SULTAN MELİKŞAH ZAMANINDA SURİYE ÜZERİNDE SELÇUKLU-FATIMÎ MÜCADELESİ

Yıl 2013, Cilt: 2 Sayı: 2, 92 - 108, 25.02.2014

İlyas Gökhan

Öz

1072’de Melikşah tahta çıktığında, Selçuklu komutanları Fatımîlerin elinde olan Suriye şehirlerinin fethini gerçekleştirmekteydiler. Bu sırada Fatımî halifesi olan Mustansır (1036–1094) ülkede çıkan iç isyanlar, iktisadî bunalımlar ve salgın hastalıklarla uğraşmaktaydı. Bu yüzden Fatımîler,  Selçukluların saldırılarına karşı koyamadılar. Suriye’de faaliyetlerde bulunan Atsız, Artuk, Şöklü ve Kurlu gibi Türk komutanları Fatımîlerin ellerinde bulunan Akka, Şam ve Kudüs gibi şehirleri fethettiler. Atsız Bey, Mısır’ı da fethe girişti. Bu sırada Fatımî orduları başkumandanlığı ve vezirliğe getirilen Bedrü’l-Cemalî, Fatımî Devleti’nde yeniden düzeni sağlayarak, Selçuklulara karşı bir direniş başlattı. Kahire önlerine gelen Atsız Bey, mağlup olarak geri çekildi. Suriye üzerine yürüyen, Fatımî güçleri Selçuklu komutanlarının ellerinde bulunan şehirlere saldırılara başladılar. Bunun üzerine Sultan Melikşah, kardeşi Tutuş’u Suriye meliki olarak atayarak bölgede Fatımîlere karşı başlatılan fetihleri yönetmekle görevlendirdi. Bu arada Atsız Bey’i ortadan kaldıran Tutuş, Dımaşk merkez olmak üzere Suriye Selçuklu melikliğini kurdu. Melikşah, Mısır’ın fethedilerek Fatımî devletinin ortadan kaldırılmasını istemekteydi. 1092’de Bağdat’a gelen Melikşah, Suriye bölgesinde faaliyetlerde bulunan komutanlarını huzuruna çağırarak Mısır’ın fethini emretti. Ancak 1092’de sultanın ölümü ile Mısır’ın fethi gerçekleşemedi

