SANAL ORTAMDA VELİ KÜLTÜNÜN YENİDEN İNŞASI: HACI BEKTAŞ VELİ ÖRNEĞİ

Yıl 2021, Sayı: Hacı Bektaş Veli Özel Sayısı, 118 - 134, 22.12.2021

Erdem Akın

Öz

Hacı Bektaş Veli; dinî-karizmatik şahsiyeti, menkıbeleri ve kerametleri, türbesi çevresinde gelişen ziyaret ritüelleriyle Alevi -Bektaşi inanç sistemi içerisinde kült konumundadır. Teknolojik gelişmelere bağlı ortaya çıkan ve gelişen yaşamın her alanını kuşatarak kişiyi etkileşim yağmuruna tutan sanal ortamda, Hacı Bektaş Veli kültünün kerametleri, menkıbeleri ve ziyaret ritüelleri vb. ile belirli yönleri ön plana çıkarılarak yeniden inşa edildiği görülür. Dolayısıyla bu yeniden inşa sürecinin niteliği ve niceliğinin tespiti ve değerlendirmesi önemli durmaktadır. Çalışmada herhangi bir dernek, vakıf, merkez, kurum ve kuruluşa ait olmayan Hacı Bektaş Veli adına kurulmuş grup ve sayfalar esas alınmıştır. Bu sınırlandırmayla herhangi bir resmi, formel görüş olması engellenerek tamamen halk içerisinde gerçekleşen bir paylaşım ortamının takibi amaçlanmıştır. Gruplarda ve sayfalarda yapılan paylaşımlar analize tabi tutularak gerçekleştirilen paylaşımlarda Hacı Bektaş Veli menkıbeleri, kerametleri, ziyaret ritüelleri, Hünkar’a isnat edilen sözler ve deyişlerden hareketle veli kültünün hangi yönlerine vurgu yapılarak sanal dünya bağlamında kültürel belleklerde canlılığının koruduğu ve yeni grup üyelerinde oluşacak veli kültünün tasavvuru üzerinde durulmuştur. Grup ve sayfa profiline bağlı olarak bazı gruplarda deyişler, bazı gruplarda menkıbeler ve keramet motifleri bazı gruplarda da ziyaret ritüellerinin ön plana çıktığı tespit edilmiştir. Gruplarda (Birçoğunun kapalı bir yapıda olmasından dolayı) sayfaların aksine daha yoğun bir etkileşim imkanı olması sebebiyle yayıncı/paylaşımcı/yönetici rolündekilerin üyelerden/takipçilerden gelen dönütlerle inşa sürecinde aktif rol aldıkları görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Sanal ortam, Veli kültü, Hacı Bektaş Veli, İnşa, Alevilik

RECONSTRUCTION OF SAINT CULT IN THE VIRTUAL ENVIRONMENT: EXAMPLE OF HACI BEKTASH VELI

Öz

Haci Bektash Veli; His religious-charismatic personality, hagiographies and miracles are cults within the Alevi-Bektashi belief system with visiting rituals that develop around his shrine. In the virtual environment, which arises due to technological developments and surrounds every area of developing life and bombards the person with interaction, it is seen that the cult of Haci Bektas Veli is rebuilt by highlighting certain aspects of its hagiographies, miracles and visiting rituals, etc. Therefore, it is important to determine and evaluate the quality and quantity of this reconstruction process. The study is based on groups and pages established on behalf of Haci Bektash Veli, which does not belong to any association, foundation, center, institution and organization. With this limitation, it is aimed to follow a sharing environment that takes place in public in a completely virtual environment by preventing any official, formal opinion. The study is based on groups and pages established on behalf of Haci Bektash Veli, which does not belong to any association, foundation, center, institution and organization. With this limitation, it is aimed to follow a sharing environment that takes place in public in a completely virtual environment by preventing any official, formal opinion. In the shares made in the groups and the pages, Haci Bektash Veli hagiographies, miracles, visiting rituals, words and poems attributed to Hünkar, the emphasis was on which aspects of the saint cult remained alive in cultural memories in the context of the virtual world and the vision of the saint cult to be formed in the new group members was emphasized. Depending on the group and page profile, it was found that in some groups, poems, in some groups, hagiographies and miracle motifs, and in some groups, visiting rituals came to the fore. It has been observed that the publisher/sharer/manager role is actively involved in the reconstruction process of saint cult with feedback from members/followers due to the possibility of more intense interaction in the groups (many of which are closed) as opposed to pages.

