Rus İç Savaşı ve Beyaz Rus Göçü: Bir Geçiş Kenti Olarak İstanbul

Yıl 2025, Cilt: 7 Sayı: 1, 110 - 124, 30.06.2025

Segâh Tekin , Murad Haşimoğlu

Öz

Bolşevik İhtilali’nin ve ardından başlayan Rus İç Savaşı’nın yol açtığı göç hareketi içinde bir bölümü oluşturan Beyaz Rus göçü; göç nedenleri, göç süreci ve göçmen profili bağlamında Rusya coğrafyasından yaşanan göç hareketleri arasında özel bir konuma sahiptir. Çalışma, Rus İç Savaşı dönemindeki Beyaz Rus göçü çerçevesinde İstanbul’un konumunu araştırmaktadır. Beyaz Rus göçmenler arasında farklı toplumsal konumlardan gelenler bulunmakla beraber aralarında eğitimli ve meslek sahibi göçmenlerin sayısı hayli fazlaydı. Bu göçmenler gerek geçiş kentlerinde gerekse nihai yerleşimlerine yaşadıkları ülkelerin ekonomik, sosyal ve kültürel hayatlarına etki etmişlerdir. Aynı zamanda büyük ölçüde emek göçmeni olan ve Rusya İmparatorluğu döneminde farklı ülkelere yerleşmiş göçmenler üzerinde de diaspora bilinci oluşturan kültürel etkiye sahip olmuşlardır. Çalışma, Beyaz Rus göçü sürecinde kalabalık bir topluluğa ve göçmenler arasındaki yüksek sosyo-kültürel sevideki göçmenlere ev sahipliği yapan İstanbul’un bir geçiş kenti işlevi gördüğünü ortaya koymaktadır. Beyaz Rusların İstanbul’daki varlığı hem Osmanlı İmparatorluğu’nun son yıllarına hem de Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk on yıllarına yayılmış ve göç yönetimi bağlamında iki devlet arasındaki geçiş sürecinin gözlemlenebileceği bir alan ortaya koymuştur.

Anahtar Kelimeler

Göç Politikası , Geçiş Kenti , İstanbul , Beyaz Rus , Rus İç Savaşı

Russian Civil War and the Migration of White Emigrés: İstanbul as a City of Transit

Öz

The emigration of White Emigrés, which started after the Bolshevik Revolution and continued during the Russian Civil War that followed, has a unique position among the migration movements from Russian geography regarding the reasons for migration, the migration process, and the immigrant profile. The study investigates the position of İstanbul within the framework of the White Emigré migration during the Russian Civil War. Although there were people from different social backgrounds among the emigrés, the number of educated and skilled immigrants was relatively high. White Emigrés have influenced the economic, social, and cultural lives of the countries they moved to, both in transit cities and their final destinations. At the same time, they had a cultural influence that created diaspora awareness among labour immigrants who had migrated before them and settled in different countries during the Russian Empire. The study reveals that İstanbul, which hosted a large community of immigrants of high socio-cultural level during the White Emigré migration process, functioned as a city of transit. The presence of White Emigrés in İstanbul expanded from the last years of the Ottoman Empire to the first decades of the Republic of Türkiye. In the context of migration management, it highlighted an area where the transition process between the two states could be observed.

