TÜRKİYE’DE MİLLÎ BİRLİK İDEALİ KARŞISINDA KÜLTÜREL KİMLİKLER SORUNU

Yıl 2017, Cilt: 7 Sayı: 1, 68 - 96, 30.06.2017

Hüseyin Aras

Öz

Türkiye Cumhuriyeti Devleti dinsel, dilsel, etnik, mezhepsel açıdan farklı
kültürel kimliklere sahip toplumsal grupların yaşadığı bir devlettir. Türkiye
Cumhuriyeti Devleti’nde dinsel kimliğini önemli gören Müslümanlar için başörtüsü,
Kürt etnik kimliğini önemli gören bazı Kürtler için ise Kürtçe kültürel kimlik
sembolleridir. Bazı Alevîler ise Alevî kültürünün yaşatılabildiği mekân olarak
gördükleri cemevini dinsel ve kültürel kimliklerini simgeleyen önemli bir sembol
olarak öne çıkarmaya çalışmışlardır. Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nde uzun yıllar
boyunca bu kültürel kimlik sembollerine yönelik ret politikaları uygulanmıştır. Ancak
son yıllarda bu politikalarda değişikliğe gidilmiş; bu kültürel kimlik sembollerinin
kamusal alandaki görünürlüğüne yönelik daha demokratik resmî yaklaşımlar
sergilenmiştir. Bu çalışmada bu demokratik yaklaşımlar kuramsal düzeyde
incelenmekte ve mevcut durumun millî birlik ideali açısından uygunluğu
tartışılmaktadır. Çalışmada Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nde gelecekte millî birlik ve
üniter bütünlük sorunu yaşanmamasına daha fazla katkı getirebileceğine inanılan
politika önerileri de sunulmaktadır. 

Anahtar Kelimeler

Millî birlik, Başörtüsü, Kürtçe, Cemevi, Meşruiyet

Kaynakça

• aa.com.tr. (2017). AB Temel Haklar Ajansı Başörtüsü Yasağından Memnun, http://aa.com.tr/tr/dunya/ab-temel-haklar-ajansi-basortusu-yasagindan-memnun/776145 adresinden 22 Mart 2017 tarihinde edinilmiştir.
• Akgönül, S. (2011). Azınlık: Türk Bağlamında Azınlık Kavramına Çapraz Bakışlar (Çev.) Deniz Töreli Esnault, Samim Akgönül, İstanbul: bgst Yayınları.
• Aksoy, M. (2005). Başörtüsü-Türban: Batılılaşma-Modernleşme, Laiklik ve Örtünme, İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Aktaş, C. (2006a). Tanzimat’tan 12 Mart’a Kılık-Kıyafet ve İktidar, İstanbul: Kapı Yayınları.
• Aktaş, C. (2006b). Türbanın Yeniden İcadı, İstanbul: Kapı Yayınları.
• Aktay, Y. (2011). Kürt Sorunu: Çözüm İçin Öneriler, Ankara: SDE Yayınları.
• Aktay, Y. (2007). Sosyo-Kültürel ve Politik Yönleriyle Alevilik Üzerine Notlar, Milel ve Nihal İnanç Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi, 4 (1), 57-76.
• Aktay, Y. ve Kızılkaya, A. (2014). Hepimiz Ötekiyiz: Türkiye’de Kimlikler ve Algılar, İstanbul: Tezkire Yayıncılık.
• Aktürk, Ş. (2013). Türkiye’nin Kimlikleri: Din, Dil, Etnisite, Milliyet, Devlet ve Medeniyet, İstanbul: Etkileşim Yayınları.
• Akyürek, S. (2012). Demokratik Açılım Süreci ve Demokratik Özerklik Talepleri, Mehmet Sadi Bilgiç ve Salih Akyürek (Ed.), Türkiye’de Kürtler ve Toplumsal Algılar (s.197-219), İstanbul: Bilgesam Yayınları.
• Akyürek, S. ve Bilgiç, M. S. (2012). Kürt Sorununu Etkileyen Faktörler ve Çözüm Parametreleri, Mehmet Sadi Bilgiç ve Salih Akyürek (Ed.), Türkiye’de Kürtler ve Toplumsal Algılar (s.221-251), İstanbul: Bilgesam Yayınları.
