Tek Parti Döneminde Devletçilik Düşüncesinin İnşası ve Dönüşümü (1923-1950)

Yıl 2023, Cilt: 5 Sayı: Özel Sayı, 77 - 91, 17.12.2023

İhsan Ömer Atagenç

Öz

Devletçilik, 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren devletin gündemine giren konuların başında gelmektedir. Gerek İttihat ve Terakki gerekse de Cumhuriyet’in kuruluş yıllarında ekonomi gündemin esas konusu olmaya devam etmitşir. “İktisadi bağımsızlık” fikri üzerine inşa edilen ekonomik fikirler 1930’lu yıllarda “devletçilik” politikasının hayata geçirilmesi ile sonuçlanmıştır. Ancak ülkenin kendi öz kaynakları ile bağımsız bir model kurmasını amaçlayan devletçilik ulusal ölçekte kabul görmüş bir yoruma sahip değildir. Bir yandan geçmişin mirasını korumaya çalışırken öte yandan 1930’lu yılların gerçeklerine göre kendisini yenilemek istemektedir. Ekonomi politikalarının hedeflerinin belirli olmasına rağmen bu hedeflere nasıl ulaşılacağı 1930’lu yıllardan itibaren önemli tartışmalara sahne olmuştur. Öte yandan dönemin uluslararası konjonktüründeki değişimler de devletçilik politikalarının seyrini değiştirmiştir. Buna karşılık “devletçilik”, 1930’lu yıllarda “Üçüncü yol” olarak tanımlanmış ve mevcut sistemlere karşı Türkiye’nin altenatif bir model geliştirdiği iddia edilmiştir. Bir model olmaktan çok bağımsızlık arayışı olan devletçilik kendi döneminin hem ulusal hem de uluslararası dinamiklerine göre şekillenen bir içeriğe sahip olmuştur. Bu çalışma devletçilik düşüncesinin inşası ve dönüşümünün tarihsel arka planı üzerinden açıklama amacı taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler

Tek parti dönemi, Türkiye iktisadi tarihi, erken cumhuriyet dönemi ekonomisi, devletçilik, Kemalizm

