Karanlık Kilise, Çarıklı Kilise ve Tokalı Kilise’dir. Çalışmanın amacı örneklemde yer alan kiliselerin birbirleriyle ve Orta Bizans mimarisinin özellikleriyle benzerlik ve farklılıklarını tespit etmektir. İlk olarak literatür taraması gerçekleştirilerek bölge tanıtılmıştır. Ardından Bizans Mimarisi araştırılmıştır. Orta Dönem Bizans Mimarisinin özellikleri tespit edilmiştir. Değerlendirme aşamasında örneklemde yer alan kiliselerin özellikleri belirlenmiş, Orta Bizans Dönemi Mimarisinin özellikleriyle karşılaştırılmıştır. Karşılaştırma neticesinde kiliselerin tarihlendirildikleri dönem özellikleri ile aralarındaki benzerlik ve farklar ortaya konmuştur.

Anahtar Kelimeler

Bizans Mimarisi, Göreme, Kilise, Mimarlık Tarihi

Byzantine Churches in Göreme Open Air Museum

Öz

Anatolia is a region that has hosted different societies. In its history, it has had important settlements for different societies. Goreme, located in the Cappadocia region, is one of these settlements. It was an important region for the Christian community during the Byzantine period. The artifacts located in the region have remained as a heritage to this day. Some of the works are religious structures that best convey the life of the period and the structure of society. For this reason, the churches in the Göreme Open Air Museum were considered within the scope of the study. With the researches carried out, seven church structures dated to the Middle Byzantine Period Architecture have been reached in the region. The churches reached formed the sample of the study. These churches are; St. Basil's Church, Elmalı Church, St. Barbara Church, Yılanlı Church, Dark Church, Çarıklı Church and Tokalı Church. The aim of the study is to determine the similarities and differences of the churches included in the sample with each other and with the features of the architecture of the Middle Byzantine period. First, the region was introduced by conducting a literature search. Then Byzantine Architecture was investigated. The characteristics of the architecture of the Middle Byzantine Period have been identified. At the evaluation stage, the characteristics of the churches included in the sample were determined and compared with the characteristics of the Architecture of the Middle Byzantine Period. As a result of the comparison, the similarities and differences between the Decadal characteristics of the churches and the period they are dated have been revealed.

Anahtar Kelimeler

Architectural History, Byzantine Period, Church, Göreme

Kaynakça

• Akyürek E. (1998). MS IV.- XI. Yüzyıllar: Kapadokya’daki Bizans. Metin Sözen (Ed.), Kapadokya içinde (s 226-395). Ayhan Şahenk Vakfı: Ankara.
• Ayhan, M., (2020). Göreme Açık Hava Müzesi ve Unesco’nun periyodik raporlarında Göreme ve Kapadokya Kayalık Sit alanı raporlarının incelenmesi ve değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi, Nevşehir Hacı Bektaşi Veli Üniversitesi, Nevşehir.
• Bilgili, B., (2014). Kapadokya kayalık alanları ve kaya oyma kiliselerinde koruma sorunları, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul.
• Can, Y., ve Gün, R. (2011). Ana Hatlarıyla Türk İslâm Sanatları ve Estetiği. İstanbul, Kayıhan Yayınları: İstanbul. Epstein AW., (1986). Tokali Kilise, Tenth Century Metropolitan Art in Byzantine Cappadocia. Washington: Dumbarton Oaks Research.
• Ertürk S., (2020). Göreme Saklı kilise belgeleme çalışmaları ve koruma önerileri, Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi, Kayseri.
• Eyice, S., (1988). Bizans Mimarisi. S Bayram (Ed.) Mimarbaşı Koca Sinan: Yaşadığı Çağ ve Eserleri içinde (s. 45-51). Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları: İstanbul.
• Göreme Belediyesi, N. (t.y.). Kiliseler. Erişim tarihi 17 Temmuz 2023, https://www.goreme.bel.tr/tr/kiliseler Hild, F. -M. Restle, (1981) Kappadokien (Kappadokia, Charsianon, Sebasteia und Lykandos), Tabula Imperii Byzantini 2, Wien.
• İbrahimgil, M. Zeki., (2012). Sanat Tarihi 1. Koza Yayın Dağıtım: Ankara.
• Karaca HC., (2013). Göreme Açık Hava Müzesi’nde bulunan Azize Barbara Kilisesi, Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Korat G., (2009). Sokakların Ölümü, Kayseri'de ve Şehirlerimizde..., İletişim Yayınları, İstanbul.
• Korat G., (2018). Taş Kapıdan Taç Kapıya Kapadokya., Doğan Egmont Yayıncılık ve Yapımcılık: İstanbul.
• Kostof, S., (1989). Caves of God. Cappadocia and Its Churches. New York, Oxford University Pres. Kültür ve Turizm Bakanlığı. (t.y.). T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı. Geliş tarihi 17 Temmuz 2023, gönderen https://www.ktb.gov.tr/
• Mitchell, S., (1993). Anatolia: Land, Men, and Gods in Asia Minor. Oxford: Clarendon Press.
• Ötüken S. Y., (1987). Göreme. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınevi: Ankara.
• Ötüken SY. (1984). Kappadokya Bölgesi’ndeki kapalı yunan haçı kiliselerde resim programı. Sanat Tarihi Dergisi, 3(3), 143-167.
• Öztaşkın G. (2018) Bizans dönemi kilise mimarisi. ARKHE Dergisi, 5, 10-17.
• Restle, M., (1967). Byzantine Wall Painting Asia Minor, I-III, , Recklinghausen: Vienna.
• Rodley L (1985). Cave Monasteries of Byzantine Cappadocia..Cambridge University Press: Cambridge. Sipahi, Ö. 2023, Fotoğraf Arşivi.
• Sözen M (1998) XI. yüzyıl ve sonrası: Selçuklu ve Osmanlı Dönemi. Kapadokya (Ed. Metin Sözen) Ayhan Şahenk Vakfı, İstanbul.
• Teteriatnikov, N., (1996). The Liturgical Planning of Byzantine Churches in Cappadocia. Pontificio Istituto Orientale,: Roma.
• Tuna T. Demirdurak B. (2014). Cappadocia. BKG Publications: İstanbul.
• Uysun, M., (2017). Göreme Open Air Museum Churches, Mustafa Uysun Publications: İstanbul.
• Uyar TB., (2015). Thirteenth- century ‘Byzantine’ Art in Cappadocia and the question of Greek Painters at the Seljuq Court. Islam and Christianity in Medieval Anatolia. A. C. S. Peacock, Bruno De Nicolaand, Sara Yıldız (Ed.), Islam and Christianity in Medieval Anatolia içinde (s. 215-231). Ashgate Publishing Company: Burlington.
• Yıldız, A. 2023, Fotoğraf Arşivi.
• Yılmaz, H. M., Yakar, M., Mutluoğlu, Ö., Yurt, K., Kataraş, K. ve Yılmaztürk, F. (2010). İklimsel faktörlerin Kapadokya bölgesindeki toprak aşınmasına etkisi, Harita Teknolojileri Dergisi, 2(1), 13-19.
• Yılmaz, İ. (2011). Müze ziyaretçilerinin hizmet kalitesini algılamaları: Göreme Açık Hava Müzesi Örneği, 22(2), 183-193.