• Akyürek, S. ve Koydemir, F. S. (2014). Türkiye’de Etnik Dinî ve Siyasî Kutuplaşma, İstanbul: Bilgesam Yayınları.
• Arslan, Z. (2009). Başörtüsü AK Parti ve Laiklik: Anayasa Mahkemesi’nden İki Karar Bir Gerekçe, Ankara: SETA Yayınları.
• Ateş, K. (2011). Yurttaşlığın Kıyısında Aleviler: Öz Türkler ve Heretik Ötekiler, Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Aydın, E. (2013). Kimlik Mücadelesinde Alevilik, İstanbul: Literatür Yayınları.
• Balçık, M. B. (2009). Milliyetçilik ve Dil Politikaları, Tanıl Bora (Ed.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Cilt 4: Milliyetçilik (s.777-787), İstanbul: İletişim Yayınları,.
• Balta, D. A. (2014). Modernite İçinde Bir İnanç Deneyimi: Örtünme, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Barbarosoğlu, F. (2012). Şov ve Mahrem, İstanbul: Profil Yayıncılık.
• Bayramoğlu, A. (2008). Çağdaşlık Hurafe Kaldırmaz: Demokratikleşme Sürecinde Dindar ve Laikler, İstanbul: TESEV Yayınları.
• Benli, F. (2011). 1964-2011 Türkiye’de ve Dünyada Başörtüsü Yasağı Kronolojisi, Ankara: Mazlumder Yayınları.
• Bostancı, N. (2008). Cumhuriyet’i Anlamak: Kurucu İdeoloji Ekonomi ve Siyasete Dair, İstanbul: Timaş Yayınları.
• Borovalı, M. ve Turan, Ö. (2013). Üniversitelerde Başörtüsü Tartışmalarına Kavramsal Bir Bakış, E. Fuat Keyman (Ed.), Türkiye’nin Yeniden İnşası: Modernleşme Demokratikleşme Kimlik (Çev.) Utku Kavasoğlu ve Sebla Küçük, (s.189-206), İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Coşkun, V. (2013). Kürt Meselesinin Anayasal Boyutu, Ankara: Orion Kitabevi.
• Coşkun, V., Derince, M. Ş. ve Uçarlar, N. (2010). Dil Yarası: Türkiye’de Eğitimde Anadilinin Kullanılmaması Sorunu ve Kürt Öğrencilerin Deneyimleri, Diyarbakır: DİSA Yayınları.
• curia.europa.eu. (2017). Judgment of the Court, http://curia.europa.eu/juris/document/document.jsf?text=headscarf&docid=188853&pageIndex=0&doclang=en&mode=req&dir=&occ=first&part=1&cid=270950#ctx1 adresinden 30 Mart 2017 tarihinde edinilmiştir.
• Çamuroğlu, R. (2009). Reha Çamuroğlu: İslam’ın Egemen Olmadığı Hiçbir Coğrafyada Alevilik Yoktur, Dem Dergi, 6, 40-50.
• Çarkoğlu, A. ve Toprak, B. (2006). Değişen Türkiye’de Din Toplum ve Siyaset, İstanbul: TESEV Yayınları.
• Çolak, Y. (2011). Modern Devletin Çeşitlilikle İmtihanı, Muhafazakâr Düşünce, 28 (Nisan-Mayıs-Haziran), 11-31.
• Çolak, Y. (2010). Türkiye’de Devletin Kimlik Krizi ve Çeşitlilik: Yeni-Osmanlıcı, İslamcı ve Kürtçü Meydan Okumalar, Ankara: Kadim Yayınları.
• Deren Van Het Hof, S. (2010). Türk Milli Kimliğinin Kuruluşunda Osmanlının Reddi: On Beşinci Yıl Kitabı, Çankaya University Journal of Humanities and Social Sciences, 7/2, 551-567.
• Doytcheva, M. (2009). Çokkültürlülük (Çev.) Tuba Akıncılar Onmuş, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Dündar, F. (2009). Millî Ezber: Saf Türk – Karışık Öteki, Tanıl Bora (Ed.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Cilt 4: Milliyetçilik, s.893-900, İstanbul: İletişim Yayınları,.