Anahtar Kelimeler

Virtual environment, Saint cult, Haci Bektash Veli, Construction, Alevism

Kaynakça

• Akın, B. (2020a). Alevilikte Niyaz Kavramı ve Niyaz Merkezli Ritüeller. TURUK International Language, Literature and Folklore Researches Journal, 22, 98-116.
• Akın, B. (2020b). Kırklar; Mitten Tasavvufa Alevi Ritüellerinin Sır Dili, İstanbul: Kitabevi.
• Akın, B. (2020c). Alevi-Bektaşi İnancında “Taş/Kaya/Duvar Yürütme” Keramet Motifi Etrafında Oluşan Anlatılar Üzerine Bir Anlam Çözümlemesi. Bülent Akın (Ed.), Ritüelleri ve Anlatılarıyla Kutsal Mekânlar (Güneydoğu Anadolu Bölgesi Örneği) (ss. 187-230). Çanakkale: Paradigma Akademi.
• Akın, B. (2020d). Kutsal Mekânların Yolundan Alevi Ocaklarının İzini Sürmek (Güneydoğu Anadolu Bölgesi Örneği). Bülent Akın (Ed.), Ritüelleri ve Anlatılarıyla Kutsal Mekânlar (Güneydoğu Anadolu Bölgesi Örneği) (ss. 73-113). Çanakkale: Paradigma Akademi.
• Akın, E. (2020e). Alevi ve Sünni İnanç Dairelerinde Kültürel Süreklilik Bağlamında Sosyal Kontrolun Sağlanması: Siirt ve Muş Menkıbelerinin Karşılaştırmalı İncelenmesi. Bülent Akın (Ed.), Ritüelleri ve Anlatılarıyla Kutsal Mekânlar (Güneydoğu Anadolu Bölgesi Örneği) (ss. 231-281). Çanakkale: Paradigma Akademi.
• Akın, E. (2021). İnançsal Yapıların Yeme-İçme Kültürü Oluşumundaki Rolü: Siirt, Diyarbakır ve Mardin’de Ziyaret Fenomeni. Rezan Karakaş (Ed.), Ritüelleri ve Anlatılarıyla Kutsal Mekânlar (Güneydoğu Anadolu Bölgesi Örneği-2) (ss. 204-236). Çanakkale: Paradigma Akademi.
• Bronner, S. J. (2009). Digitizing and Virtualizing Folklore. Trevor J. Blank (Ed.). Folklore and the Internet, University Press of Colorado; Utah State University Press.
• Çobanoğlu, Ö. (2011). Batı Sibirya Türk Kültürü Tetkiklerine Göre Kayın Ağacının Türk Mitolojisinde “Kutsal”laşmasının Maddi Kültürel Nedenleri. Ü. Çelik Şavk (Ed.), III. Uluslararası Türkiyat Araştırmaları Sempozyumu Bildiriler Kitabı (ss. 245-247). Ankara: Hacettepe Üniversitesi Basımevi.
• Çobanoğlu, Ö. (2016). Halkbilim Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Danık, E. (2004). Alevi ve Bektaşi Mitolojisinde Aslana Binenler, Yılanı Kamçı Yapanlar ve Duvar Yürütenler. İsmail Engin ve Havva Engin (Hz.). Alevilik (ss.101-119). İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Ergun, M. (2000). Türk Ağaç Kültü İnancının Dede Korkut Hikâyelerindeki Yansımaları. Milli Folklor Uluslararası Halkbilimi Dergisi, 12, 22-30.
• Ergun, P. (2017). Türk Kültüründe Ağaç Kültü, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.
• Ersal, M. ve Deyiş Görgülü E. (2017). Yemekten Ritüel Yaratmak Alevi İnanç Sisteminde Yemek Kültü. Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi, 16, 139-199.
• Ersal, M. ve Akın, B. (2018). “Dede Korkut Kitabı”nı Alevilik Penceresinden Okumak. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 7(4), 2369-2408.
• Gere, C. (2019). Dijital Kültür, İstanbul: Salon Yayınları.
• Güngör, E. (2003). Kültür Değişmesi ve Milliyetçilik, Hisar.
• Jones S. ve Kucker S. (2018). Bilgisayarlar, İnternet ve Sana Kültürler. James Lull (Ed.), İletişim Çağında Kültür, Ankara: Hece Yayınları.
• Karakaş, R. (2014). Siirt Halk Kültüründe Kutsal Ağaç ve Türbeler. Milli Folklor Uluslararası Halkbilimi Dergisi, 102, 168-179.
• Karakaş, R. ve Akın, E. (2018). Değerler Eğitimi Bağlamında Siirt Menkıbeleri. Folklor / Edebiyat, 24(94), 87-101.
• Koçak, A. ve Gürçay, S. (2018). Abdal Musa’nın 'Dağların Taşların Yürümesi Kerametinin Zaman, Mekân ve Eşya Sembolizmi Bakımından Değerlendirilmesi. Folklor/Edebiyat, 24(94), 35-53.
• Korkmaz, E. (1994). Ansiklopedik Alevilik Bektaşilik Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Ant Yayınları.
• Ocak, A. Y. (1984). Türk Halk İnançlarında Evliya Menkıbeleri, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Ocak, A. Y. (2013). Alevî ve Bektaşî İnançlarının İslâm Öncesi Temelleri, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Postman, N. (2020). Televizyon Öldüren Eğlence, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Şahin, B. (2012). Alevi Kimliğinin İnternet Sitelerindeki Temsili ve Analizi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Mersin.
• Şahin, İ. (2013) Online Alevi Topluluklar: Ritüel Desenli Bir Gruptan Mit Desenli Bir İnanç Topluluğuna, Konya: Çizgi Kitabevi.
• Yıldız, H. (2016). Geleneksel Algıdan Gerçekliğe Hacı Bektaş Veli, Konya: Çizgi Kitabevi.