Kaynakça

• Ağır, S., Özveren, E. (2018). Türkiye’ye Özgü Bir Keynes Etkisi: Versay Sulhu’nun Netâyic-i İktisadiyesi. İçerisinde John Maynard Keynes…: Yine, Yeniden (: 205-234). Der. D. T. Kılınçoğlu ve E. Özçelik. İletişim Yayınları: İstanbul.
• Ahmad, F. (2012). Modern Türkiye’nin Oluşumu. Çev. Y. Alogan. Kaynak Yayınları: İstanbul.
• Avcıoğlu, D. (1975). Türkiye’nin Düzeni. Tekin Yayınları: İstanbul.
• Aydemir, Ş. S. (2011). İkinci Adam İkinci Cilt. Remzi Kitabevi Yayınları: İstanbul.
• Başkaya, F. (2009). Devletçilikten 24 Ocak Kararlarına: Türkiye Ekonomisinde İki Bunalım Dönemi. Özgür Üniversite Yayınları: İstanbul.
• Berend, Ivan T. (2011). 20. Yüzyıl Avrupa İktisat Tarihi. Çev. S. Çağlayan. İş Bankası Yayınları: İstanbul.
• Boratav, K. (2006). Türkiye’de Devletçilik. İmge Yayınları: Ankara.
• Bülbül, D. (2019). Kemalist Ekonomi Modeli: Atatürk’ün Maliye Politikası 1923-1938. Cumhuriyet Kitapları: İstanbul.
• Emrence, C. (2006). 99 Günlük Muhalefet: Serbest Cumhuriyet Fırkası. İletişim Yayınları: İstanbul.
• Eroğul, C. (2013). Çok Partili Düzenin Kuruluşu: 1945-1971. İçerisinde Geçiş Sürecinde Türkiye (: 173-241). Der. Irvin C. Schink ve E. Ahmet Tonak. Belge Yayınları: İstanbul.
• Eroğul, C. (2014). Demokrat Parti: Tarihi ve İdeolojisi. Yordam Kitap: İstanbul.
• Goloğlu, M. (1982). Demokrasiye Geçiş: 1946-1950. Kaynak Yayınları: İstanbul.
• Gözcü, A. (2013). 1929 Dünya Ekonomik Buhranı ve Türkiye. Libra Yayıncılık: İstanbul.
• Güven, S. (1991). 1950’li Yıllarda Türk Ekonomisi Üzerinde Amerikan Kalkınma Reçeteleri. Ezgi Kitabevi Yayınları: Bursa.
• İnan, A. (1989). İzmir İktisat Kongresi. Türk Tarih Kurumu Basımevi: Ankara.
• Kazgan, G. (2017). Tanzimat’tan 21. Yüzyıla Türkiye Ekonomisi. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları: İstanbul.
• Keyder, Ç. (2013). Türkiye Demokrasisinin Ekonomi Politiği. Irvin C. Schink & E. Ahmet Tonak içinde, Geçiş Sürecinde Türkiye. Belge Yayınları: İstanbul.
• Keynes, J. M. (2018). Versay Sulhu’nun Netâyic-i İktisadiyesi. Çev. A. F. Okyar. Yay. Haz. K. Emiroğlu ve E. H. Karaduman. Islık Yayınları: İstanbul.
• Kipal, U. ve Ö. Uyanık, (2001). Türkiye’de Milli İktisat Tarihi (Devletçilik). Kaynak Yayınları: İstanbul.
• Koraltürk, M. & Ç. Çetin (2013). Türkiye’de Liberal İktisadi Düşünce. İçerisinde Modern Türkiye’de Siyasal Düşünce Cilt 6 Liberalizm (: 316-355). Der. M. Yılmaz. İletişim Yayınları: İstanbul.
• Köymen, O. (2008). Kapitalizm ve Köylülük: Ağalar, Üretenler, Patronlar. Yordam Kitap: İstanbul.
• Kuruç B. (2012). Mustafa Kemal Döneminde Ekonomi: Büyük Devletler ve Türkiye. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları: İstanbul.
• Metinsoy, M. (2017). İkinci Dünya Savaşı’nda Türkiye: Gündelik Yaşamda Devlet ve Toplum. İş Bankası Yayınları: İstanbul.
• Özder, F. (2017). Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı Ekseninde Atatürk Dönemi Türk-Sovyet Ekonomik ve Ticari İlişkileri. Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 60: 155-158.
• Pamuk, Ş. (2015). Türkiye’nin 200 Yıllık İktisadi Tarihi. İş Bankası Yayınları: İstanbul.
• Sander, O. (2014). Siyasi Tarih İlkçağlardan 1918’e. İmge Yayınları: Ankara.
• Sever, M. (2009). Ahmet Hamdi Başar ve İstanbul Tüccar Derneği. Libra Yayınları: İstanbul.
• Şabudak, Ö. (2009). Unutulmuş Bir Devletçi İktisat Vekili: Mustafa Şeref Özkan. Libra Yayıncılık: İstanbul.
• TBMM (2013). Hükümetler, Programlar ve Genel Kurul Görüşmeleri Cilt 1 (24 Nisan 1920- 22 Mayıs 1950). Yay. Haz. İ. Neziroğlu ve T. Yılmaz. TBMM Basımevi: Ankara.
• Tekeli, İ., İlkin, S. (2009a). Savaş Sonrası Ortamda 1947 Türkiye İktisadi Kalkınma Planı. Bilge Kültür Sanat: İstanbul.
• Tekeli, İ., İlkin, S. (2009b). Uygulamaya Geçerken Türkiye’de Devletçiliğin Oluşumu. Bilge Kültür Sanat: İstanbul.
• Tellal, E. (2003). SSCB’yle İlişkiler. İçerisinde Türk Dış Politikası: Kurtuluş Savaşı’ndan Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar Cilt 1 (1919-1980) (: 499-520). Ed. B. Oran. İletişim Yayınları: İstanbul.
• Timur, T. (2001). Türk Devrimi ve Sonrası. İmge Yayınları: Ankara.
• Timur, T. (2003). Türkiye’de Çok Partili Hayata Geçiş. İmge Yayınları: Ankara.
• Toprak, Z. (2012). Türkiye’de Milli İktisat. Doğan Kitap: İstanbul.
• Toprak, Z. (2013). Türkiye’de Popülizm 1908-1923. Doğan Kitap: İstanbul.
• Türkeş, M. (1999). Kadro Hareketi: Ulusçu Sol Bir Akım. İmge Yayınları: Ankara.
• Uslu, A. (2015). Hür Dünyanın Saflarında. İçerisinde Osmanlı’dan Günümüze Türkiye’de Siyasal Hayat (: 341-386). Der. G. Atılgan vd. Yordam Kitap: İstanbul.
• Yıldırmaz, S. (2012). Nefretin ve Korkunun Rengi: Kızıl. İçerisinde Türk Sağı: Mitler, Fetişler, Düşman İmgeleri (: 47-73). Der. İ. Özkan Kerestecioğlu ve G. G. Öztan. İletişim Yayınları: İstanbul.
• “Türkiye Hükümeti ile Amerika Birleşik Devletleri Hükümeti Arasında 12 Temmuz 1947 tarihinde Ankara'da imzalanan «Türkiye'ye yapılacak yardım hakkında Anlaşma»nın Onanmasına dair Kanun”, https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/6699.pdf, (Erişim Tarihi: 21.02.2021).