• Ecevitoğlu, P. ve Yalçınkaya, A. (2013), Aleviler Artık Burada Oturmuyor, Ankara: Dipnot Yayınları.
• Ercan, K. T. (2012). Uluslararası Hukuk Belgeleri ve Dünya Anayasalarında Resmî Dil ve Eğitim Dili, TASAV Siyaset Hukuk ve Yönetim Araştırmaları Merkezi Yayınları.
• Erdoğan, M. (2008). Tesettür Meselesinden Türban Sorununa, İstanbul: İz Yayıncılık.
• Ergin, A. D. (2010). Azınlık Dillerinin Kullanımı Konusunda Türkiye Nerede Duruyor?, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 59(1), 1-34.
• Erkal, M. E. (2000). Etniklik ve Terör, İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Konferansları Dergisi, 26, 43-53.
• Gellner, E. (2012). Milliyetçiliğe Bakmak (Çev.) Simten Coşar ve Saltuk Özertürk-Nalan Soyarık, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Gellner, E. (2008). Uluslar ve Ulusçuluk (Çev.) Büşra Ersanlı, Günay Göksu Özdoğan), İstanbul: Hil Yayın.
• Genç, Ö. ve İlhan, E. (2012). Başörtüsü Yasağına İlişkin Değerlendirme ve Öneriler, İstanbul: TESEV Yayınları.
• Göle, N. (2011). Modern Mahrem: Medeniyet ve Örtünme, İstanbul: Metis Yayınları.
• Göle, N. (2003). Nilüfer Göle ile Toplumun Merkezine Yolculuk (Haz.Zafer Özcan) , İstanbul: Ufuk Kitapları.
• Gürsoy, Ş. ve Kılıç, R. (2009). Türkiye Aleviliği: Sosyo-Kültürel Dinsel Yapı Çözümlemesi, Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Habermas, J. (2002). Öteki Olmak Ötekiyle Yaşamak: Siyaset Kuramı Yazıları (Çev.) İlknur Aka, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Hayes, C. J. H. (2010). Milliyetçilik: Bir Din: Batı Siyasal Düşüncesinde Ulusalcılık Tasavvuru (Çev.) Murat Çiftkaya, İstanbul: İz Yayıncılık.
• İçduygu, A. ve Keyman, E. F. (1998). Globalleşme, Anayasallık ve Türkiye’de Vatandaşlık Tartışması, Doğu Batı Düşünce Dergisi: Kamusal Alan, 5 (Kasım-Aralık-Ocak), 157-170.
• İnal, K. (2012a). Dil ve Politika: Dilin Kökeni Etnik Boyutu ve Kimlikle İlişkisi, Ankara: Ütopya Yayınları.
• İnal, K. (2012b). Kürt Sorununun Önemli Bir Boyutu Olarak Dil: AKP Döneminde Kürtçenin Kamusallaşması, Eğitim Bilim Toplum Dergisi, 10(37), 76-112.
• İnalcık, H. (1998). Türkiye Cumhuriyeti ve Osmanlı, Doğu Batı Düşünce Dergisi: Kamusal Alan, 5 (Kasım-Aralık-Ocak), 11-21.
• İnsel, A. (2012). Türkiye Toplumunun Bunalımı, İstanbul: Birikim Yayınları.
• İrat, A. M. (2009). Modernizmin Erittikleri: Sünniler Şiiler ve Aleviler, İstanbul: Kırmızı Yayınları.
• Kadıoğlu, A. (2012). Türkiye’de Vatandaşlığın Anatomisi”, Ayşe Kadıoğlu (Ed.), Vatandaşlığın Dönüşümü: Üyelikten Haklara (s.167-184), İstanbul: Metis Yayınları.
• Kara, İ. (2014). Cumhuriyet Türkiyesi’nde Bir Mesele Olarak İslâm 1, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Karaman, H. (2009). Neden Soruşturma, Dem Dergi, 6, 94-97.
• Karpat, K. H. (2010). Osmanlı’dan Günümüze Elitler ve Din (Çev.) Güneş Ayas, İstanbul: Timaş Yayınları.
• Karpat, K. H. (2009). Osmanlı’dan Günümüze Kimlik ve İdeoloji, İstanbul: Timaş Yayınları.
