M. ELİADE’NİN “HİYEROFANİK ZAMAN” KAVRAMI TEMELİNDE ESKİ UYGURCA “MAYTRISİMİT” ADLI ESERDE GEÇEN “YENİ GÜN (YAŊI KÜN) BAYRAMI” ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2021, Cilt: 11 Sayı: 2, 787 - 804, 26.06.2021

Muammer Şehitoğlu

https://doi.org/10.30783/nevsosbilen.892496

Öz

Zaman, insanoğlu için onun var olduğu günden bugüne hep yaşamının temel belirleyici ve yön verici unsuru olmuştur. Bu bağlamda da bireyin tüm erginlenme aşamalarını değerlendiren etkin bir ölçüttür. Çünkü zaman, bireyin tüm düşünüşünü, inanışını, yaşayışını; ona nasıllık, nedenlik / niçinlik temelinde sorgulatır ve onu kendisi için doğruya iter. Zaman kavramının bu nitelikleri bireyin zekâsı ve yeteneği sayesinde de ayırt edici nitelik kazanır. Öyle ki birey, zamanı aynılık, benzerlik ve tekdüzelikten çıkararak eylemleri ile onu değerli, anlamlı ve bununla birlikte de “kutsal” kılar. Birey tarafından kutsal kılınan zaman, artık onun için ve gelecek diğer kuşaklar için de kutsal kılınır. Böylelikle kutsal kılınan zaman da bireyin zihinsel aktarımını sağlayan dili ve onun eylemi ile süreklilik kazanır ve sonsuzlaşır. Yazıyla sonsuzlaşan kutsal zaman niteliği ise, eylemle kalıcı / etkili hale getirilmeye çalışılır.
Çalışmada, Eski Uygurca Maytrısimit adlı eserde geçen “Yeni Gün (yaŋı kün) Bayramı” nın M. Eliade’nin “Hiyerofanik Zaman” olarak adlandırdığı “Kutsal Zaman” kavramı temelinde ele alınarak, metin içindeki niteliklerinin ve anlam değerlerinin ortaya konması amaçlanmıştır. Çalışmanın kapsamını, eski Uygurca Maytrısimit’te geçen yaŋı gün kavram işaretinin kutsal zaman açısından değerlendirilmesinin yanı sıra döneme ait diğer eserlerde kavram işaretinin karşıladığı anlam değerleri oluşturmaktadır. Çalışmada yöntem olarak, nitel araştırma yöntemine ait doküman incelemesi tekniği kullanılmıştır. Daha sonra kutsal zamanın niteliklerine göre yapılan sınıflandırma uyarınca bulgular elde edilmiş ve sunulmuştur. Sonuç bölümünde ise, elde edilen bulgular anlamlı olacak şekilde yorumlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Eski Uygur Türkçesi, Hiyerofanik zaman, Maytrısimit

