TÜRKİYE TÜRKÇESİNDE KAVRAMSAL ALANI VE ANLAMSAL-İŞLEVSEL KÜMELERİ BAKIMINDAN +lA-

Yıl 2023, , 2499 - 2513, 25.12.2023

Erkan Hirik

https://doi.org/10.30783/nevsosbilen.1341553

Öz

Dünyada bilinen her dil kendi özgün iç yapısına sahiptir. Diller, bu özgün özellikleri bağlamında yapısal olarak birbirlerinden ayrıştıkları gibi yine bu özellikleri vasıtasıyla değişen ve gelişen dünyada adlandırılması gereken kavramları türettikleri yeni sözcükler vasıtasıyla karşılarlar. Yapı bakımından dünyada dillerin genelde eklemeli, çekimli ve tek heceli diller olarak sınıflandırıldığı ve bir üst çatı oluşturulduğu görülür. Oluşturulan bu çatı sınıflandırma esasen o dillerin sözcük türetme ve işletme mekanizmasıyla ilgilidir. Bazı diller her ne kadar bu sınıflandırma içerisinde aynı çatı altında yer alsa da yine bu dillerin birbirlerinden ayrılan sözcük türetim süreçleri de mevcuttur. Söz gelimi eklemeli dillerin hepsinin aynı eklemleyiş sistemine sahip olmadığı, bu sistemin de dilden dile farklılık arz ettiği söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

Kavram alanı, anlamsal küme, la eki, Türkiye Türkçesi

+lA- IN TERMS OF CONCEPTUAL FIELD AND SEMANTIC-FUNCTIONAL CLUSTERS IN TURKISH

Öz

Dünyada bilinen her dil kendi özgün iç yapısına sahiptir. Diller, bu özgün özellikleri bağlamında yapısal olarak birbirlerinden ayrıştıkları gibi yine bu özellikleri vasıtasıyla değişen ve gelişen dünyada adlandırılması gereken kavramları türettikleri yeni sözcükler vasıtasıyla karşılarlar. Yapı bakımından dünyada dillerin genelde eklemeli, çekimli ve tek heceli diller olarak sınıflandırıldığı ve bir üst çatı oluşturulduğu görülür. Oluşturulan bu çatı sınıflandırma esasen o dillerin sözcük türetme ve işletme mekanizmasıyla ilgilidir. Bazı diller her ne kadar bu sınıflandırma içerisinde aynı çatı altında yer alsa da yine bu dillerin birbirlerinden ayrılan sözcük türetim süreçleri de mevcuttur. Söz gelimi eklemeli dillerin hepsinin aynı eklemleyiş sistemine sahip olmadığı, bu sistemin de dilden dile farklılık arz ettiği söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