• Keyman, E. F. (2013). Giriş, E. Fuat Keyman (Ed.), Türkiye’nin Yeniden İnşası: Modernleşme Demokratikleşme Kimlik (Çev.) Utku Kavasoğlu ve Sebla Küçük, (s.1-15), İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları,.
• Kirişçi, K. ve Winrow, G. M. (2011). Kürt Sorunu: Kökeni ve Gelişimi (Çev.) Ahmet Fethi, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Koçak, M. (2013). Çok-Kültürlülük Açısından Dil Hakları, Ankara: Liberte Yayınları.
• Kubilay, Ç. (2010). İslâmcı Söylemde Kamusal Alan ve Türban Tartışmaları: Karşıtlıklar Kırılmalar ve Uzlaşmalar, İstanbul: Libra Kitapçılık ve Yayıncılık.
• Kubilay, Ç. (2004). Türkiye’de Anadillere Yönelik Düzenlemeler ve Kamusal Alan: Anadil ve Resmi Dil Eşitlemesinin Kırılması, İletişim: Araştırmaları Dergisi, 2 (2), 55-86.
• Kurubaş, E. (2012). Kürt Sorununun Çözüm Mantığını Anlamak: Zorluklar Zorunluluklar ve İdealler, Ankara: Ankara Strateji Enstitüsü Yayınları.
• Kutlu, S. (2008). Alevîlik-Bektaşilik Yazıları: Alevîliğin Yazılı Kaynakları Buyruk, Tezkire-i Şeyh Safi, Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• Küçük, M. (2009). Mezhepten Millete: Alevîler ve Türk Milliyetçiliği, Tanıl Bora (Ed.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Cilt 4: Milliyetçilik (s.901-910), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Leca, J. (1998). Neden Söz Ediyoruz?, Jean Leca (Ed.), Uluslar ve Milliyetçilikler (Çev.) Siren İdemen, (s.11-19), İstanbul: Metis Yayınları,.
• Massicard, É. (2007). Türkiye’den Avrupa’ya Alevi Hareketinin Siyasallaşması (Çev.) Ali Berktay, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mélikoff, I. (2011). Uyur İdik Uyardılar: Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları (Çev.) Turan Alptekin, İstanbul: Demos Yayınları.
• Ocak, A. Y. (2014). Türk Sûfîliğine Bakışlar, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Özbudun, E. (2013). Türkiye: Çoğulcu Toplum ve Tekçi Devlet, Ahmet T. Kuru ve Alfred Stepan (Ed.), Türkiye’de Demokrasi İslâm ve Laiklik (Çev.) Hande Tatoğlu, (s.59-89), İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Özhan, T. ve Ete, H. (2008). Kürt Meselesi: Problemler ve Çözüm Önerileri, Ankara: SETA Yayınları.
• Özkan, F. (2005). Yemenimde Hâre Var: Dünden Yarına Başörtüsü, İstanbul: Elest Yayınları.
• Özkırımlı, U. (2013). Türk Milliyetçiliğinin Etnisiteyle İmtihanı: Bir Utangaç Aşk Hikâyesi, E. Fuat Keyman (Ed.), Türkiye’nin Yeniden İnşası: Modernleşme Demokratikleşme Kimlik (Çev.) Utku Kavasoğlu ve Sebla Küçük, (s.79-95), İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Schendel, W. V. (2010). Kim Ulustan Yana? Bangladeş’te Milliyetçi Söylem ve Kültürel Çoğulculuk Talepleri, Willem Van Schendel ve Erik J. Zürcher (Ed.), Orta Asya ve İslam Dünyasında Kimlik Politikaları: 20.Yüzyılda Milliyetçilik Etnisite ve Emek (Çev.) Selda Somuncuoğlu, (s.141-190), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Schendel, W. V. ve Zürcher, E. J. (2010). Önsöz: Kopma, Bağlanma, Dışlama ve Asimilasyon: 20.Yüzyılda Devletler ve Uluslar, Willem Van Schendel ve Erik J. Zürcher (Ed.), Orta Asya ve İslam Dünyasında Kimlik Politikaları: 20.Yüzyılda Milliyetçilik Etnisite ve Emek (Çev.) Selda Somuncuoğlu, (s.7-21), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Scott, J. W. (2012). Örtünmenin Siyaseti (Çev.) Merve Tabur), İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Saka, Y. C. ve Altınöz, G. B. (2011). Dünü Bugünü Yarınıyla Başörtüsü Meselesi, Ankara: ARGE Enstitü.
