TÜRKÇEDE BAĞDAŞIKLIK VE BAĞDAŞIKLIK UNSURLARI: KÜRK MANTOLU MADONNA İNCELEMESİ

Yıl 2020, Cilt: 10 Sayı: 1, 221 - 238, 22.06.2020

Seçil Hirik

https://doi.org/10.30783/nevsosbilen.732163

Cited By: 6

Öz

Tümce üstü biri olan metin, göndericinin bağlamla beslediği ve alıcının da bağlamdan hareketle çözümlediği söz dizimsel ve anlambilimsel yapıdır. Tek bir sözcükten tümcelerden oluşan bütün bir paragrafa kadar tüm yapılar, metin olarak kabul edilebilir. Metindilbilim ise temel malzemesi metin olan, metnin biçimsel ve içerik özelliklerini, verilen bilgilerin doğruluk değerini, tümceden ayıran yapısını ele alan bir disiplindir. Metindilbilimde iletişim ve bildirişim aracı olarak görülen metni, tümceden ayıran özellikler ve metinsellik ölçütleri ile ilgili farklı görüşler ortaya atılmıştır. Bunlar içinde en kabul gören Beaugrande ve Dressler’in (1981) yaptıkları sınıflandırmadır: bağdaşıklık, tutarlılık, niyet, kabul edilebilirlik, durumsallık, metinlerarasılık ve bilgisellik.
Metindilbilimsel bakış açısıyla Sabahattin Ali’nin Kürk Mantolu Madonna adlı eserinin incelendiği bu çalışmada metinsellik ölçütlerinden bağdaşıklık ele alınmıştır. Bağdaşıklık, bir metnin derin yapısında yer alan ancak yüzey yapısında her seferinde gösterilmeyen ya da metinde akıcılığı sağlamak için kullanılan ögeleri içermektedir. Bir metin bağdaşık kılmanın farklı yolları bulunmaktadır. Halliday ve Hasan’a (1976) göre bunlar gönderim, değiştirim, eksilti, bağlaçlar ve sözcüksel bağdaşıklıktır.
Kürk Mantolu Madonna adlı eserde bağdaşıklığı sağlayan şahıs adılları, dönüşlülük adılı, işaret adılı ve önadları, bir sözcüğün başka bir sözcük yerine kullanımı tespit edilmiş; özne, nesne, yüklem tamlayıcı eksiltileri ile anlatıcı tekrara düşmekten kurtulmuştur. Yine metinde eş/yakın, zıt, üstanlamlı, genel anlamlı sözcükler tekrarları ve eşdizimli sözcüklerle sözcüksel bağdaşıklık sağlandığı görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Metindilbilim, metinsellik ölçütleri, bağdaşıklık, Kürk Mantolu Madonna

Kaynakça

• Akşit, Eyüp (2019). Abdullah B. Revâha’nın Hz. Hamza’nın Şehadetine İlişkin Şiirinde Bağlaşıklık Öğeleri, Balıkesir Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 5 (1), 126-156.
• Aşkın Balcı, Hülya (2006). Metindilbilim Açısından Bir Çözümleme, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1 (21), 191-204.
• Aşkın Balcı, Hülya (2018). Metindilbilimin ABC’si. İstanbul: Say Yayınları.
• Balyemez, Sedat (2011). Dede Korkut Hikâyelerinin Metin Dil Bilimsel Yapısı. Yayımlanmamış Doktora tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Beaugrande, Robert-Alain de ve Dressler, Wolfgang (1981). Introduction to Text Linguistics. New York: Longman Group Company.
• Bozok, Lütfü (2019). Ortaokul 8. Sınıf Türkçe Ders Kitaplarındaki Metinlerin Bağdaşıklık ve Tutarlılık Yönünden İncelenmesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hatay: Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Coşkun, Eyyup (2005). İlköğretim Öğrencilerinin Öyküleyici Anlatımlarında Bağdaşıklık. Yayımlanmamış Doktora Tezi Tutarlılık ve Metin Elementleri, Ankara: Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Dilidüzgün, Şükran (2008). Türkçe Öğretiminde Metindilbilimsel Bağlamda Uygulamalı Bir Yaklaşım. Yayımlanmamış Doktora Tezi. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Firth, J. R. (1957). Modes of Meaning. Papers in Linguistics 1934-1951, 190-215. Newyork: London-Oxford University Press.
• Halliday, M. A. K. ve Ruqaiya, Hasan (1976). Cohesion in English. London: Longman Group UK Limited.
• Girmen, Pınar (2011). Metin Üretimi. Türkçe Sözlü Anlatım içinde (s. 43-61). (Ed. Ş. Dilek Belet). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayını.
• Kala, Hatice (2018). Ömer Seyfettin Hikâyelerinde Metindilbilimsel Bağdaşıklık. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ağrı: Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Karabağ, Seda ve İşsever, Selçuk (1996). Edinim Sürecinde Bağdaşıklık. IX. Dilbilim Kurultayı (1995) (ss. 221-235), Bolu.
• Lüleci, Murat (2016). Edebî Metinlerde Bağdaşıklık ve Tutarlılık: “Sisler Bulvarı”, “Tutunamayanlar” ve “Müthiş Bir Tren” Örneğinde Türk Edebiyatına Metin Dilbilimsel Bir Yaklaşım, Turkish Studies, 11 (4), 595-634.
• Onursal, İrem (2003). Türkçe Metinlerde Bağdaşıklık ve Tutarlılık, Günümüz Dilbilim Çalışmaları. (Yay. Haz.: Ayşe Kıran, Ece Korkut, Suna Ağıldere). İstanbul: Multilingual Yayınları.
• Oraliş, Meral ve Şeyda, Ozil (1992). Metinbilimsel yaklaşımla Yazınsal Bir metni Çözümleme Denemesi, Dilbilim Araştırmaları, 37-51.
• Özkan, Bülent (2004). Metindilbilimi, Metindilbilimsel Bağdaşıklık ve Haldun Taner’in “Onikiye Bir Var” Adlı Öyküsünde Metindilbilimsel Bağdaşıklık Görünümleri. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13 (1), 167-182.
• Parlak, Hatice (2009). Kutadgu Bilig’in Metindilbilimsel Yapısı. Yayımlanmamış doktora tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Seçkin, Pelin; Arslan, Nazmi ve Ergenç, Selma (2014). Bağdaşıklık ve Tutarlılık Bakımından Lise ve Üniversite Öğrencilerinin Yazılı Anlatım Becerileri, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 3 (1), 340-353.
• Torusdağ, Gülşen ve Aydın, İlker (2019). Metindilbilim ve Örnek Metin Çözümlemeleri. Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
• Uzun, Muzaffer (2017). Edebî Metinlerde Kişisel Çağrışıma Dayalı Bağdaşıklık Unsurları. IX. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu Bildiri Kitabı, Malatya, 721-734.
• Uzun Subaşı, Leyla (1995). Orhun Yazıtlarının Metindilbilimsel Yapısı. Ankara: Türk Dilleri Araştırma Dizisi 7.
• Uzun Subaşı, Leyla (2004). Metin Üretimi. Türkçe Yazılı ve Sözlü Anlatım içinde (s. 21-38). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayını.
• Yılmaz, Ömer (2012). 11. Sınıf Öğrencilerine Ait Öyküleyici Metinlerin Bağdaşıklık ve Tutarlılık Açısından İncelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Zonguldak: Bülent Ecevit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.