HOCA AHMED YESEVİ VE HACI BEKTAŞ-İ VELİ TASAVVUFUNUN TÜRK İSLÂM ANLAYIŞI AÇISINDAN DEĞERLENDİRMESİ

Yıl 2021, Sayı: Hacı Bektaş Veli Özel Sayısı, 135 - 147, 22.12.2021

Erhan Yoska

Öz

Türkistan’ın İslâmlaşma sürecinde yeni bir dönemi başlatan Hoca Ahmed Yesevî, bozkır toplumunun sosyo-kültürel yapısına uygun sûfî diliyle İslâmiyet’i, tasavvufî düşünceleri ve millî müşterekleri Türklerin anlayabileceği sade bir Türkçe anlatmıştır. Yesevi hazretleri, ehl-i Sünnet akidesine sıkı sıkıya bağlı kalarak İslamiyet’i Türk toplum ve kültür yapısına göre yorumlamıştır. Türk İslam anlayışını bir araya getirmek suretiyle oluşturulan bu tasavvuf anlayışı, Türk dilinin ve kültürünün tekrar canlanmasına çok büyük katkı sağlamıştır. Türkler arasında İslâmiyet’in ve tasavvufun yayılmasına öncülük eden Ahmed Yesevî’nin Türk yurtlarında kalıcı bir tesir bırakmasında, hikmetlerinin yanı sıra, Türk dünyasının tamamına hitap eden müritlerinin büyük rolü olmuştur. O’nun tasavvuf anlayışı mürid ve halifeleri tarafından XIII.- XV. Yüzyıllar arasında, Sirderya ve Harezm’den Deşt-i Kıpçak coğrafyasına, Azerbaycan’dan Anadolu’ya Türklüğün farklı bölgelerine ulaştırılmıştır. Hoca Ahmed Yesevî’ye intisap ettiği kabul edilen halifelerden birisi de Hacı Bektâş-ı Velî’dir. Anadolu'nun İslamlaştırılması ve vatanlaştırılması sürecinde önemli katkıları olan Bektâş-ı Velî, Anadolu’da İslâmiyet’in Türkler tarafından anlaşılan şeklini temsil etmiştir. Bu çalışmada, Hoca Ahmed Yesevî’den Hacı Bektâş-ı Velî’ye, Türk tasavvufunun Türk-İslam anlayışı yönüyle incelenmesi amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Hoca Ahmed Yesevî, Hacı Bektaş-i Veli, Türk Tasavvufu, Türk-İslam Anlayışı