Anahtar Kelimeler

Migration Policy , City of Transit , İstanbul , White Emigré , Russian Civil War

Kaynakça

• Acar Kaplan, K. (2018). Rus Mültecilerin İstanbul’daki Ekonomik Uğraşıları ve Meslekleri (1920’li Yılların Başları), MCBÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 16(4), 479-496.
• Acar Kaplan, K. (2019a). Millî Mücadele Döneminde Karadeniz’den Geçen Ruslar. Z. Sakhi ve N. Popkhadze (eds.), International Black Sea Coastline Countries Symposium-3: Bildiriler Kitabı (ss. 286-295). Zonguldak: ISPEC.
• Acar Kaplan, K. (2019b). Rusça ve Türkçe Kaynakların Işığında Beyaz Rus Mültecilerinin Anadolu’daki Yaşamları, Tarih İncelemeleri Dergisi, 34(1), 1-22.
• Aleshkovski, I., Grebenyuk A. & Vorobyeva, O. (2018). The Evolution of Russian Emigration in the Post-Soviet Period, Social Evolution & History, 17(2), 140-155.
• Aygün, E. (t.y.). Russian-speaking emigré artists in Istanbul in the 1930s. We Refugees, https://en.we-refugees-archive.org/chapters/russian-speaking-artists-in-istanbul-in-the-1930s/ (Erişim tarihi: 04.04.2025).
• Aygün, E. (2021). Boğazın Rusları: 1920’li Yıllarda Beyoğlu’ndaki Rus Göçmen Sanatçılar, Toplumsal Tarih, 330, 9-15.
• Bakar, B. (2012). Esir Şehrin Misafirleri: Beyaz Ruslar. İstanbul: Tarihçi Kitabevi.
• Bayrakdar, B. (2019). Osmanlı Arşiv Belgeleri Işığında Devletler Hukuku Açısından 19. Yüzyılda Osmanlı’ya Sığınan Lehistan ve Macar Mültecileri Hakkında Bazı Düşünceler, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 19(39), 759-778.
• Bocharova, Z. (2006). Deyatelnost Ligi Natsiy Po Uregulirovaniu Statusa Bejentsev, Pravovoe Polojenie Rossiyskoy Emigratsii, SPGB, 10-25.
• Boy, A. (2025). Beyaz Ruslar ve Yaptıkları Suikastlar, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 83, 1-14. Chorley-Schulz, M. (t.y.). Interwar Paris: Capitale de Refuge. We Refugees, https://en.we-refugees-archive.org/chapters/interwar-paris-capitale-de-refuge/ (Erişim tarihi: 03.04.2025).
• Chamberlin, W.H. (1935, 1987). The Russian Revolution: 1917-1921, Vol. II. Princeton: Princeton University Press.
• Dağlar Macar O. & Macar, E. (2010). Beyaz Rus Ordusu İstanbul’da. İstanbul: Libra Kitap
• Doğramacı, B. (2020). Arrival City İstanbul: Flight, Modernity and Metropolis at the Bosporus: Flight, Modernity and Metropolis at the Bosporus. With an Excursus on the Island Exile of Leon Trotsky. B. Doğramacı vd. (eds.), Arrival Cities: Migrating Artists and New Metropolitan Topographies in 20th Century (pp. 205-225). Leuven: Leuven University Press.
• Duman, S. (2009). Beyaz Rusların Gelişi. O. Köse (ed.), Geçmişten Günümüze Göç (ss. 997-1002). Samsun: Canik Belediyesi Kültür Yayınları.
• Fitzpatrick, S. (1989a). New Perspectives on the Civil War. D.P. Koenker, W.G. Rosenberg, R.G. Suny (eds.), Party, State, and Society in the Russian Civil War: Explorations in Social History (pp. 3-23). Bloomington, Indianapolis: Indiana University Press.
• Fitzpatrick, S. (1989b). The Legacy of the Civil War, D.P. Koenker, W.G. Rosenberg, R.G. Suny (eds.), Party, State, and Society in the Russian Civil War: Explorations in Social History (pp. 385-398). Bloomington, Indianapolis: Indiana University Press.
• Golotik, S., Zimina, V. & Karpenko, S. (2002). Rossiyskaya Emigratsiya 1920-30-yh Godov. Novıy İstoricheskiy Vestnik, 7, 203-217.
• Güdek, B., Albayrak, C. & Özcan, S.M. (2023). Beyaz Rus Göçünün İstanbul’un Müzik, Eğlence ve Kültürel Ortamına Etkileri. International Journal of Eurasia Social Sciences (IJOESS), 14(54), 1700-1715.
• Gümüş, M. (2019). Osmanlı Modernleşmesinde Yabancılar: Leh ve Macar Mültecileri. İstanbul: Libra Kitap. Hultman, M. & Korbel, S. (2024). Jewish Migrations and their Effect on Modern Urban Cultures, Mobile Culture Studies. The Journal, 8, 7-15.
• İppolitov, S., Karpenko, S. & Pivovar, Y. (1993). Rossiyskaya Emigratsiya v Konstantinopole v Nachale 1920-kh Godov. Otechestvennaya İstoriya, 5, 75-85.
