ARŞÎ DİVANI’NDA BEKTAŞÎLİK VE HACI BEKTAŞ VELÎ İLE İLGİLİ BAZI TESPİTLER

Yıl 2021, Sayı: Hacı Bektaş Veli Özel Sayısı, 75 - 90, 22.12.2021

Mutlu Melis Özgeriş

Öz

Arşî; 16. yüzyılın sonu, 17. yüzyılın başında yaşamış bir şairdir. Bilinen tek eseri olan Divan’ını Hurûfîlik düşüncesini yansıtacak şekilde kaleme almış, Hurûfîlik inanışına mensubiyetini birçok beyitte dile getirmiştir. Ama onun şiirleri incelendiğinde sadece bu inancın izleri görülmez. Şiirlerinde özellikle Bektaşî düşünceye dair unsurların fazlalığı dikkat çekmektedir. Bu durum ise; şairin Bektaşîlerin bulunduğu bir çevrede yaşadığını, onlarla etkileşimde bulunduğunu düşündürmektedir.
Arşî; mesnevi, kaside, gazel, tuyuğ nazım şekillerini kullanarak, Bektaşî şiirinde de rastlanılan, naʿt, medetnâme, düvâz-deh türlerinde Hz. Peygamber, Hz. Ali, on iki imam ve Hacı Bektaş Velî sevgisini dile getiren şiirler kaleme almıştır. Ayrıca dört halife için yazdığı çehâr-yâr türünde şiiri de bulunmaktadır. Şairde bütünleştirici bir muhabbet görülmekte; bununla birlikte bu muhabbeti yaşamayanlar, Hz. Muhammed ve ashabına kötü davranıp onlara sevgi beslemeyenler eleştirilmektedir. Bu çalışmanın amacı ise, Arşî Divanı’nda Bektaşîliğin yansımalarını ortaya koymaktır. Çalışma kapsamında, Arşî Divan’ında kavram taraması yapılarak Bektaşîlik ve Hacı Bektaş Velî’ye dair beyitler seçilmiş ve bazı tespitlerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Arşî, Bektaşîlik, Hacı Bektaş Velî.

SOME FİNDİNGS REGARDİNG BEKTASHİSM AND HACI BEKTAŞ VELİ İN DİVAN OF ARSİ

Öz

Arsi; He is a poet who lived at the end of the 16th century and the beginning of the 17th century. He wrote his only known work, Divan, in a way that reflects the thought of Hurufism, and expressed his belonging to the Hurufism belief in many couplets. But when his poems are examined, only traces of this belief are not seen. In his poems, especially the excess of elements related to Bektashi thought draws attention. If this is the case; suggests that the poet lived in an environment where Bektashis lived and interacted with them.
Arsi; by using masnevi, kaside, gazell, tuyug verse forms, Hz. Muhammed, Hz. Ali wrote poems expressing his love for twelve imams and Hacı Bektaş Veli. He also has a poem in the type of cehar-yar written for four caliphs. An integrative love is seen in the poet; However, those who do not experience this love, those who mistreat Hz. Muhammad and his companions and do not love them are criticized. The aim of this study is to reveal the reflections of Bektashism in the Arsi Divan. Within the scope of the study, the concept of the Arsi Divan was searched and the couplets about Bektashism and Hacı Bektaş Veli were selected and some determinations were made.

Anahtar Kelimeler

Arsi, Bektashism, Hacı Bektaş Veli.

Kaynakça

• Aslan, M. (2019). Arşî Divanında Hurufilik, Yüksek Lisans Tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Van.
• Ballı, H. H. (2010). Fazlullah-ı Hurufı ve Hurufılik, Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
• Bölükbaşı, R. T. (2015). Hurûfî şâiri Arşî. Rıza Tevfik’in Tekke ve Halk Edebiyatı ile İlgili Makaleleri (haz. Abdullah Uçman), İstanbul: Dergâh Yayınları, 397-400.
• Çetinkaya, B. A. (1999). Bir Anadolu Ereni Hacı Bektaş-ı Veli: Hayatı, Eserleri ve İnsan Anlayışı, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3, 345-356.
• Daftary, F. (2005). Klasik İsmaili İnancında Hz. Ali’nin Yeri, Tarihten Teolojiye: İslam İnançlarında Hz. Ali (Haz. A. Yaşar Ocak), Ankara: TTK Yay., 53-75.
• Gölpınarlı, A. (1973). Hurufîlik Metinleri Kataloğu, Ankara: TTK Basımevi.
• Güzel, A. (2009). Hacı Bektaş Veli'nin Tarihi Kişiliği ve Türk Kültürü Üzerindeki Etkileri. III. Uluslararası Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Sempozyumu, Üsküp.
• Jong, F. (2005). Bektaşilikte İkonografi: Dinî Kıyafetlerde, Ayinlerde Kullanılan Eşyalarda ve Resim Sanatında Sembolizm ve Temalar Üzerine Bir İnceleme, Tarihten Teolojiye: İslam İnançlarında Hz. Ali (Haz. A. Yaşar Ocak), Ankara: TTK Yay., 265-296.
• Kahraman, B. (1989). Arşî Divanı’nın Tenkitli Metni I-II, Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya.
• Karahüseyin, S. (2018). Alevî-Bektaşî Klasiklerinde Hurufî Etkinin Varlığı Meselesi: Şeyh Safî Buyruğu Örneği. IV. Uluslararası Alevilik ve Bektaşilik Sempozyumu (18-20 Ekim 2018 Ankara) Bildiriler Kitabı, 883-908.
• Kartal, A. (2001). Bektâşîlik, Türk Dünyası Edebiyat Terimleri ve Kavramları Ansiklopedik Sözlüğü I, Ankara: AKM Yay., 393-395.
• Köprülü, M. F. (2011). Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Ankara: Akçağ Yay.
• Maden, F. (2011). Bektaşilikte Giysi ve Sembol Olarak Tâc, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 65-84.
• Melikoff, İ. (2005). Bektaşi-Alevilerde Ali’nin Tanrılaştırılması, Tarihten Teolojiye: İslam İnançlarında Hz. Ali (Haz. A. Yaşar Ocak), Ankara: TTK Yay., 77-98.
• Ocak, A. Y. (1992). Bektaşilik, TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 5, ss. 373-379), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• ……..... (1996). Hacı Bektâş-ı Velî, TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 14, ss. 455-458), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Öz, M. (2007). Râfizîler, TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 34, ss. 396-397), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Şentürk, A. A. (2020). Osmanlı Şiiri Kılavuzu 4, İstanbul: DBY Yay.
• Uğur, A. (2020). Klasik Türk Edebiyatında Bektaşilik, Doktora Tezi, Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi.
• Usluer, F. (2009). Hurufilik, İstanbul: Kabalcı Yay.
• Vicdânî, M. S. (2016). Hurufîlik ve Bektaşîlik Ne İdiler ve Nasıl Kaynaş¬tılar? (Haz. İsmail Güleç), İstanbul: İz Yay.