Kaynakça

• Ahmed Eflakî. (2006). Ariflerin Menkıbeleri, İstanbul: Kabalcı.
• Akkuş, M. (2013), Hacı Bektaş Velî’nin Moğol Tahakkümüne Bakışı, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, , 66, ss. 147 – 168.
• Aktan, A. (1998). Hoca Ahmed Yesevî’nin Rum Eyaletindeki Zaviye Kurucuları Üzerindeki Etkileri, Cemal Kurnaz, Mustafa İsen, Mustafa Tatçı (Ed.), Yesevîlik Bilgisi, (379-396), Ankara: Ahmet Yesevi Vakfı.
• Aktan, A. (1998). Künhü’l-Ahbâr’a Göre Hoca Ahmed Yesevî ve Anadolu’daki Halifeleri, Cemal Kurnaz, Mustafa İsen, Mustafa Tatçı (Ed.), Yesevîlik Bilgisi, (338-349), Ankara: Ahmet Yesevi Vakfı.
• Algar, H. (1991). Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (C.3, s. 400) İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Altınok, B.Y. (2003). Hacı Bektaş Veli Hakkında Yazılmış Bir Menâkıbname ve Bu Menakıbnâmede Belirtilen Anadolu’daki Alevi Ocakları, Türk Kültürü ve Hacı Bektaşi Velî Araştırma Dergisi, 27, 177-194.
• Ateş, S. (1993). Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (C.8, ss. 119-121) İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Azamat, N. (1996). Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (C.14, ss. 442-447) İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Bardakçı, M. N. (2009), Hacı Bektâş-ı Velî’nin Tasavvuf Felsefesi, https://isparta.ktb.gov.tr/TR-71268/doc-dr-m-necmettin-bardakci-panel-bildirisi-haci-bektas-.html, 13 Ağustos 2021 tarihinde edinilmiştir.
• Bardakçı, M. N. (2011), Türklerin İslâmlaşma Sürecinde Dönüm Noktası: Ahmed Yesevî ve Tasavvuf Dünyası, Türk Yurdu, 287, 45-55.
• Barkan, Ö. L. (1942). Vakıflar Dergisi, II, ss. 279-304.
• Baş, E. (2017). Ahmed Yesevi’nin Bektaşîlik, Alevîlik Üzerindeki Etkileri ve Osmanlı Dinî Hayatındaki İzleri, Necdet Tosun (Ed.), Hoca Ahmed Yesevi Seçme Makaleler, (161-190) Ankara: Ahmed Yesevi Üniversitesi.
• Cunbur, M. (1995). Ahmed Yesevî’nin Anadolu’nun Türkleşmesindeki Yeri, Erdem Dergisi, 7/21, 833-852.
• Çağrıcı, M. (1996). Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (C.13, ss. 489-505) İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Eraslan, K. (1989). Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (C.2, ss. 159-161) İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Eraslan, K. (2016). Yesevî’nin Fakr-nâmesi, Ankara: Ahmet Yesevi Üniversitesi.
• Eraslan, K. (2019). Fakr-nâme, Zülfikar Güngör (Ed.), Yesevî Külliyâtı, Ankara: Ahmet Yesevi Üniversitesi.
• Eröz, M. (1990). Türkiye’de Alevîlik ve Bektaşîlik, Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Gelibolulu Mustafa Âli. (1997). Kitâbü’t-Târihi Künhü’l-Ahbâr, Kayseri: Erciyes Üniversitesi.
• Gündüz, İ. (1998). Ahmed Yesevî’nin Tarikat ve İrşad Anlayışı, Cemal Kurnaz, Mustafa İsen, Mustafa Tatçı (Ed.), Yesevîlik Bilgisi, (189-196), Ankara: Ahmet Yesevi Vakfı.
• Güzel, A. (2011), Hacı Bektaş Veli El Kitabı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Hacı Bektaşı Veli. (1999). Vilayetname (Menâkıb-ı Hacı Bektaş Veli), İstanbul: Can Yayınları.
• Hoca Ahmed Yesevî. (2016). Dîvân-ı Hikmet, Ankara: Ahmet Yesevi Üniversitesi.
• Jandarbek, Z. (2016). Yesevi Tarikatının Devlet Yönetiminden Uzaklaştırılmasıyla Türk Devlet Yönetim Sisteminin Çöküşü, I. Uluslararası Hoca Ahmed Yesevi Sempozyumu Bildiriler Kitabı içinde (s.347-371), Ankara: Ahmed Yesevi Üniversitesi.
• Kafesoğlu, İ. (1985). Türk-İslâm Sentezi, İstanbul: Aydınlar Ocağı.
• Köprülü, F. (1976). Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• László, R. (1978). Tarihte Türklük, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
• Ocak, A. Y. (1996). Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (C.14, ss. 455-458) İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Ocak, A. Y. (1996). Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (C.14, ss. 471-472) İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Özköse, K. (2003). Anadolu’nun Türkleşmesi ve İslamlaşmasında Tasavvufî Zümre ve Akımların Rolü, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, VII/1, 249-279.
• Özköse, K. (2014). Selçuklu Toplumunda Tasavvufî Hayatın Sosyo-Kültürel, Siyasal ve Dinî Sahaya Tesiri, Tokat İlmiyat Dergisi, 2/1, 11-42.
• Öztürk, M. (1998). Ahmed Yesevî- Hacı Bektaş-ı Velî ve Yunus Emre Zinciri, Cemal Kurnaz, Mustafa İsen, Mustafa Tatçı (Ed.), Yesevîlik Bilgisi, (220-228), Ankara: Ahmet Yesevi Vakfı.
• Öztürk, Y. N. (1998). Yesevîlik, Cemal Kurnaz, Mustafa İsen, Mustafa Tatçı (Ed.), Yesevîlik Bilgisi, (208-219), Ankara: Ahmet Yesevi Vakfı.
• Pala, A. (1998).Yesevilikten Bektaşiliğe Türk Müslümanlığı, Cemal Kurnaz, Mustafa İsen, Mustafa Tatçı (Ed.), Yesevîlik Bilgisi, (229-237), Ankara: Ahmet Yesevi Vakfı.
• Şahin, H. (2012). Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (C.42, ss. 600-603) İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Tosun, N. (2013). Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (C.43, ss. 487-490) İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Tosun, N. (2019). Hoca Ahmed Yesevî, Hoca Ahmed Yesevî Külliyâtı, Ankara: Ahmet Yesevi Üniversitesi.
• Türer, O. (1998).Türk Dünyasında İslam’ın Yerleşmesi ve Muhafazasında Sûfî Tarîkatlar ve Yesevî’nin Rolü, Cemal Kurnaz, Mustafa İsen, Mustafa Tatçı (Ed.), Yesevîlik Bilgisi, (301-310), Ankara: Ahmet Yesevi Vakfı.
• Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (2013), (C.43, ss. 25-29) İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Uçman, A. (1998). Dinî-Tasavvufî Türk Edebiyatı, Cemal Kurnaz, Mustafa İsen, Mustafa Tatçı (Ed.), Yesevîlik Bilgisi, (31-45), Ankara: Ahmet Yesevi Vakfı.
• Ulusoy, C. (1986). Hünkâr Hacı Bektaş Velî ve Alevî- Bektaşî Yolu, Hacıbektaş: Akademi.
• Yurdagür, M. (2000). Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (C.22, ss. 62-63) İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Yüksel, A. T. (2002). Türkler, (C.5, ss. 545-551) Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.