Turkish Turkish, Semantic clusters, Conceptual Field, Turkey Turkish

Kaynakça

• Akalın, Ş. H. (1995). +lA- ekinin çatı ekleriyle kullanılışı konusundaki görüşler ve ekin yabancı kaynaklı kelimelere getirilişi üzerine. Türk Gramerinin Sorunları Toplantısı Bildirileri içinde (ss. 92-105). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Aksan, D. (2020). Her yönüyle dil: ana çizgileriyle dil bilim. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Balcı, M. (2013). Türkçede bazı eş anlamlı fiiller üzerine (isim +lA-=isim+yardımcı fiil). VI. Türk Dil Kurultayı Bildirileri içinde (ss. 623-629). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Banguoğlu, T. (2007). Türkçenin grameri. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Başdaş, C. (2006). Türkçede üçüncü grup (ara) ekler. I. Uluslararası Büyük Türk Dili Kurultayı Bildirileri içinde (ss. 1-6). Ankara: Bilkent Üniversitesi Yayınları.
• Bousfield W. A. (1953). The occurrence of clustering in the recall of randomly arranged associates. Journal of General Psychology, 49, 229-240.
• Bousfield, W. A., & Sedgewick C. H. W. (1944). An analysis of sequences of restricted associative responses. Journal of General Psychology, 30, 149-165.
• Cin, A., & Işık, D. (2020). Eski türkçeden günümüze +lA- isimden fiil yapım eki. Akdeniz İnsani Bilimler Dergisi, X, 79-115. https://doi.org/10.13114/MJH.2020.519
• Delice, H. İ. (2000). Türk dilinde işlevsel ek tasnifi denemesi. Türklük Bilimi Araştırmaları, 9(200), 135-150.
• Deny, J. (2012). Türk dil bilgisi. (A. U. Elove, Çev.). Kabalcı Yayınevi.
• Dilâçar, A. (1971). Gramer: tanımı, adı, kapsamı, türleri, yöntemi, eğitimdeki yeri ve tarihçesi. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı- Belleten, 19(83), 83-145.
• Eckmann J. (2009). Çağatayca el kitabı. (G Karaağaç, Çev.). Kesit Yayınları.
• Eker, S. (2015). Çağdaş türk dili. Grafiker Yayınları.
• Emre, A. C. (1933). Türkçede kelime teşkili. Başvekâlet Müdevvenat Matbası.
• Erdal, M. (1991). Old turkic word formation, a funcional approach to the lexion. C. I-II, Wiesbaden.
• Ergin, M. (2020). Türk dil bilgisi. Boğaziçi Yayınları.
• Gabain, A. v. (2007). Eski türkçenin grameri. (M. Akalın, Çev.). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Guzev, V. G. (1987). Oçerki po teorii tyurkskogo slovoizmeneniya: İmya (Na materiale staroanatoliysko-tyurkskogo yazıka). Leningradskiy Ordena Lenina i Ordena Trudovogo Krasnogo Znameni Gosudarstvennıy Universitet Leningrad, İzd. Leningradskogo Universiteta.
• Guzev, V. G. (1990). Oçerki po teorii tyurkskogo slovoizmeneniya: Glagol (Na materiale staroanatoliysko-tyurkskogo yazıka). Leningradskiy Gosudarstvennıy Universitet, Leningrad, İzd. Leningradskogo Universiteta.
• Gülsevin, G. (2004). Türkçede ‘sıra-dışı’ ekler ve eklerin tasnif-tanımlanma sorunu üzerine. V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri içinde (ss. 1267-1283). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Hacıeminoğlu, N. (1991). Türk dilinde fiiller (en eski türkçeden çağdaş türk şivelerine kadar). Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Hacıeminoğlu, N. (1996). Karahanlı türkçesi grameri. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Karaağaç, G. (2012). Türkçenin dil bilgisi. Akçağ Yayınları.
• Karadoğan, A. (2004). Türk lehçeleri arasında aktarma sorunları [Yayımlanmamış doktora tezi]. Kırıkkale Üniversitesi.
• Korkmaz, Z. (2019). Dil bilgisi terimleri sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2019). Türkiye türkçesi grameri (şekil bilgisi). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Manning, J. R., & Kahana, M. J. (2012). Interpreting semantic clustering effects in free recall. Memory (Hove, England), 20(5), 511-517.
• Sarı, İ. (2022). Bir kavram karşılama mekanizması olarak dönüştürme. E. Hirik, N. Çelik, S. Hirik (Ed.) Türk Diline Artzamanlı ve Eşzamanlı Bakışlar içinde (ss. 301-316). Paradigma Akademi Yayınları.
• Tezcan A, Belgin, Tariktaroğlu A. & Gemalmaz, E. (2004). Türkçe sözlük’ün ters dizimi. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Timurtaş, F. K. (1977). Türkçemiz ve uydurmacılık. Boğaziçi Yayınları.
• Turan, Z. (2007). Türkçenin yapım ve çekim düzeninde yer alan eklerin sınıflandırılması nasıl olmalıdır? IV. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri II içinde (ss. 1835-1844). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Uyğur, S. (2005). +lA- ekinin işlevleri üzerine bir deneme. Türk Dili, 646, 347-351.
• Vardar, B. (1998). Dilbilimin temel kavram ve ilkeleri. Multilingual Yayınları.
• Vardar, B. (2002). Açıklamalı dilbilim terimleri sözlüğü. Multilingual Yayınları.
• Yüceol Özezen, M. (2017). Kazan tatarcasında ve türkiye türkçesinde +lA- eki-karşılaştırmalı bir çalışma-. International Journal of Langues’ Education and Teaching, 5(3), 529-551.