AN ASSESSMENT ON THE MEMORY OF ADANA OCCUPATION COMMANDER BREMOND

Yıl 2023, Cilt: 13 Sayı: 1, 698 - 717, 31.03.2023

Murat Kütükçü , Ayhan Cankut

https://doi.org/10.30783/nevsosbilen.1243780

Öz

After the Mondros Agreement, Adana became one of the struggle areas of England and France in terms of geography and strategy. France achieved its goal with the Syria Agreement of September 15, 1919, became an active actor in the Adana region. France, which fired the Armenians with the promise of establishing an Armenian State in the Çukurova region, occupied Dörtyol, Tarsus, Adana, İskenderun and Mersin and handed over the management of the occupation to Colonel Edouard Bremond. In place of the British troops who left Çukurova, large numbers of Armenian soldiers and African troops were allocated to the administration of Bremond. Colonel Bremond began to be cruel to the people of the region from the first day. Bremond, who was unexpectedly surprised in Adana thanks to the determined struggle of the Kuvayi Milliye forces and lost his management ability, has become a much-discussed administrator, although he tried to convey his own command moments in his memoirs. In this study, controversial issues related to the memoir, which Colonel Bremond collected his memories of his duty in the occupation of Çukurova, published by Imprimerie Nationale publishing house in Paris in 1921 and translated into our language by Fevzi Dural, will be investigated.

Anahtar Kelimeler

Edouard Bremond, La Cilicie en 1919-1920, Cilicia, Memoir, Adana

ADANA İŞGAL KOMUTANI BREMOND’UN ANILARI ÜZERİNE DEĞERLENDİRME

Öz

Birinci Dünya Savaşı sonunda imzalanan Mondros Anlaşması sonrasında Adana, coğrafya ve strateji bakımından İngiltere’nin ve Fransa’nın mücadele alanlarından olmuştu. Fransa siyasi baskısını artırarak 15 Eylül 1919’daki Suriye İtilafnamesi’yle amacına ulaşmış, İngiltere’den istediğini almış, Adana bölgesinde etkin aktör durumuna gelmişti. Çukurova bölgesinde Ermeni Devleti kurma vaadiyle Ermenileri ateşleyen Fransa, Çukurova şemsiyesiyle Dörtyol, Tarsus, Adana, İskenderun ve Mersin’i işgal edip, işgalin yönetimini Albay Edouard Bremond’a teslim etmişti. Suriye İtilafnamesi gereği Çukurova’yı terk eden İngiliz birliklerinin yerine, Fransız Bremond’un yönetimine sayıca kabarık Ermeni askerleri ve farklı gruplardan toplanan Afrika birlikleri tahsis edilmiştir. Emrindeki kuvvetin büyüklüğü nedeniyle Adana bölgesinde tam hâkimiyet kurduğuna karar veren Albay Bremond, ilk günden itibaren bölge halkına sert davranmaya, züllüme başlamıştır. Kuvayi Milliye güçlerinin etkin ve kararlı mücadelesi sayesinde Adana’da ummadığı şekilde şaşıran, yönetim kabiliyetini ve inisiyatifini yitiren Albay Bremond, hatıratında kendi emir komuta ve idare anlarını her ne kadar olduğundan değişik aktarmaya çalışsa da çok tartışılan bir yönetici olmuştur. Bu çalışma ile Albay Bremond`un Çukurova’nın işgalinde görevine ilişkin anılarını topladığı, Paris’te 1921 yılında Imprimerie Nationale yayınevi tarafından yayınlanan, Fevzi Dural tarafından dilimize çevrilen hatıratla ilgili tartışmalı konular araştırılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Edouard Bremond, La Cilicie en 1919-1920, Kilikya, Hatırat, Adana

Kaynakça

• Akbıyık, Y. (1999). Millî mücadelede güney cephesi (Maraş). Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Armaoğlu, F. (2005). 20. yüzyıl siyasi tarihi (Cilt: 1-2 1914-1995). Alkım Yayınevi.
• Bıyıklıoğlu, T. (1962). Türk İstiklal Harbi I, Mondros Mütarekesi ve tatbikatı. Genelkurmay Basımevi.
• Bildirici, Y. Z. (2020). İstiklâl Harbinde Çukurova’da yıkıcı faaliyetler. Belgi Dergisi, 2 (20), 2409-2427.
• Çelik, K. (1999). Millî Mücadele’de Adana ve havalisi. Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Dural F. (1954, 29 Ekim-31 Aralık). Kilikya’da iki yıl işgal valiliği yapan Bremond’un hatıraları. Yeni Adana Gazetesi, No:1-52.
• Erküçük, B. (2019). Adalar, Basiret gazetesine göre Prusya-Fransa savaşı (1870-1871). [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi], Erzurum Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Efe, A. (2015). Antep savunması: bir albayın hatıratı. A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 53, 221-253.
• Ener, K. (1996). Çukurova Kurtuluş Savaşı’nda Adana cephesi. T.C. Kültür Bakanlığı.
• Evans, L. (1972). Türkiye’nin paylaşılması (1914-1924) (T. Alanay Çev.). Milliyet Yayınları.
• Gauin, M. (2014). Bir yol ayrımının sebepleri: Mondros Mütarekesi’nden itibaren Lozan Antlaşması’na kadar Fransa Cumhuriyeti ile Ermeni komiteleri arasındaki ilişkiler. Ermeni Araştırmaları Dergisi, 49, 159-186.
• Harp Tarihi Vesikaları Dergisi, Sayı 14 (1955). Vesika No.: 373, Harp Tarihi Dairesi.
• Hatipoğlu, S. (2001). Türk Fransız mücadelesi (Orta Toros geçitleri, 1915-1921), AKDTYK Atatürk Araştırma Merkezi.
• İlter, E. (1989), Milli Mücadele’de Doğu Lejyonu (Legıon D Orıent)’nun Fransız işgal bölgesindeki fonksiyonu. Atatürk Yolu Dergisi, 03, 419-436.
• Kılıç, T. (2007). Adana’da Ermeni olayları (1918-1922). [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi], Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kuvayımilliye Komutanı Tekelioğlu Sinan Bey’in günlüğü, (2012). Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı.
• Kütükçü, M. (2022). Çukurova strategy of France in the Natıonal Struggle period. Atatürk Yolu Dergisi, 70, 306-322.
• Murat, T. (2021). Millî Mücadele’de Güney Cephesi. Atatürk Ansiklopedisi (29 Haziran). https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/milli-mucadelede-guney-cephesi/, (Erişim: 30.11.2022).
• Özçelik, İ. (2005). Ermeni sorunu ve gerçekler. Gündüz Eğitim Yayıncılık.
• Öztoprak, İ. (1991). Adana ve çevresinde Müdafaa-i Hukuk çalışmaları. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 8 (22), 117-140.
• Sonyel, S. R. (1972). Yeni belgelerin ışığı altında Ermeni tehcirleri. Belleten, 36 (141), 31-49.
• Tunalı, T. (2021). Çukurova Bölgesi’nde Fransız işgali ve işgal yönetimi (1918-1921). [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi], İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Tuncer, H. (2000). 19. Yüzyılda Osmanlı-Avrupa ilişkileri. Ümit Yayınevi.
• Yalçın, D., Akbıyık Y., Akbulut D. A., Balcıoğlu M., Köstüklü N., Süslü A., Turan R., Eraslan C. ve Tural M. A. (2002). Türkiye Cumhuriyeti tarihi I, Atatürk Araştırma Merkezi Yayını.