Kaynakça

• Alyılmaz, C. (1994). Orhun yazıtlarının söz dizimi. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• Alyılmaz, S. (2018). Türkçede birden fazla anlam ögesiyle (sentaktik yolla) kavramların işaretlenmesi. Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 1 (3), 11-25.
• Aydemir, H. (2010). Die alttürkische Xuanzang-Biographie IX, Nach der Handschrift von Paris, Peking und St. Petersburg sowie nach dem Transkript von Annemarie v. Gabain ediert, übersetzt und kommentiert Dissertation zur Erlangung des Doktorgrades der Philosophischen Fakultät der Göttingen. Göttingen: Georg-August-Universität.
• Clauson, G, Sir. (1972). An etymological dictionary of pre-thirteenth-century Turkish, Oxford: The Clarendon Press.
• Durheim, E. (2005). Dinî hayatın ilkel biçimleri. (Aydın, F. Çev.) İstanbul: Ataç Yayınları.
• Eliade, M. (1991). Kutsal ve dindışı. (Kılıçbay, M. A. Çev.) Ankara: Gece Yayınları.
• Eliade, M. (2003). Dinler tarihine giriş. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Erdal, M. (2004). A grammar of old Turkic. Leiden: Brill.
• Ergüven, İ. H. (2011). Hsüan-Tsang’ın seyahatnamesi (7.yy) metin çevirisi ve değerlendirme. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Gabain, v. A. (2007). Eski Türkçenin grameri. (Akalın, M. Çev.) Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gabain, v. A & Müller, K. W. F. (1908-1931). Uigurica I-IV. Berlin: Abhandlungen der preußlischen Akademie der Wissenschaften Phil-hist.-Sitzungsberichte der preußlischen Akademie der Wissenschaften Phil-hist.
• Huizinga, J. (2006). Homo Ludens, oyunun toplumsal işlevi üzerine bir deneme. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Kamberi, D. (2015). Uygurs and Uygurs identity, Washington D.C.: Radio Free Asia.
• Müller, M. F. (1893). A Sanskrit-English dictionary. Compiled by Macdonell A.A. Oxford: Clarendon Press.
• Müller, K. W. F. (1911). Uigurica II. Berlin: Abhandlungen der Königlich-Preuschen Akademie der Wissenschaften.
• Nattier, J. (1988). The meanings of the Maitreya Myth: a typological analysis. A.Sponberg & H. Hardacre (Ed.), Maitreya, future of Buddha I içinde (ss. 22-47). New York: Cambridge University Press.
• Otto R. (1925). The idea of the holy. (Harvey, J. W. Çev.), Londra and New York: Oxford Uni. Press.
• Pettazzoni, R. (2002). Tanrı’ya dair. İstanbul: İz Yayınları.
• Ruben, W. (1947). Budizm’in tarihi. (İtil, A. Çev.). Ankara: AÜDTCF Yayınları.
• Semet, A. (2005). Untersuchungen zur uigurischen Xuanzang-Biographie=Xuanzangs Leben und Werk Teil 8. Wiesbaden: Veröffentlichungen der Societas Uralo-Altaica Band 34, Harrossowitz Verlag.
• Shimin, G. (1980). “Qӓdimki Uygurçӓ iptidayi piyӓsasi “Maitrisimit” (Hami Nüshası)’nın iki pӓrdӓsi hӓkkidiki tӓtkikat”, Journal of Turkish Studies = Türklük Bilgisi Araştırmaları, 4, 101-156.
• Shimin, G., & Klimkeit, J. H. (1988). MaitrH Y, I-IV Hamiversion der Maitrisimit, Kap. Yükünç (Secde) (Einleitung) und I-IV, (Ed.) içinde (ZusTreff).
• Shimin, G., Klimkeit, J. H., & Laut, P. H. (1988). “Das erscheinen des Bodhisattva” Das 11. Kapitel der Hami-Handschrift der Maitrisimit. Altorinentalische Forschungen, 15, 315-366.
• Shimin, G., Klimkeit, J. H., & Laut, H. P. (1991). “Die Weltflucht des Bodhisattva” Das 13. Kapitel der Hami-Handschrift der Maitrisimit. Altorinentalische Forschungen, 18, 264-296.
• Tekin, Ş. (1976). Uygurca metinler II, Maytrısimit, Burkancıların mehdisi Maitreya ile buluşma Uygurca iptidaî bir dram. Ankara: Sevinç Matbaası.
• Tezcan, S. (1974). Das uigurische Insadi-Sūtra. Berlin Turfantexte III. Berlin: Akademie Verlag.
• Williams, M. M. (1964). A Sanskrit-English dictionary. Oxford: Clarendon Press.
• Wilkens, J. (2018). Der “Neutag” und die Maitrisimit probleme der zentralasiatischen religionsgeschichte “Yeni Gün” ve Maitrisimit Orta Asya Dinler Tarihinin Sorunları” (Tulu, S. Çev.) Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 2 (1), 52-70.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2008). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin.
• Zieme, P. (1986). Meŋi bolzun! Ein weiterer neujahrssegen. Elçin Ş. (Ed.) Dr. Emel Esin’e Armağan, Türk Kültürü Araştırmaları, 24, (1), Ankara, 131-139.