ZİYARET FENOMENİ VE BİR TEDAVİ MERKEZİ OLARAK KAYSERİ ZİYARET YERLERİ

Yıl 2021, , 862 - 877, 26.06.2021

Recep Tek

https://doi.org/10.30783/nevsosbilen.884807

Cited By: 1

Öz

Kökeni İslamiyet öncesi Türk dünya görüşü ve inanış sistemine kadar uzanan ziyaret fenomeni, çeşitli adlarla anılan ve kendilerinde manevi bir güç olduğuna inanılan kişilerin yattıkları kabul edilen yatır, türbe, kümbet, tekke, mezar gibi yerlerle doğaüstü ilâhî bir kudrete sahip olduğu düşünülen ağaç, su, dağ, taş vb. gibi varlık ve yerlerin birtakım arzu ve isteklerle ziyaretini ve bu çerçevede oluşan inanış ve uygulamaları ifade etmektedir. Çeşitli nedenlerle gidilen bu mekânların halk tarafından ziyaret edilmesinin en önemli nedenlerinden biri de sağaltmadır. Bu mekânlar, çeşitli rahatsızlıkların tedavisi için bir şifa merkezi fonksiyonu üstlenmiştir. Çok sayıda ziyaret mekânına ev sahipliği yapan Kayseri’de bu bağlamda ziyaret edilen 66 kutsal mekân bulunmaktadır. Bu ziyaret mekânlarının 31’i tekke, türbe, mezar ve yatır, 13’ü taş ve kaya, 6’sı ağaç ve çalı, 10’u su, 6’sı da mağara, ev ve mevkidir. Çeşitli nedenlerle kutsallık kazanmış bu mekânlar, çocuk sahibi olmak, doğan çocuğun yaşamasını sağlamak, sıtma, felç/yüz felci, çeşitli vücut ağrı ve sızılarıyla baş ve bel ağrısı, psikolojik rahatsızlıklar, körlük, cılız ve çok ağlayan çocuklar, çaresiz rahatsızlıklar, yatalaklar, öksürük ve boğmaca rahatsızlıkları, yürüyemeyen ve konuşamayanlar, gelincik hastalığı, bacaklarda oluşup iyileşmeyen yaralar, cilt rahatsızlıkları, göz ağrısı, sütü olmayan ve sütü kesilen kadınlar için bir tedavi merkezidir. Ziyaret mekânlarının bu rahatsızlıklar içerisinde ise en çok çocuk sahibi olmak için ziyaret edildiği görülmektedir. Ziyaret mekânlarında rahatsızlıklardan kurtulmak amacıyla birtakım ritüel niteliği de taşıyan pratikler gerçekleştirilmektedir. Bu uygulamalarda İslamî pratiklerle beraber İslamiyet öncesine ait inanış izlerine rastlanmakta, tedavi uygulamalarında temas ve taklit büyüleriyle göçürme karşımıza çıkmaktadır. Tedavi için ziyaret edilen bu mekânlar, belli kurallar etrafında ziyaret edilmekte ve ziyaret için genelde belli bir zaman kısıtlaması olmamakla beraber olanlarda Perşembe ve Cuma günleri öne çıkmaktadır. İnsanoğlunun hastalıklar karşısındaki çaresizliği, acizliği devam ettikçe bu ziyaret mekânları da tedavi işlevlerini sürdürmeye devam edecektir.

