1960’lar Türkiye Mimarlık Ortamında Anadolu’nun İlk Milli Fuarı ‘Samsun Fuarı’ Pavyonları

Yıl 2024, Cilt: 6 Sayı: 1, 1 - 13, 31.03.2024

Kader Keskin , Reyhan Midilli Sarı

https://doi.org/10.32955/neujfa202461845

Öz

1963 yılında açılan ve Anadolu’nun ilk ‘MİLLİ FUARI’ olarak tescillenen Samsun Fuarı, İzmir Enternasyonal Fuarı’ndan sonra Türkiye’nin en yoğun talep gören ikinci fuarı olmuştur. Fuar, yerel ve bölgesel ölçekte çok sayıda kullanıcıya ulaşmayı başarmış; kentin ekonomik, sosyal ve kültürel anlamda gelişmesine yardımcı olmuştur. Ancak fuar, 1980’li yıllardan sonra giderek etkinliğini kaybetmiş; fiziksel müdahalelere maruz kalarak dönüşüme uğramıştır. Fuar, her ne kadar kapanmış olsa da bu yer, özellikle 1960’lı yıllarda üretilen özgün ve tekil pavyonları ile kentsel bellekte hala yaşamaktadır. Fuar pavyonları, yalnızca kentlinin değil, dönem Türkiye mimarlık pratiğinin de bir belleği niteliğindedir. Çalışma, 1960’lar Türkiye mimarlık ortamının çoğulcu ve özgür yapı arayışlarına bir örnek olarak 1963-1970 yılları arasında fuarda inşa edilen ‘Makine Kimya Endüstri Kurumu’, ‘Şişe ve Cam’, ‘İpragaz’ ve ‘Tekel’ pavyonlarını bu kapsamda değerlendirmeyi ve literatüre kazandırmayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Fuar, Samsun Fuarı, fuar pavyonları, Türkiye mimarlik tarihi, geç modern çoğulculuk

The Pavilions of Anatolia's First National Fair ‘Samsun Fair’ in the Architecture Environment of Turkey in the 1960s

Öz

Samsun Fair, which was opened in 1963 and registered as Anatolia's first ‘NATIONAL FAIR’, has become the second most demanded fair in Turkey after İzmir International Fair. The fair managed to reach a large number of users on a local and regional scale; It has helped the city to develop economically, socially and culturally. However, the fair gradually lost its effectiveness after the 1980s; transformed by being exposed to physical interventions. Although the fair has been closed, this place still lives in the urban memory with its unique and singular pavilions produced especially in the 1960s. Fair pavilions are a memory not only of the citizens but also of the Turkish architectural practice of the period. The study aims to evaluate the ‘Makine Kimya Endüstri Kurumu’, ‘Şişe ve Cam’, ‘İpragaz’ and ‘Tekel’ pavilions built in the fair between 1963-1970, as an example of the search for pluralistic and free structures in the 1960s Turkish architectural environment, and to bring them to the literature.

Anahtar Kelimeler

Fair, Samsun Fair, fair pavilions, history of architecture in Turkey, late modern pluralism

