Free Markets and Economic Performance: Experience of Turkiye in Recent Decades

Yıl 2024, Cilt: 6 Sayı: 2, 386 - 401, 31.12.2024

Mustafa Acar

Öz

There are basically two alternative models to organize economic activities and answer such fundamental questions as what, how, and for whom to produce: free market system based on individual decision making, and command system based on central planning. There has always been a friction and controversy between two types of mentalities in this regard: collectivist, statist, socialist mentality supported central planning, collectivist decision making, and government-controlled command economy. On the contrary, the individualist, capitalist, liberal mentality argued for free markets based on individual decision making where prices are determined by free interaction of market forces, i.e. supply and demand and the price mechanism. Even though the collapse of the socialist model showed the superiority of the free market system at a global level, many countries have difficulty to establish a truly free market system yet. In this context, this paper investigates Türkiye’s journey towards free market economy and performance of the Turkish economy in recent decades. The country has been struggling to switch from a centrally planned to a free market economy since the early 1980s. It was not a smooth process though: there have been ups and downs, U-turns, and fluctuations. Turkish experience shows that economic performance goes up when pro-free market policies are implemented whereas it goes down when statist, collectivist, anti-free market type of economic policies are adopted.

Anahtar Kelimeler

Türkiye, free markets, free market economy, economic performance, Turkish economy, macroeconomics

Serbest Piyasalar ve Ekonomik Performans: Türkiye'nin Son Onyıllardaki Deneyimi

Öz

İktisadi faaliyetleri organize etmek ve ne üretilmeli, nasıl ve kimin için üretilmeli gibi temel soruları cevaplamak üzere esas itibariyle iki alternatif model vardır: bireysel kararlara dayalı serbest piyasa sistemi, merkezi planlamaya dayalı kumanda sistemi. İki zihniyet arasında bu bağlamda her zaman bir ihtilaf ve sürtüşme olagelmiştir: kollektivist, devletçi, sosyalist zihniyet merkezi planlama, kollektivist karar mekanizması ve devletin kontrol ettiği kumanda ekonomisini desteklemiştir. Bunun aksine, bireyci, kapitalist, liberal zihniyetse bireysel kararlara dayalı, fiyatların –arz, talep ve fiyat mekanizması gibi piyasa güçlerince belirlendiği- serbest piyasaları savunmuştur. Her ne kadar sosyalist modelin çökmesi serbest piyasa sisteminin küresel düzeyde üstünlüğünü göstermiş olsa da, pek çok ülke gerçek anlamda bir serbest piyasa sistemi tesis etme konusunda zorluklar yaşamaktadır. Bu çerçevede, bu çalışma Türkiye'nin serbest piyasa sistemine geçme serüveni ve son onyıllarda Türk ekonomisinin performansını incelemektedir. Ülke 1980’lerin başından beri merkezi planlamadan serbest piyasa ekonomisine geçmeye çabalamaktadır. Ancak bu kolay bir süreç olmamış; inişli-çıkışlı, U-dönüşlerinin yaşandığı çalkantılı bir süreç olmuştur. Türkiye deneyimi göstermektedir ki, serbest piyasacı politikalar uygulandığında ekonomik performans yükselmekte, devletçi, kollektivist, anti-serbest piyasacı ekonomik politikalar uygulandığında düşmektedir.