Kaynakça

• ABÛ’L-FARAC, Gregory, Abû’l- Faraç Tarihi, C. I (Süryanice’den İng. Çev: Ernest A. Wallıs Budge, Türkçe çev: Ömer Rıza Doğrul), TTK Yay, Ankara 1999.
• Atsız, İA, C.I,Eskişehir 1997, s.6.
• AZIMÎ, Azimî Tarihi, Selçuklularla İlgili Bölümler, (Yay. Ali Sevim), TTK Yay., Ankara 1988.
• ÇELİK Aydın, Kuruluş Dönemi Fatımîler Devleti, Siyasi Tarih (909-969), Ankara 2007.
• GÖKHAN, İlyas, Fatımîler Devleti, Gün Yay., Ankara 2008.
• HASAN, İbrahim Hasan, Fatımîler, Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi, C.V, Çağ Yay, Ankara 1987.
• HARTMANN, R., Şam, İA C. XI,Eskişehir 1997, s.298-310.
• İBNÜ’L- ADİM, Züptetü’l- Haleb min Tarih Haleb, (neşr: Sehhil Zekkar), C. I, Küttabü’l- Arabiyye Dımaşk- Kahire, 1998.
• …………………, Bugyetü’t-Talep fî Tarihi Haleb: Biyografilerle Selçuklular Tarihi (Seçmeler) (çev. Ali Sevim),TTk Yay. Ankara 1989.
• İBN MÜYESSER, Ahbâru Mısr, (neşr. E. Y. Seyyid), Institut Françis d’archélogie Orientale du Caire, Kahire 1981.
• İBN KALANİSİ, Zeyli Tarihu Dımaşk (neşr. H. F. Amedroz), Catholic Pres of Beyrut, Beyrut 1908.
• İBNÜ’L- VERDÎ, Tarih İbnü’l- Verdî, C. I, Darü’l- Kütibi’l- İlmiye, 1996 Beyrut.
• İBN AYBEK ED- DEVÂDÂRÎ, Kenzü’d-Dürer ve Cami’ül-Gurer ed-Durretü’l- Maziye Fi Ahbarü’d-Devletü’l-Fatımîyye, (Neşr: Selahaddin el- Müncid) C. IV, Deutsches Archaologisches Institut Kahiro, 1961.
• İBNÜ’L- ESİR, el- Kamil Fi’t- Tarih, C.X , (Çev. A. Özaydın), Bahar Yay., İstanbul, 1991.
• İBN KESİR, el- Bidaye ve’n-Nihaye(Büyük İslam Tarihi) C.XII, ( çev. M. Keskin), Çağrı Yay, İstanbul 1995.
• İBN TAGRİBİRDÎ, Nücûm’üz- Zâhire fî Mülükü’l- Kahire, C.V (neşr: M. H. Şemseddin), Darü’l- Kütübi’l- İlmiye, Beyrut 1992.
• el-HÜSEYNÎ, Sadruddin Ebu’l-Hasan Ali İbn Nâsır İbn Ali, Ahbâru üd-Devlet is- Selçukiyye, ( Neşr. M. İkbak, Çev: N. Lügal), TTK Yay, Ankara 1943.
• KALKAŞANDÎ, Ahmet b. Ali, Subhu’l- Aşa, C. IV,( Neşr M. H. Şemseddin), Darü’l- Kütübi’l- İlmiye.
• KOCA, Salim, Büyük Selçuklu Sultanı Melikşah’ın Suriye, Filistin ve Mısır Politikası ve Türkmen Beyi Atsız, Selçuk Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Der, S.22 (Güz 2007), s.1-37.
• KUŞÇU, Ayşe Dudu, Büyük Selçuklu Devletinin Suriye, Filistin Ve Mısır Ve Politikasına Dair Bazı Tespitler, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, s.637- 664. el-MAKRİZÎ, Takiyeddin Ahmed,
• İttiâzu’l-Hunefa bi-Ahbari’l-Eimmetü’l
• Fatımîyyünü’l- Hulefa, C. III, (M.H. Muhammed Ahmed), Cumhuriyetü’l
• Mısr’l-Arabiyye Vezaret’ül-Evkaf, Kahire 1996.
• SAUVAGET, J., Haleb, İA, C. V/I, Eskişehir 1997, s.117-119.
• SEVİM, Ali, Suriye Filistin Selçuklu Tarihi, TTK Yay., Ankara 1983
• ……………..Ali, Harun b. Han, DİA, C. 16. s.258.
• ……………… Tutuş, İA C. XII/II, Eskişehir 1997,s.135.
• SEYYİD, Eymen Fuad, ed-Devlet’ül- Fatımiyye, ed-Darü’l- Mısrıyetü’l-Lübnaniye, Kahire 1992.
• SIBT İBNÜ’L-CEVZÎ, Mir’atü’z- Zaman Fî Tarihi’l- Ayan (Selçuklularla İlgili Bilgiler II, Sultan Alparslan Dönemi, (yay. Ali Sevim), TTK Yay. Belgeler, C. XIX, sayı 23’ten Ayrı Basım, Ankara 1999.
• SÜRYANİ MİHAİL, Vekayiname,TTK Yay., Tercümeler Kısmı.
• TURAN, Osman, Selçuklular Tarihi ve Türk- İslam Medeniyeti, Boğaziçi Yay., İstanbul 1996.
• URFALI MATEOS, Vekayiname, (Hrant D. Andreasyan, notlar: Edourad Dulaurer, M. H. Yinanç), TTK Yay., Ankara1987.
• YAZILITAŞ, Nihat, Fatımî Devleti’nde Türkler, TTK Yay., Ankara, 2009.
• YİNANÇ, M. Halil, Türkiye Tarihi, Selçuklular Devri, İstanbul Üniversitesi Yay., İstanbul 1944.