Kaynakça

• Akçura, G. (2009). Türkiye’de Sergicilik ve Fuarcılık Tarihi, Graphis Matbaa, İstanbul. Akyol Altun, D. (2003). Dünya Fuarlarının/Expoların Mimari Değerlendirilmesi: Türk Pavyonları, Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İzmir, 99.
• Anonim, (1966). Mimarlık Dergisi, 1966, 4(3), 14.
• Balamir, A. (2003). Mimarlık ve kimlik temrinleri-I: Türkiye’de modern yapı kültürünün bir profili. Mimarlık, (313), 24-29.
• Batur, A. (2005). A Concise History: Architecture in Turkey During the 20th Century, Mimarlar Odası, İstanbul.
• Bozdoğan, S. (2002). Modernizm ve Ulusun İnşası (3. Baskı) İstanbul: Metis Yayınları. Çam, A.T. (2014). 11: Türk Grafik Tasarım Tarihi Cilt 1, Analiz Yayıncılık, İstanbul.
• Ergüney, Y. Ş. (2015). Ondokuzuncu Yüzyılın İkinci Yarısında Dünya Fuarları ve Osmanlı Devleti’nin Mimari Temsili, Doktora Tezi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul, 21-49.
• Hasol, D. (2017). 20. Yüzyıl Türkiye Mimarlığı, Yem Yayınları, İstanbul. Kabakçıoğlu, G. (1970). İpragaz Pavyonu, Mimarlık Dergisi, 8 (10), 50.
• Keskin, M. Ç. (2021). Mimarlık, Endüstri Ürünleri ve Grafik Tasarım Ara Kesitinde Bir Yapı: Samsun Fuarı TEKEL Pavyonu, Mimarlık Dergisi, Mart-Nisan, 418, 61-72.
• Keskin, K. (2022). Bellek-Mekân Etkileşimi Bağlamında Samsun Fuarı’nı Anlamak, Doktora Tezi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Trabzon.
• Keskin, K. (2023). Bir Kamusal Mekân Kentsel İmge Serüveni: Samsun Fuarı, Mimarlık Dergisi, 60(Ocak-Şubat), 72-78.
• Madran, B. (2000). Bir Küresel İletişim Ortamı Olarak Dünya Fuarları, Domus, 6, 68-73. Onursal, İ. (1969). Fuardaki Gezintiden İlham, 19 Mayıs Gazetesi, 7 Temmuz 1969.
• Özkaban, F. (2014). Modern Mimarlık Mirasının Korunması Sorunsalı: İzmir Konut Mimarlığı Örneği. Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
• Özkelle, D. (2006). EXPO’ların Gelişim Süreci ve Kentle Etkileşimleri: İzmir EXPO 2015 Örneğinde Bir İnceleme, Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İzmir, 20-21. Özorhon, F. İ. (2008). Mimarlıkta Özgünlük Arayışları 1950-60 Arası Türkiye Modernliği, Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul.
• Pöğün Zander, Y. (2015). İzmir Enternasyonal Fuarı pavyonları (1936-1940), İzmir Kültürpark’ın Anımsa(ma)dıkları Temsiller, Mekânlar, Aktörler (1. Baskı) içinde (189-212), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Sözen, M. (1984). Cumhuriyet dönemi Türk Mimarlığı, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• Şen, E. D., Sarı, M. R., Sağsöz, A., ve Al, S. (2014). 1960-80 Cumhuriyet Dönemi Türk Mimarlığı, International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 10 (9), 541-556.
• Tekeli, İ. (1998). Atatürk Türkiye’sinde Kentsel Gelişme ve Planlaması. Arredamento, (107), 10-15.
• Tapan, M. (1997). Cumhuriyet Dönemi Mimarlığı ve Sanatı / Mimarlık 1925-1980, Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi, C.1, İstanbul.
• Tanyeli, U. (2007). Mimarlığın Aktörleri Türkiye 1900-2000. Garanti Bankası Sanat Galerisi, İstanbul. URL-1, https://www.arkitektuel.com/kristal-saray/ . 30 Eylül 2023.
• URL-2, https://www.arthurchandler.com/paris-1867-exposition . 30 Eylül 2023.
• URL-3, https://www.atlasobscura.com/articles/worlds-fair-relics-paris . 30 Eylül 2023.
• URL-4, https://www.wikipedia.org/ . 30 Eylül 2023.
• URL-5, https://www.arkitera.com/haber/mies-van-der-rohenin-barselona-pavyonu-icin- moodboard/ . 30 Eylül 2023.
• URL-6, https://www.mimarizm.com/makale/philips-pavyonu-elektronik-bir- siir_115435?sourceId=115414 . 30 Eylül 2023.
• URL-7, https://www.archdaily.com/572135/ad-classics-montreal-biosphere-buckminster- fuller . 30 Eylül 2023.
• URL-8, www.mimarizm.com . 30 Eylül 2023.
• URL-9, https://www.arkitektuel.com/habitat-67/ . 30 Eylül 2023.Vanlı, Ş. (2006). Mimariden Konuşmak, Bilinmek İstenmeyen 20. Yüzyıl Türk Mimarlığı, Eleştirel Bakış, VMV Yayınları, İstanbul.
• Venturi, R., İzenour, S. ve Scott Brown, D., (1977). Las Vegas’ın Öğrettikleri, Şevki Vanlı Mimarlık Vakfı, İstanbul.