• Sediyani, İ. (2012). Kürt Sorununu Doğuran Süreç ve Tarihi Sebepler, Mazlumder II.Kürd Forumu, (s.38-74), 17-18 Kasım 2012, Bursa/İznik, Ankara: Mazlumder Yayınları.
• Smith, A. D. (2010). Milli Kimlik (Çev.) Bahadır Sina Şener, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Sofuoğlu, C. ve İlhan, A. (2014). Alevîlik Bektaşilik Tartışmaları, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Subaşı, N. (2010). Alevi Modernleşmesi: Sırrı Fâş Eylemek, İstanbul: Timaş Yayınları.
• Subirats, J. (2015). Küreselleşme ve Kimlikler: Güncel Kültür Politikalarının Hazırlanmasında Politikanın Rolü, Lluís Bonet ve Emmanuel Négrier (Ed.), Ulusal Kültürlerin Sonu mu? Çeşitlilik Sınavında Kültür Politikaları (Çev.) Işık Ergüden, (s.45-58), İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Şişman, N. (2011). Sınırsız Dünyanın Yeni Sınırı: Başörtüsü, İstanbul: Timaş Yayınları.
• Şişman, N. (2005). Çağdaşlığın Sembolü: Açık Kadın Yahut Traktör, Fadime Özkan (Ed.), Yemenimde Hare Var Dünden Yarına Başörtüsü (s.230-236), İstanbul: Elest Yayınları,
• T.C. Devlet Bakanlığı. (2010). Alevi Çalıştayları Nihai Rapor, Ankara.
• t24.com.tr. (2013). Türkiye'de 82 bin 693 Camiye Karşılık 937 Cemevi Var, http://t24.com.tr/haber/turkiyede-82-bin-693-camiye-karsilik-937-cem-evi-var,225770 adresinden 29 Mart 2015 tarihinde edinilmiştir.
• Touraine, A. (2011). Eşitliklerimiz ve Farklılıklarımızla Birlikte Yaşayabilecek miyiz? (Çev.) Olcay Kunal, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Ünal, A. (2010). Dinler Tarihi Açısından Alevilik-Bektaşilikte İbadet ve Cemevleri Üzerine Bir Deneme, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 10(2), 151-176.
• Üzüm, İ. (2000). Günümüz Aleviliği, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi Yayınları.
• Yalçınkaya, A. (2005). Pas: Foucault’dan Agamben’e Sıvılaşmış İktidar ve Gelenek, Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Yaman, M. (2013). Alevilik: İnanç Edep Erkan, İstanbul: Demos Yayınları.
• Yayman, H. (2011). Şark Meselesinden Demokratik Açılıma Türkiye’nin Kürt Sorunu Hafızası (Özet Rapor), Ankara: SETA Yayınları.
• Yeğen, M. (2011). Devlet Söyleminde Kürt Sorunu, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Yıldırım, R. (2014). Cemevleri, Liberal Düşünce Topluluğu Türkiye’nin Demokratikleşmesi ve Alevi Talepleri Tespit ve Öneri Raporu, Ankara.
• Yıldırım, R. (2012). Geleneksel Alevilikten Modern Aleviliğe: Tarihsel Bir Dönüşümün Ana Eksenleri, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 62, 135-162.
• Yıldız, A. (2011). Kemalist Milliyetçilik, Ahmet İnsel (Ed.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Cilt 2: Kemalizm (s.210-234), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Yıldız, A. (2010a). Ne Mutlu Türküm Diyebilene: Türk Ulusal Kimliğinin Etno-seküler Sınırları (1919-1938), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Yıldız, A. (2010b). Ulus Devletin Bunalımı: Türkiye’de Federalizm ve Kürt Meselesi, İstanbul: Etkileşim Yayınları.
• Yılmaz, Z. (2015). Dişil Dindarlık: İslâmcı Kadın Hareketinin Dönüşümü, İstanbul: İletişim Yayınları.