Anahtar Kelimeler

Türkiye, serbest piyasalar, ekonomik performans, Türkiye ekonomisi, makroekonomi

Kaynakça

• Acar, M. (2023). Economic and Political Freedoms in the Muslim World and Türkiye’s Struggle for Free Market Economy. Paper Presented at 9th ILN Conference held in Oct. 27-28, 2022, Mardin, Türkiye.
• Acar, M. (2022). 2000’li Yıllarda Türkiye Ekonomisi: Bir Başarı Hikâyesi mi?. In Turkish Economy in the 2000s: A Success Story?. Literaturk Academia: Konya
• Acar, M. (2021). Liberal Düşünce, Özgürlük ve Serbest Piyasa Ekonomisi. In Liberal Thought, Freedom and Free Market Economy. SOBIAD Law and Economics Studies: Izmir Erişim Adresi https://www.academia.edu/50975587/Liberal_D%C3%BC%C5%9F%C3%BCnce_%C3%96zg%C3%BCrl%C3%BCk_ve_Serbest_Piyasa_Ekonomisi Erişim Tarihi: 10.02.2024
• Acar, M. (2018). İktisadın Evrensel Yasaları ve Kadim Sorunları. In Universal Laws and Ancient Questions of Economics. Literatürk Academia: Konya.
• Cizakca, M. & Akyol, M. (2012). İslam’ın Unutulan Ekonomik Modeli: Ahlâki Kapitalizm. In Moral Capitalism: Islam’s Forgotten Economic Model. Ufuk Yayınevi: Istanbul.
• El Moussaoui, H. (2016). Islam and a Free Market Economy: Are They Compatible. Ed. El Harmouzi, N. and L. Whetstone. In Islamic Foundations of a Free Society (Chp. 9:153-169).The Institute of Economic Affairs: London.
• Erdem, E., Sanlioglu, O. & Ilgun, M.F. (2009). Türkiye’de Hükümetlerin Makro Ekonomik Performansi. In Macro Economic Performance of Governments in Türkiye (1950-2007). Detay Yayincilik: Ankara
• Friedman, M. & Friedman, R. (2021). Tercih Ozgürlügü. In Free to Choose. Translated from English by M. Acar. Serbest Kitaplar: Ankara
• Griswold, D. (2002). Seven Moral Arguments for Free Trade. Insider, May 1, 2002, CATO Institute. [Turkish version: Serbest Ticaretin Erdemleri Üzerine Yedi Ahlâki İlke, in: M. Acar, İktisadın Evrensel Yasaları, 2018] Erişim Adresi: https://www.cato.org/commentary/seven-moral-arguments-free-trade Erişim Tarihi: 24.05.2023
• Koehler, B. (2014). Early Islam and The Birth of Capitalism. Lexington Books: London
• Mises, L. (2006). Marxism Unmasked: From Delusion to Destruction. Foundation for Economic Education: New York. Turkish Translation by M. Acar, Maskesi Düşürülen Marksizm, Ankara: Fol Kitap Y. (2023, in print)
• Ozel, M. (2009). Islami Ekonominin Incelikleri. In Elegance of Islamic Economics. Anlayis, 74(3)
• Ozturk, M. & Sahin, H. (2021). Ribâ ve Faiz: Nedir, Ne Değildir? [Riba and Interest: What is it, What is not?] Ankara Okulu: Ankara
• Roberts, R.D. (2021a). Tercih: Bir Serbest Ticaret ve Korumacılık Öyküsü. (Çeviri: M. Acar) Orjinal: The Choice: A Fable of Free Trade and Protectionism13th ed. Liman Yayın: Ankara
• Roberts, R.D. (2021b). Görünmez Kalp (Çeviri: M. Acar ) The Invisible Heart: An Economic Romance. 9th ed. BB101 Yayınları: Ankara
• Salman, A. (2021). Islam & Economics: A Premier on Markets, Morality and Justice. Grand Rapids, Acton Institute: Michigan
• Sanayi ve Teknoloji Bakanligi, Uluslararası Dogrudan Yatirim (UDY) Istatistikleri (2024). Erişim Adresi: https://www.sanayi.gov.tr/istatistikler/yatirim-istatistikleri/mi0803011615 Erişim Tarihi: 12.09.2024.
• Smith, A. (2020 [1776]). Milletlerin Zenginligi (Çeviri: M.Acar) The Wealth of Nations. Liberus Publications: Istanbul
• TCMB EVDS (2024). Erişim Adresi: https://evds2.tcmb.gov.tr/ Erişim Tarihi: 12.09.2024.
• TC Cumhurbaskanligi Strateji ve Bütce Baskanligi (2024). Erişim Adresi: https: // www. sbb. gov .tr/ merkezi- yonetim- butcesi- aylik- gerceklesmeleri/ Erişim Tarihi: 12.09.2024.
• World Bank (2024). Kişi Başına Gelir Veri Seti. Erişim Adresi: https:/ /data. World bank. org/ indicator/ NY. GDP.PCAP. CD? End = 2019 &locations = TR &start = 1999. Erişim Tarihi: 12.09.2024.