Anahtar Kelimeler

Ziyaret Fenomeni, Halk hekimliği, Kayseri

Kaynakça

• Acıpayamlı, O. (1989) Türkiye Folklorunda Halk Hekimliğinin Morfolojik ve Fonksiyonel Yönden İncelenmesi, Türk Halk Hekimliği Sempozyumu Bildirileri (23-25 Kasım 1988) Kitabı içinde (s. 1-8), Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Açıkgöz, Ö. (2004) Türk Müslümanlığının En Belirgin Vasıfları, Türk Dünyası Araştırmaları, S. 148: s. 159-178.
• Artun, E. (2009) Anonim Türk Halk Edebiyatı Nesri, 4. Baskı, İstanbul: Kitabevi.
• Aslan, H. A. (1987) Kayseri’de Adak ve Ziyaret Yerleri, Yayınlanmamış Lisans Tezi, Erciyes Üniv. İlahiyat Fakültesi, Kayseri.
• Atasağun, G. (2006) Ziyaret Fenomeni, Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XXI(21), 33-60.
• Ayaz, B.; Günaydın, A. (2019) Zonguldak Yöresi Türbe, Yatır ve Ziyaret Yerleri Etrafında Oluşan İnanış ve Uygulamalar Üzerine Bir Değerlendirme, Kültür Araştırmaları Dergisi, 1(2), 134-148.
• Aytar, S. (1976a) Hastalığı Devretme Geleneği, TFA, S. 322, 7639-7640.
• Aytar, S. (1976b) Bazı Cansızlardaki Güçleri İnsanlara Devretme, TFA, 325, 7723-7724.
• Çelik, C. (2004) Türk Halk Dindarlığında Değişim ve Süreklilik: Ziyaret Fenomeni Örneği, Ç. Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 4(1), 213-239.
• Çıplak Coşkun, N. (2013) Yatır ve Ziyaretlerin Halk Kültüründeki Rolü Bağlamında Mersin’deki Muğdat Dede Türbesinin İncelenmesi, Turkish Studies, 8(1), 1205-1219.
• Doğrusöz, M. (2005) Kayseri ve Çevresinde Su ile İlgili İnanç ve Uygulamalar, Yayınlanmamış Doktora Tezi Erciyes Üniv. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
• Elmacı, L. (2017) Ziyaret Fenomeni ve Din (Kastamonu Şeyh Şaban-ı Veli Türbesi Örneği), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hitit Üniv. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çorum.
• Ergun, P. (2004) Türk Kültüründe Ağaç Kültü, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Frazer, J. G. (2004) Altın Dal Dinin ve Folklorun Kökleri I, (Çev.) Mehmet H. Doğan, 2. Baskı, İstanbul: Payel Yayınevi. Gezer, S. (2011) Sarıoğlan ve Çevresinde Halk İnanışları, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniv. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ.
• Gökbel, A. (1998) Anadolu Varsaklarında İnanç ve Âdetler, Ankara: Atatürk Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
• Günay, Ü. (2003) Türk Halk Dindarlığının Önemli Çekim Merkezleri Olarak Dini Ziyaret Yerleri, Erciyes Üniv. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(15), 5-36.
• Günay, Ü.; Güngör, H.; Kuzgun, Ş. vd. (1996) Kayseri ve Çevresinde Ziyaret Yerleri, Kayseri Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
• Güney, G. Z. (2018) İzmir'deki Kutsal Ziyaret Yerleri: Tire Örneği, Uluslararası Küçük Menderes Araştırmaları ve Tire Tarihi Sempozyumu Bildirileri Kitabı içinde (C. 2, s. 293-298).
• Güngör, H. (1990) Türklerde Kutsal Mekân Anlayışı (Kayseri Örneği), Türk Dünyası Tarih Dergisi, 43, 38-44.
• Güngör, H. (1993) Kayseri ve Yöresinde Delikli Taş ve Kayalar, Milli Folklor, 17, 13-17.
• Güngör, H. ve Köylü, B. (2015) Türk Halk İnanışları Ders Notları, Tezmer, Kayseri.
• İnan, A. (1986) Tarihte ve Bugün Şamanizm, 3. Baskı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Kafesoğlu, İ. (1980) Eski Türk Dini, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Kalafat, Y. (2003) Develi ve Yöresi Yatırları (Hak Âşıkları) Diyanet İşleri Başkanlığı Arşiv Kayıtlarına Göre, Bütün Yönleriyle 1. Develi Bilgi Şöleni (26-28 Ekim 2002) Bildiri Kitabı içinde (s. 471-477).
• Kaldırımcı, A. (1987) Yahyalı’da Dinî Örf ve Âdetler, Yayınlanmamış Lisans Tezi, Erciyes Üniv. İlahiyat Fakültesi, Kayseri
• Karagöz, A. (1998) Özvatan (Çukur) ve Çevresinde Halk İnanışlarının Dinler Tarihi Açısından Değerlendirilmesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniv. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