• İpek İlçin, H. & Ayışığı, M. (2023). Balkan Savaşları Sırasında Muhacirlerin İstanbul’da Geçici İskânları ve Karşılaşılan Sorunlar. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 33(1), 475-487.
• Karakoç, İ. (2023). Osmanlı Tâbiiyet Hukuku Bağlamında Gerçek Vatandaşlık Statüsünün Önemi: Göç, İltica ve Sığınma Olguları Üzerinden Tarihî Bir Değerlendirme. Necmettin Erbakan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 6(1), 255-296.
• Luckett, R. (1987). The White Army: An Account of the White Movement and the Russian Civil War. London, New York: Routledge & Kegan Paul.
• Moseykina, M. (2011). “Rasseyanı, No Ne Rastorgnutı”: Rrusskaya Emigratsiya v Stranah Latinskoy Ameriki v 1920-1960. gg. Moskva: Dissertatsiya. Rossiysiy Universitet Drujbı Narodov.
• Nechaev, S. (2010). Russkie v Latinskoy Amerike. Moskova: İzdatelstvo “Veche”.
• Olcay, T. (2012). Russkiy Sled v Stambule. Türkiye ve Rusya Arasında Tarihi, Kültürel ve Ekonomik İlişkiler Uluslarası Sempozyum Bildiriler Kitabı (ss. 79-90). Moskova, İstanbul: Türk-Rus Kültür Merkezi.
• Olcay, T. (2020). Belıye Russkiye v Stambule. Slavistika, 24(1), 83-94.
• Oğuz, A. (2019). Osmanlı Devleti’nin Son Döneminde Anadolu’ya Gelen Muhacirler ve Muhacirlerin Göç Ettiği Bazı Şehirlerdeki İskân Politikaları. OPUS International Journal of Society Research, 13(19), 2709-2728.
• Öztunç, H. B. (2022). Tutunamayanlar: Osmanlı Devleti’nde İstanbul’a Emek Göçü (19. Yy. Sonu-20. Yy. Başı). Turcology Research, 75, 517-525.
• Özyalvaç, Ş. P. & Arslan Bilgin, F. (2024). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Kadın-Şehir İlişkisi Üzerine Bir Değerlendirme. Medeniyet ve Toplum Dergisi, 8(1), 33-46.
• Parin, S. & Yıldız, M. Z. (2010). Cumhuriyet Dönemi İstanbul Nüfusu Literatürü Üzerine. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 16(1), 201-226.
• Podrez, S. (2005). Genezis i Problemı Sovremennogo Polojeniya Rossiyskoy Diasporı v Latinskoy Amerike. Moskva: İnstitut Latinskoy Ameriki Ran, Doktorskaya Dissertatsiya.
• Robinson, P. (2002). The White Russian Army in Exile: 1920-1941. Oxford University Press.
• Robinson, P. (2005). Zemgor and the Russian Army in Exile. Cahiers du Monde Russe, 46(4), 719-737.
• Sadıgov, R. (2006). Rus İç Savaşı’ndan Sonra Türkiye’ye Sığınan Göçmenlerin Gelibolu Günleri. Karadeniz Araştırmaları, 51, 113-128.
• Saygılı R. & Ekşi Uğuz H. (2017). Karamanlı Ortodoks Türkler Üzerinden Erken Cumhuriyet Dönemi Ulus inşa Sürecinin Analizi. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 13(13), 788-795.
• Saygılı, R. (2022). Türk Vatandaşlık Siyasetini Yarım Kalan Bir Göç Hikâyesinden Değerlendirmek: Gagauzlar ve Türk Kimliği. Akademik Hassasiyetler, 9(18), 131-154.
• Smele, J.D. (2015). Historical Dictionary of the Russian Civil Wars, 1916–1926. Lanham: Rowman & Littlefield.
• Tekin, S. ve Haşimoğlu M. (2024). İmparatorluktan Yeni Dünyaya: Arjantin’in “Ruso” Göçmenleri. İnsan ve Toplum, 14(3), 150-180.
• Temizgüney, F. (2019). Birinci Dünya Savaşı Öncesinde Osmanlı Devleti’ne Sığınan Rus Askeri Mülteciler Meselesine Genel Bir Bakış. OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 46, 261-290.
• Urtugauri, S. (2013). Belıye Russkiye na Bosfore 1919–1929. Moskva: İnstitut Vostokovedovaniya RAN.
• Üçgül, S. & Erinç, E. (2012). Rus Göçmenlerinin İstanbul Yolculuğu (XX. Yüzyıl Başlarında). ICANAS 38 Bildiri Kitabı (ss. 3287-3297). Ankara.
• Volkova, B. (2021). Forms of Exile in Jewish Literature and Thought, Twentieth-Century Central Euorope and Migration to America. Boston: Academic Studies Press.
• Yarar, A. (2020). Meksika’nın Turco Göçmenleri. İ. Ermağan, E. Tahsin, S. Tekin (eds.), Dünya Siyasetinde Latin Amerika-3. Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Wrangel, P. (2020). Always with Honor. Mystery Grove Publishing.