• Kandemir, M. Y. (2013) Ziyaret, TDV İslam Ansiklopedisi (C. 44, 496-498), Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Kekeç, S., (2018) Kayseri-Sarız İlçe ve Köylerinde Yaşayan Avşar/Afşarların Dini İnanç, Gelenek ve Göreneklerinin Dinler Tarihi Açısından Değerlendirilmesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniv. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
• Köşker, S. (1994) Türk Kültürü Açısından Yahyalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniv. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
• Kuşat, A. (1988) Sarıoğlan ve Çevresinde Ziyaret ve Adak Yerleri, Yayınlanmamış Lisans Tezi, Erciyes Üniv. İlahiyat Fakültesi, Kayseri.
• Naneci, Ö. (2006) Kayseri Ziyaret Yerleri, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Celal Bayar Üniv. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Manisa.
• Ocak, A. Y. (1983) Bektaşî Menâkıbnâmelerinde İslam Öncesi İnanç Motifleri, İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Ocak, A. Y. (1992) Kültür Tarihi Kaynağı Olarak Menakıbnâmeler (Metodolojik Bir Yaklaşım), Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ocak, A. Y. (2012) Alevi ve Bektaşi İnançlarının İslam Öncesi Temelleri, 9. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Oymak, İ. (1996) Malatya ve Çevresinde Ziyaret ve Ziyaret Yerleri Üzerine Bir Araştırma, Fırat Üniv. İlahiyat Fak. Dergisi, 1, 287-300. Öger, A. (2020) Uygurların Dinî Siyasî ve Kültür Tarihinde Derin İz Bırakan Seyyid Âfâk Hoca ve Tezkiresi, Ankara: Gazi Kitabevi.
• Örnek, S. V. (1971) Etnoloji Sözlüğü, Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları.
• Örnek, S. V. (1973) Budunbilim Terimleri Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Örnek, S. V. (1995) 100 Soruda İlkellerde Din, Büyü, Sanat, Efsane, İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Özbolat, A. (2014) Kutsallaşma Sürecine Tipolojik Bir Yaklaşım: Ziyaret Fenomeni Örneği, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 70, 121-138.
• Püsküllüoğlu, A. (1977) Osmanlıca-Türkçe Sözlük, İstanbul: Bilgi Yayınları.
• Şafak, M. (1993) Develi’nin Dini Folkloru, Yayınlanmamış Lisans Tezi, Erciyes Üniv. İlahiyat Fakültesi, Kayseri.
• Tanrıöger, M. A. (2016) Felahiye ve Mahallelerinde Ziyaret Dindarlığı, Yayınlanmamış Lisans Tezi, Erciyes Üniv. İlahiyat Fakültesi, Kayseri.
• Tanyu, H. (1968) Türklerde Taşla İlgili İnançlar, Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
• Tanyu, H. (1976) Türklerde Ağaçla İlgili İnançlar, Türk Folkloru Araştırmaları Yıllığı 1975 içinde (s. 129-142), Ankara: Kültür Bakanlığı Milli Folklor Araştırma Dairesi Yayınları.
• Tanyu, Hikmet, (2007) Türkiye’de Adak ve Adak Yerleri, Ankara: Elips Kitap.
• Tdk Türkçe Sözlük (2005) 10. Baskı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tek, R. (2013) Anadolu Dervişlerinin Manevî Nüfuzlarının Günümüze Etkileri Bağlamında Şeyh Turesan Veli Hazretleri, Tarih, Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi, 2(4), 157-172.
• Tek, R. (2018) Anadolu Türk Halk Hekimliğinde Toprak, Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 39, 89-204.
• Turan, Ş. (2014) Türk Kültür Tarihi (Türk Kültüründen Türkiye Kültürüne ve Evrenselliğe), 7. Baskı, Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Yaman, A. (2005) Türk Dünyasında Ziyaret Kültürünün Ortak Bazı Unsurları Hakkında, Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(14), 29-37.
• Yapıcı, R. (1985) Yahyalı’da Dini İnanışlar, Yayınlanmamış Lisans Tezi, Erciyes Üniv. İlahiyat Fakültesi, Kayseri.
• Yeğin, H. İ. (2014) Türbe Ziyaretlerinin Psiko-Sosyal Nedenleri Bağlamında Şeyh Şaban-ı Veli Türbesi, II. Uluslararası Şeyh Şa'ban-ı Veli Sempozyumu-Kastamonu'nun Manevi Mimarları-, (4-6 Mayıs 2014), Kastamonu.